روایت «شب و قلندر» در رادیو نمایش

به گزارش جام‌جم، نمایش شب و قلندر را منیژه آرمین نوشته و جواد پیشگر تنظیم کرده است. داستان این نمایش درباره فردی به نام افراسیاب است که در بیابان‌ها راهزنی می‌کند تا این که در یکی از غارت ها،قالیچه‌ای پیدا می‌کند و تصویر زنی را در آن می‌بیند. افراسیاب با این تصویر شروع به صحبت می‌کند و این گفت‌وگو آغاز حرکت به سوی انسان شدن و پرهیز از چیزهایی می‌شود که تاکنون به آن مشغول بوده است.

او از پنج سالگی پدر و مادرش را از دست داده و به‌دنبال گمشده‌ای بوده و تماشای این تصویر در قالیچه آغاز جست‌وجویش برای یافتن زندگی است. افراسیاب در این مسیر با شخصیت‌های متفاوت آشنا می‌شود. شنیدن این خلاصه داستان بهانه‌ای برای تهیه گزارش پشت صحنه از ضبط این نمایش رادیویی می‌شود.

یک دنیا حرف

بنای قدیمی رادیو نمایش واقع در میدان ارگ روایتگر حرف‌های ناگفته بسیاری است، چراکه ساختمان قدیمی و صمیمی رادیو نمایش ساکت و آرام در محاصره بناهای اطراف میدان ایستاده و هیاهوی رفت و آمد عابران به بازار را با دقت تماشا می‌کند. با هماهنگی معصومه نورزاد، روابط عمومی رادیو نمایش راهی استودیو 14 می‌شویم.شهریار کرمی کنار علی حاجی‌نوروزی صدابردار نشسته و متن نمایش شب و قلندر را به‌دست دارد. سمت راست حاجی نوروزی هم جواد پیشگر ایستاده و با دقت مشغول کارگردانی است. او حساسیت زیادی در کار دارد و به تک تک کلمات توجه می‌کند. بازیگران هم داخل استودیو نشسته و هر کدام مشغول گفتن دیالوگ‌هایشان هستند. در فاصله ضبط نمایش سراغ کارگردان و دیگر بازیگران نمایش می‌روم و با آنها همصحبت می‌شوم.

آمیزش افسانه و واقعیت

پیشگر، در پاسخ به این سوال که تا امروز شما نمایش‌های بسیاری را کارگردانی کرده‌اید، نمایش شب و قلندر چه ویژگی‌هایی داشت که کارگردانی آن را پذیرفتید، به جام‌جم گفت: این کار را خودم برای رادیو تنظیم کردم. وقتی برای اولین بار این اثر را خواندم، آمیزش افسانه و واقعیت را دوست داشتم که نویسنده به زیبایی انجام داده بود، زیرا کار را صاحب ویژگی‌های برجسته‌ای در حوزه رمان کرده است. شخصیت پردازی خوب، زبان و ادبیات کار و ساختار گفت‌وگو از دیگر شاخصه‌های این رمان است.

وی ادامه داد: این نمایش براساس روایاتی از تاریخ نوشته شده و به بخشی از رویدادهای تاریخ معاصر ایران از اواخر مشروطیت تا آغاز حضور رضا شاه اشاره می‌کند. بخشی از زیبایی اثر و جذابیت آن آشنایی نویسنده با هنر اصیل اسلامی -ایرانی یعنی سفالگری و کاشیکاری است که شخصیت اصلی اثر به آن وابستگی عمیق پیدا می‌کند. این کارگردان با اشاره به دیگر ویژگی‌های اثر تاکید کرد: توجه به هویت تاریخی و رویکردش به مسائل اجتماعی از نکات مورد توجه در مضمون این اثر است. نویسنده با نفوذ به درونیات، آرزوها و امیال شخصیت اصلی و دیگر اشخاص اثر، مخاطب را با خود همراه می‌کند. مسلماً استفاده از ابزار شنیداری به صورت نمایش رادیویی در خلق فضاها و مکان‌های اثر و ایجاد شرایطی برای گفت‌وگو (دیالوگ) امکان ارتباط بیشتر مخاطب با اثر را فراهم می‌کند. اجرا و تمرینات ما به‌گونه‌ای است که پاسخگوی ارزش‌ها و ویژگی‌های شاخص این رمان باشیم.

سرکرده راهزنان

میکائیل شهرستانی هم درباره نقش اش در نمایش شب و قلندر گفت: در این مجموعه نقش افراسیاب را به عهده دارم که نقش محوری قصه است. او در روند نمایش دچار تغییر و تحولات می‌شود، زیرا در کودکی در موقعیتی قرار می‌گیرد که خانواده‌اش را از دست می‌دهد و از همان دوران طفولیت نمی‌تواند طعم واقعی کودکی و نوجوانی را بچشد. حتی وقتی به جایگاهی می‌رسد که می‌تواند از حقش دفاع کند، مسیر درست را طی نمی‌کند و سرکرده راهزن‌ها می‌شود تا به این طریق عقده گشایی کند و به دشمنانش لطمه بزند.وی ادامه داد: تا این که ورود یک قالیچه در یکی از راهزنی هایش مسیر زندگی او را عوض می‌کند و با آدم‌هایی متفاوت روبه‌رو می‌شود.

این بازیگر در پاسخ به این سوال که یک نمایش رادیویی باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد تا شما بازی در آن را بپذیرید، توضیح داد: درام در رادیو ویژگی‌های خودش را دارد و باید با زبانی عنوان شود که تخیل مخاطب برانگیخته شود. بویژه در سریال‌های رادیویی، قصه باید کشش لازم را برای مخاطب داشته باشد تا آن را دنبال کند. من هم با دعوت آقای پیشگر در این نمایش بازی می‌کنم. البته قصه نواقصی دارد که با خود آقای پیشگر هم در میان گذاشتم.

شهرستانی با اشاره به این که قصه و کاراکترها باید به گونه‌ای باشد که مخاطب را سر ذوق بیاورد، ادامه داد: باید سازندگان نمایش رادیویی به این مساله توجه کنند تا نمایش‌ها مورد اقبال مخاطب قرار بگیرد. در مدیریت آقای قربانی، مدیر اداره کل هنرهای نمایشی رادیو، شرایطی برای بنده فراهم شد تا بعد از یک سال و نیم همکاری ام را با رادیو شروع کنم و روی نمایش‌های فاخری کار کنم که جایش در رادیو خالی بود.

وی در پایان تصریح کرد: ای کاش بتوانیم نگاه مان را نسبت به نمایش تغییر بدهیم. به نظرم نمایش در رادیو باید مجدد تعریف شود و بدانیم نمایش رادیویی سخت ترین نوع برنامه سازی است تا مخاطب مان را از دست ندهیم.

2 نقش در یک نمایش

میرطاهر مظلومی، دیگر بازیگر شب و قلندر درباره بازی در این نمایش گفت: این نمایش رادیویی از شروع تا پایان روایتگر تحول یک انسان است. من هم در این نمایش ایفاگر دو کاراکتر هستم.نقش شخصیت بازرگان را به عهده دارم که شروع قصه با اوست. او ترس از راهزنان دارد. علاوه بر این شخصیت نقش ظل‌السلطان را هم بازی می‌کنم که حاکم و والی اصفهان است. در مجموع نمایش شب و قلندر جزو آثار پر فروش محسوب می‌شود. ضمن این که آقای پیشگر از کارگردانان بسیار خوب رادیو ست که همیشه مطالعات بسیار خوبی هم در کارش دارد. این بازیگر در پاسخ به این سوال که نمایش رادیویی چه ویژگی ای دارد که هنوز بعد از این همه سال به آن مشغول هستید، در حالی‌که در کارهای تصویری هم حضور فعالی دارید، توضیح داد: رادیو خانه من است و تولدم از تئاتر و رادیو شکل گرفته است. ضمن این‌که دنیای پر از تخیل رادیو گسترده است و خیلی دوستش دارم.

در رادیو می‌توان نقش‌های متفاوت را بدون دکورهای سنگین تجربه کرد. در تمرینات و روخوانی نمایش‌ها همه اطلاعات نمایشی را رد و بدل می‌کنیم. در حالی که دیگر مدیوم‌های نمایشی این قابلیت را ندارند. وی عنوان کرد: دنیای صمیمی رادیو باعث شده تا به یک خانواده تبدیل شویم و همه دلشان برای رادیو بتپد. در یک جمله باید بگویم حال ما در رادیو خوش است.

ننه جواهر، پیر اهالی محل

صدیقه کیانفر، بازیگر درباره نقش اش در مجموعه شب و قلندر می‌گوید: من در این سریال دو نقش را بازی می‌کنم. در قسمت ابتدایی نمایش نقش ننه جواهر را به عهده دارم که یکی از اهالی محل است. او بسیار مهربان است و سعی می‌کند دل همه را به دست بیاورد. از قسمت ششم هم نقش یک مادربزرگ را بازی می‌کنم که پیر ده است. او راهنمای اهالی محل بوده و همدلی‌اش باعث می‌شود همه او را دوست داشته باشند. وی در پاسخ به این سوال که بعد از این همه سال، از کار کردن در رادیو لذت می‌برید یا نه، توضیح می دهد: بله، من عاشق رادیو هستم و با کارکردن در رادیو جان تازه می‌گیرم. راستش احساس می‌کنم جوان هستم، زیرا رادیو ویژگی ای دارد که به هیچ وجه خسته کننده نیست و شیرین است.

فاطمه عودباشی

رادیو و نمایش