رمضان در استان گنجینه فرهنگ اقوام

این تنوع قومیتی موجب شده تا مراسم و آیین‌های فراوانی در این خطه بویژه در ماه مبارک رمضان برگزار شود. از مهم‌ترین این آیین‌ها، جنب و جوش مردم برای نظافت و پاکیزگی خود، خانه، مساجد و محله‌شان همزمان با فرارسیدن ماه مبارک رمضان است. معمولا مردم پس از اتمام نظافت منازل و مساجد به نظافت خود می‌پرداختند و نکته جالب در این مورد این‌که در گذشته نه چندان دور در شش یا هفت حمام موجود در بجنورد قدیم جای سوزن انداختن نبود و این حمام‌ها به دلیل ازدحام جمعیت دو شیفته کار می‌کردند و آتش آنها نیز لحظه‌ای خاموش نمی‌شد.

مردم قدیم خراسان شمالی به دلیل نبود امکانات نجومی، زمان دقیق سحری را از طریق حرکت ستاره‌ها تشخیص می‌دادند و این مهم معمولا به عهده عشایر و کوچ‌نشینان و چوپان‌های استان بود که بیشتر وقت خود را در بیابان سپری می‌کردند. هنگام سحر نیز افراد خوش الحان با چاوش‌خوانی مردم منطقه را برای خوردن سحری بیدار می‌کردند. البته در مناطقی که چاوش‌خوان وجود نداشت، افراد با کوبیدن بر تشت‌های مسی که به اعتقاد آنان موجب ایجاد فضایی معنوی شده و آرامشی خاص به فضا می‌بخشید، مردم را به عبادت کردن و خوردن سحری دعوت می‌کردند. در بجنورد زمان سحری دو طبل نواخته می‌شد، طبل‌هایی آهنگین که هر کدام دارای معانی خاصی بودند. آهنگ طبل اول با این جمله همراه بود که «قره خاتون تو پلو بیشر» یعنی پیرزن بلند شو غذا درست کن، که خانم خانه را به برخاستن و آماده کردن بساط سحری دعوت می‌کرد و آهنگ طبل دوم می‌گفت: «قره خاتون قازانه دیشر» یعنی پیرزن دیگ غذا را پایین بیار، که در واقع به معنای آماده بودن سحری و موعد بیدار شدن سایر افراد خانواده بود.

در میان کرمانج‌ها نیز رسم بود افرادی که تازه به سن شرعی روزه‌داری می‌رسیدند، هنگام افطار از سوی بزرگ‌تر خانواده هدیه و چشم‌روشنی دریافت می‌کردند.

از غذاهای مرسوم در این ماه و هنگام افطار نیز می‌توان به «یارمه» و «فتیر مسکه والون» اشاره کرد که یارمه از گندم نیم‌دانه، گوشت قورمه، روغن زرد و ادویه‌جات و فتیر مسکه والون از گندم و نخود سالم همراه روغن زرد حیوانی، تهیه می‌شد.

خراسانی‌ها برای زمان پس از افطار خود نیز برنامه داشتند؛ که دید و بازدید یکدیگر و عیادت از مریض و همچنین حضور در مراسم نقالی در قهوه‌خانه‌ها و خواندن شاهنامه، اسکندرنامه و مختارنامه و انجام بازی‌هایی چون گل بازی، پادشاه و وزیر در حد فاصل افطار تا سحر از جمله این برنامه‌ها به شمار می‌رفت.

همان‌طور که در ابتدای مطلب اشاره شد، ترکمن‌ها یکی از اقوام خراسان شمالی را تشکیل می‌دهند. این قوم نیز همچون سایر مسلمانان آیین و رسوم خاصی در این ماه دارند، با این تفاوت که این قوم بیش از سایر اقوام خراسان شمالی آداب و سنن خاص خود در ماه رمضان را حفظ کرده و مراسم ویژه ترکمن‌ها در این ماه به معنای واقعی خاص و دیدنی است. ترکمن‌های خراسان شمالی که عمدتا سنی هستند، در این ماه علاوه بر برپایی نمازهای یومیه، شب‌ها با حضور در مساجد، به برپایی نماز جماعت با عنوان «تراویح» اقدام کرده و در طول ماه مبارک پنج بار قرآن را ختم می‌کنند. «یا رمضان» از دیگر آداب و رسوم ترکمن‌های استان خراسان شمالی است که در شب‌های سوم، چهاردهم و بیست‌وهفتم ماه مبارک رمضان برگزار می‌شود. به این ترتیب که تعدادی از جوانان پس از صرف افطار در کوچه و خیابان راه افتاده و اشعاری را در وصف ماه مبارک رمضان و روزه‌داری به زبان ترکمنی قرائت می‌کنند، به در هر خانه‌ای هم که می‌رسند صاحبخانه انعامی از قبیل وجه نقد یا غیرنقد به آنها اهدا می‌کند که آن هدایا را بین یکدیگر تقسیم یا آن را برای تدارک یک افطار یا سحری دسته‌جمعی استفاده می‌کنند.

حسین حیدرزاده

جام‌جم خراسان شمالی