14 پیامد «نه» انگلیسی

فرانک والتر‌ اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان، آن را «یک روز غم‌انگیز برای اروپا و بریتانیا» توصیف کرد، اما دونالد ترامپ نامزد جمهوریخواهان گفت که «امروز بریتانیایی‌ها کشور خود را به تصرف خود درآوردند!»

چه خروج انگلیس از اتحادیه اروپا را برای فردای قاره سبز غمناک بدانیم و چه از آن به عنوان یک قدرت‌نمایی بریتانیایی یاد کنیم، در هر صورت پیامدهای این جدایی فراتر از مرزهای انگلیس و اتحادیه اروپا خواهد بود. شاید به همین خاطر است که عده‌ای در داخل کشورمان نیز به بررسی پیامدهای این خروج در ارتباط با ایران پرداخته‌اند. آنچه در ادامه می‌آید، نگاهی است کوتاه به 14 پیامد خروج انگلیس از اتحادیه اروپا. پیامدهایی که هر یک از آنها حکایت از افول قدرت روباه پیر دارد.

سقوط پوند و اقتصاد آسیب‌پذیر انگلیسی

روند نزولی ارزش سهام در بازارهای بورس اروپایی با گذشت 10 روز از مشخص شدن نتیجه همه‌پرسی مبنی بر خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا همچنان ادامه دارد. همچنین چندی قبل موسسه اعتبارسنجی استاندارد اند پور پس از اعلام نتیجه همه‌پرسی بر سر خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا، رتبه اقتصادی این کشور را کاهش داد.

این شاید محسوس‌ترین پیامد خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا بود. سقوط ارزش پوند در برابر دلار، ناگهان به همه کارشناسان که تا پیش از خروج لندن از اتحادیه، با اما و اگر به نتیجه این همه‌پرسی می‌نگریستند، نشان داد تبعات اقتصادی خروج اتحادیه اروپا، جدی است. در چنین شرایطی جورج آزبورن وزیر دارایی بریتانیا نسبت به استحکام سیستم مالی و اقتصادی کشور برای مقابله با چالش‌ها به سرمایه‌گذاران اطمینان بخشیده است. اظهارنظری که البته مانند نوشدارو پس از مرگ سهراب است و روشن نیست می‌تواند آینده اقتصاد متزلزل بریتانیا را تضمین کند، یا نه.

تلاش برای بازگشت به دامان اروپا

پیامدهای خروج از اتحادیه اروپا آن‌قدر برای انگلیسی‌ها گران تمام شد که میلیون‌ها نفر از رأی‌دهندگان تقاضای بازگشت به اتحادیه را مطرح کردند. آنها با امضای طوماری از دولت خواستند تا زمینه را برای یک رأی‌گیری دوباره، فراهم کنند.

این در حالی است که به‌نظر نمی‌رسد ساختارهای سیاسی توان برگزاری رفراندومی دوباره را داشته باشد. موافقان باقی ماندن انگلیس در اتحادیه اروپا، رقبای خود را متهم می‌کنند که اصلا نمی‌دانند اتحادیه اروپا چیست. با این وجود مخالفان وضع موجود، این‌طور استدلال می‌کنند که رأی‌شان، نه رأی منفی به سیاست‌های بروکسل، بلکه مخالفت با سیاستمداران لندن‌نشین بوده که قدرت مدیریت بحران‌ها را نداشته‌اند.

سقوط دولت؛ آغاز آشفتگی سیاسی

سقوط دولت کامرون در انگلستان یکی از اولین پیامدهای رأی انگلیسی‌ها به خروج از اتحادیه اروپا بود. دولت محافظه‌کار بریتانیا هرچند کوشید تا جلوی خروج این کشور از اتحادیه اروپا را بگیرد، اما در نهایت بی‌اعتمادی مردم انگلیس به دولت کامرون باعث خروج این کشور از اتحادیه شد. بسیاری از هواداران باقی ماندن انگلیس در اتحادیه، احزاب محافظه‌کار و کارگر را متهم می‌کنند که به سبب بی‌کفایتی در جلب اعتماد عمومی، زمینه خروج بریتانیا از اتحادیه اروپا را فراهم آوردند.

به نظر بسیاری از تحلیلگران، جبران این بی‌اعتمادی عمومی برای نخبگان انگلیسی سخت خواهد بود و «نه» انگلیسی‌ها در رفراندوم خروج، در واقع نه مخالفت با اتحادیه اروپایی، بلکه به منزله دست رد زدن به سینه نخبگان سیاسی انگلیس محسوب می‌شود.

اوباما و شرط‌بندی بر روی اسبی که باخت

دو ماه پیش از برگزاری رفراندوم خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا در سفری به لندن، از باقی ماندن انگلیس در اتحادیه حمایت کرد. او در یادداشتی که در روزنامه دیلی تلگراف منتشر شد، نوشت: انگلیس در کنار اتحادیه اروپا قادر است بسیار موثرتر با تروریستم مبارزه کند. او همچنین استدلال کرد که انگلیس در داخل اتحادیه اروپا از نفوذ بیشتری در سراسر جهان برخوردار خواهد بود، اما همه این حرف‌ها با واکنش قاطع انگلیسی‌ها روبه‌رو شد: «نه»!

به این ترتیب نتیجه رفراندوم انگلیسی، نه فقط به سقوط دولت کامرون منتهی شد، بلکه اعتبار آمریکا را نیز زیرسوال برد. انگلیسی‌ها نشان دادند که در تصمیمات سیاسی‌شان، چندان توجهی به اظهارات رئیس‌جمهور آمریکا ندارند. شاید به همین خاطر است که بسیاری از کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که نتیجه رفراندوم، باعث کاهش نفوذ واشنگتن شده و بسیاری از سیاست‌های اروپایی این کشور را تحت تاثیر قرار دهد.

افول قدرت نرم زبان انگلیسی

هنوز یک هفته از رأی انگلیسی‌ها به خروج از اتحادیه اروپا نمی‌گذشت که یک قانونگذار برجسته در اتحادیه اروپا اعلام کرد که زبان انگلیسی، دومین زبان جهان از نظر تعداد کابران و زبان اصلی فعالیت در نهادهای اتحادیه اروپاست و با خروج انگلیس از این اتحادیه ممکن است دیگر زبان رسمی این اتحادیه نباشد. دانوتا هوبنر، رئیس کمیته امور قانونی پارلمان اروپا در کنفرانسی مطبوعاتی درباره پیامدهای قانونی همه‌پرسی انگلیس برای خروج از اتحادیه اروپا گفت: انگلیسی، زبان رسمی ما است زیرا انگلستان آن را انتخاب کرده و اگر این کشور در کنار ما در اتحادیه نماند، ما نیز زبان انگلیسی نداریم. این، تهدیدی آشکار برای جایگزین شدن زبان‌های رقیب انگلیسی در اروپا بود. زبان‌هایی چون فرانسوی و آلمانی ـ در کنار 22 زبان دیگر اروپایی ـ که روشن است، آماده‌اند تا یکی از مهم‌ترین ابزارهای قدرت نرم انگلیس را تضعیف کنند.

امواج زلزله «برگزیت» در کشورهای اروپایی

به‌دنبال خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، بسیاری دیگر از کشورهای اروپایی از اراده مردمشان برای خروج از این اتحادیه سخن گفتند. کار چنان بالا گرفته که حالا مثلا در فرانسه، برخی گروه‌های سیاسی، خواهان برگزاری همه‌پرسی مشابه با نام «فرگزیت» شده‌اند. در همین رابطه گرت ویلدرز، رهبر پوپولیست‌های هلند نیز گفته «حالا نوبت هلند است که با اتحادیه اروپا وداع کند!»

اگر تکاپوی خروج کشورهای اروپایی از اتحادیه اروپا با همین سرعت ادامه پیدا کند، برخی پیش‌بینی می‌کنند که تا چند سال دیگر، اثری از اتحادیه اروپا نخواهد ماند. هرچند رهبران اتحادیه با تشکیل جلسه فوق‌العاده‌ای، از انگلیس خواسته‌اند که با خروج زودهنگام از اتحادیه، ثبات را به اروپا بازگرداند، اما کیست که نداند فرجام رأی بریتانیایی‌ها به خروج از اروپا، وسوسه سایر کشورها برای رفتن به راهی مشابه است.

پادشاهی بریتانیا، روی خط فروپاشی

با وجود این‌که رفراندوم چندی پیش اسکاتلندی‌ها برای جدایی از انگلیس، با وعده و وعیدهای بسیار سیاستمداران بریتانیایی به جدایی منتهی نشد، اما حالا برگزیت، فرصتی را در اختیاری استقلال‌طلبان اسکاتلندی گذاشته تا بار دیگر در کنار ایرلندی‌ها از استقلال خود دفاع کنند. رأی بالای اسکاتلند و ایرلند شمالی به باقی ماندن در اتحادیه اروپا نشان می‌دهد که خروج بریتانیا باعث نارضایتی مردم در این مناطق شده و این فرصتی دوباره برای طرح موضوع فروپاشی پادشاهی متحد بریتانیا را فراهم آورده است. به گمان برخی کارشناسان، در صورتی که انگلیسی‌ها یکبار دیگر تن به برگزاری رفراندوم خروج اسکاتلند از پادشاهی متحد دهند، این بار نتیجه رفراندوم، چیزی بجز کوچک شدن بریتانیای کبیر نخواهد بود.

حال و روز ناخوش مهاجران

برگزیت، شوکی به مهاجرانی بود که با هزار و یک امید و آرزو راهی انگلیس شده بودند. آمار بالای جمعیت مهاجرت‌ها به بریتانیا در نهایت مردم این کشور را به خروج از اتحادیه وادار کرد. به این ترتیب اکنون بسیاری از مهاجرانی که از کشورهای مختلف اروپایی وارد انگلیس شده‌اند، دچار بلاتکلیفی هستند. اگرچه انگلیس باید در جریان روند خروج از اتحادیه، پایبندی خود به برخی معاهدات و قوانین و تعهدات قبلی را مشخص کند، اما به‌نظر می‌رسد که پس از رفراندوم، مهاجران در انگلیس از مشکلات بیشتری برخوردار شوند. رای دهندگان انگلیسی که حاضر به تحمل عضویت در اتحادیه اروپا نشده بودند، حالا امیدوارند که با خروج از اتحادیه و کاهش مهاجرت‌ها، فرصت‌های شغلی بیشتری را در اختیار بگیرند.

لبخند ترامپ به رفراندوم انگلیسی

نتیجه رفراندوم انگلیس برای خروج از اتحادیه اروپا، راستگرایان را در کشورهای مختلف جهان خشنود کرد. راستگرایان افراطی چون دونالد ترامپ، نامزد احتمالی جمهوریخواهان در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده از جمله سیاستمدارانی است که به برگزیت لبخند زد و مدعی شد، انگلیسی‌ها کشورشان را پس گرفتند! دیگر جریانات راستگرای اروپا نیز با دیدی مشابه به این خروج نگریستند و به این ترتیب تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند برگزیت، آغازی بر موفقیت راست‌های رادیکال در سایر انتخابات‌هایی خواهد بود که در اروپا برگزار می‌شود. بحران تروریسم در اروپا و نیز بحران مهاجرت، که ناشی از سیاست‌های اشتباه اروپا در خاورمیانه بود، حالا چپگرایان اروپایی را در انزوایی سیاسی قرار داده است. شاید برای همین است که در کشورهای فرانسه و آلمان نیز موقعیت دولتمردان متزلزل شده است.

فشار نژادپرستان

چند روز پیش بود که رسانه‌ها نوشتند: «شورای مسلمانان بریتانیا از افزایش تکان‌دهنده اظهارنظرهای نفرت‌گرایانه و هدف قرارگرفتن اقلیت‌ها در بریتانیا بعد از رای مردم به خروج این کشور از اتحادیه اروپا انتقاد کرد.» شجاع شفیع رئیس شورای مسلمانان بریتانیا گفته، رفراندوم خروج از اتحادیه فضایی را به‌وجود آورده که باعث فشار بر مسلمانان شده است.

گرایش‌های متعصبانه نسبت به اقلیت‌ها در اروپا به حدی است که در دهه‌های گذشته جنگ‌هایی ویرانگر را سبب شده و حالا با مشخص شدن نتیجه رفراندوم موسوم به برگزیت، بار دیگر رادیکال‌های انگلیسی عرصه را بر اقلیت‌های دینی و قومی تنگ کرده‌اند.

ابهام در اجرای برجام

پس از آن‌که انگلیس از اتحادیه اروپا خارج شد، این سوال پیش‌روی صاحبنظران قرار گرفت که آیا این موضوع می‌تواند به اجرای تعهدات برجام اثر بگذارد؟ بریتانیا از جمله کشورهایی بود که در مذاکرات ایران و 5+1 حضور داشت و اکنون باید به‌عنوان یکی از کشورهای امضاکننده برجام به تعهدات خود پایبند باشد. با این همه از آنجا که مسئول هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا از طرف سه کشور اروپایی حاضر در مذاکرات به مذاکره می‌پرداخت، به‌نظر می‌رسد که خروج انگلیس از اتحادیه، کمی روی رایزنی‌های هسته‌ای دو طرف اثر بگذارد. این البته به آن معنا نیست که برگزیت، باعث شانه خالی کردن لندن از زیر بار تعهدات برجام شود، چراکه انگلیس به‌عنوان یک کشور مستقل پای برجام را امضا کرده بود و حالا باید به تعهداتش پایبند بماند.

تنهایی انگلیس در خاورمیانه

لندن مدت‌هاست که در خاورمیانه احساس تنهایی می‌کند. انگلیس که متحد درجه اول عربستان محسوب می‌شود، به‌دنبال اشتباهات سریالی آل‌سعود، این روزها بیش از گذشته در منطقه منزوی شده و دیگر حتی واشنگتن نیز حاضر نیست با طناب متحدان لندن داخل چاه برود. در چنین شرایطی، خروج انگلیس از اتحادیه اروپا، عملا وزن انگلیس در رایزنی‌های منطقه‌ای را کم کرده و به فرانسه و آلمان و ایتالیا به‌عنوان کشورهای مهم باقی مانده در اتحادیه اروپا، فرصت چانه‌زنی‌های بیشتری را می‌دهد.

برخی تحلیلگران پیش‌بینی می‌کنند که به‌دنبال خروج انگلیس از اتحادیه، عربستان نیز یکی از مهم‌ترین ابزارهای چانه‌زنی خود با غرب را از دست داده و احتمالا بیشتر از قبل با فشارهای حقوق بشری مواجه شود. فشارهایی که برای تعدیل آنها، نیاز به استفاده از پترودلارهای بیشتری است. سیاست ‌خارجی انزواگرایانه، فرجام احتمالی خروج انگلیس از اتحادیه اروپاست.

چگونه رفتن؛ مساله این است

به‌دنبال روشن شدن رأی مردم انگلیس درباره جدایی از اتحادیه اروپا، مقامات اتحادیه تلاش کردند تا لندن را وادار کنند که هرچه زودتر از اتحادیه خارج شود. با این وجود انگلستان امیدوار است ضمن خارج شدن از زیر بار تعهدات اتحادیه اروپا، همچنان از منافع این اتحادیه استفاده کند. در همین راستا سیاستمداران انگلیسی تاکید دارند که با وجود عدم اجرای تعهدات مربوط به پذیرش مهاجران از کشورهای فقیرتر اتحادیه، در بازار مشترک اروپا باقی مانده و محصولات خود را به همان کشورهای فقیر بفروشند. این موضوعی است که مسئولان اتحادیه گفته‌اند زیر بار آن نخواهند رفت و مرکل به انگلیسی‌ها یادآوری کرده، اینجا همه چیز درهم است!

انزوای یک جزیره

در مجموع می‌توان گفت که مهم‌ترین نتیجه رفراندوم برگزیت، انزوای هرچه بیشتر لندن خواهد بود. افزایش تنش‌های داخلی، رقابت نخبگان سیاسی ـ انگلیسی برای ترمیم موقعیت خود در افکار عمومی انگلستان و بیشتر شدن رقابت‌های بیرونی برای پوشش دادن بازار اروپا با محصولات فرانسوی و آلمانی بجای محصولات انگلیسی، همه و همه جز انزوای بیشتر انگلیس فرجام دیگری نخواهد داشت. این انزوا هرچند همراه با دسیسه‌های انگلیسی برای حفظ نفوذ این کشور در سایر مناطق خواهد بود، اما قطعا فرصتی برای کشورهای مستقل فراهم خواهد آورد که با تنظیم دوباره یارگیری‌های منطقه‌ای، سیاست‌های دیپلماتیک خود را جهتی تازه دهند، چراکه بازگشت روباه پیر به لانه، جهان را با موقعیتی متفاوت روبه‌رو خواهد کرد.

مصطفی انتظاری هروی/ روزنامه‌نگار