آینده فضایی ایران در دست تازه‌نفس‌ها

آموزش و آشنایی نوجوانان و جوانان با علوم و فناوری فضایی و کاربرد آن در زندگی انسان و ترویج فرهنگ فضایی از اهداف اصلی برگزاری این همایش بود. در این برنامه چند کارگاه آموزشی با موضوع معرفی و ساخت ماکت ماهواره‌ها، کاربرد سنجش از دور در حفظ محیط زیست و توانمندسازی انسان برگزار شد و دانش‌آموزان دوره اول و دوم دبیرستان در این کارگاه‌ها شرکت داشتند. در چنین برنامه‌هایی علاوه بر آشنایی و علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به علوم فضایی، مراکزی مثل پژوهشگاه فضایی ایران به جلب حمایت‌های مردمی برای توسعه دستاوردهای فضایی می‌پردازند. فضای کلی این همایش با حضور دانش‌آموزان مدارس مختلف در مقاطع تحصیلی گوناگون متفاوت از همایش‌های مشابه ترویجی در حوزه‌های مختلف علمی بود. با این حال همچنان جای خالی معرفی پژوهشکده‌ها و بخش‌های مختلف پژوهشگاه و ایجاد فضای همکاری برای دانش‌آموزان و دانشجویان بازدیدکننده در میان ارائه‌های رنگارنگ و نمایش بعضا اغراق‌آمیز برخی کارهای پژوهشی صورت گرفته احساس می‌شد.

سنجش از دور‌ توانمندسازی آینده

شعار امسال هفته جهانی فضا «سنجش از دور، توانمندسازی آینده» و هدف آن آشنایی مردم با نتایج ارزشمند علم و فناوری سنجش از دور و کاربرد آن در جهت بهبود زندگی بشر بود. سنجش از دور به عنوان علم مشاهده زمین به معنی استفاده از ماهواره‌ها برای شناسایی و ثبت اجرام و پدیده‌های زمینی در سطح زمین، داخل جو و اقیانوس‌هاست. مهم‌ترین کاربردهای سنجش از دور مدیریت بحران در بلایای طبیعی، پایش و مدیریت اراضی کشاورزی، تهیه نقشه‌های کاربری اراضی، مدیریت منابع آب، پیش‌بینی آب و هوا، مدیریت محیط زیست و منابع طبیعی و سنجش و پایش آلودگی‌های مختلف اتمسفر و زمین و دریاهاست. ایران نیز چند دهه‌ای است از فناوری سنجش از دور برای مدیریت، پایش و اکتشاف در سطوح مختلف استفاده می‌کند.

اهمیت آشنایی نسل جوان با علوم فضایی

دکتر حسن حدادپور، سرپرست پژوهشگاه فضایی ایران، درباره فعالیت‌های پژوهشگاه فضایی ایران در دومین همایش آشنایی با علوم فضایی می‌گوید: «ما هشتمین کشوری هستیم که به دانش قرار دادن ماهواره در مدار رسیده‌ایم. در حوزه ساخت ماهواره‌ها کشورهای متعددی وجود دارند و ما هم یکی از همین کشورها هستیم که به صورت بومی این کار را انجام دادیم. این حوزه پرهزینه است و نیاز به دانش عمیق دارد. پروژه ماهواره مخابراتی ناهید 1 در مراحل پایانی تجمیع و تست ماهواره قرار دارد و بزودی آماده پرتاب خواهد شد. پژوهشگاه فضایی ایران در راستای ماموریت‌ها در توسعه فناوری‌های فضایی کشور 43 پروژه فضایی را به اجرا در آورده است که 24 پروژه به پایان رسیده و 19 پروژه در دست اجراست. ایران تا به حال پنج ماهواره به فضا پرتاب کرده است که سه پرتاب موفق بوده است.»

حدادپور با اشاره به هزینه‌بر بودن فعالیت‌های فضایی می‌افزاید: «فعالیت‌های فضایی هزینه‌بر، اما درآمدزاست. کشورهای جهان در این عرصه به رقابت می‌پردازند و سرمایه‌گذاری‌های کلانی می‌کنند. با توجه به هزینه‌های کلان مورد نیاز در حوزه علوم و فناوری‌های فضایی، آموزش و آشناسازی عموم با دستاوردهای فضایی و جلب حمایت‌های مردمی، یکی از ماموریت‌های اصلی نهادهای فعال در حوزه فضاست. برگزاری هفته فضا و فعالیت‌های ترویجی فرصت خوبی برای آموزش و آشنایی این حوزه و تاثیر مثبت آن در زندگی بشر است.»

همچنین حدادپور درباره فعالیت‌های پژوهشگاه فضایی ایران در زمینه آموزش و ترویج علوم فضایی به جام‌جم می‌گوید: «ما تنها مجموعه هوافضایی در کشور هستیم که سعی داریم دانش‌آموزان را درگیر این حوزه کنیم و در این زمینه سرمایه‌گذاری هم می‌کنیم و معتقدیم این قشر می‌تواند آینده کشور را متحول کند. قرار است تفاهم‌نامه‌ای با آموزش و پرورش داشته باشیم تا سرفصل‌های فضایی هم به منابع درسی دانش آموزان اضافه شود. وی می‌افزاید: «نمونه‌ای از برنامه‌های پژوهشگاه آشنایی با علوم فضایی، عکس‌های هوایی، نحوه پردازش، فناوری انجام کار و استفاده از فناوری جی‌پی‌اس است. سایر داده‌ها و فناوری‌هایی که در ماهواره‌های سنجشی استفاده می‌شوند نیز اینجا آموزش داده می‌شود.»

استفاده از ظرفیت محققان کشور

دکتر سعید شاخصی، سرپرست معاونت پژوهش و فناوری پژوهشگاه فضایی ایران، درباره برنامه‌های پژوهشی و مشارکت این پژوهشگاه با سایر مراکز آموزشی به جام‌جم می‌گوید: «پژوهشگاه فضایی با مراکز پژوهشی و دانشگاه‌ها در قالب برنامه‌های پژوهشی اولویت‌هایی مثل پایان‌نامه‌های دانشجویی دارد. یافته‌هایی که در پایان‌نامه‌های دانشجویی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا به دست می‌آید، در عمل در پژوهشگاه فضایی ایران استفاده می‌شود و از ظرفیت‌های محققان پژوهشی در این پژوهشگاه استفاده می‌کنیم. هفته جهانی فضا فرصت مناسبی است تا برنامه‌هایی نیز برای تشویق دانش‌آموزان و شناخت بیشتر بحث‌های فضایی داشته باشیم. یکی از کارهای پژوهشگاه این است که موضوعات ترویجی را در سطح جامعه و برای علاقه‌مندان به این حوزه‌ها گسترش دهد.»

دکتر شاخصی از پرتاب یک یا دو ماهواره مخابراتی با همکاری سازمان فضایی ایران تا پایان سال خبر می‌دهد و می‌گوید: «کارهای پژوهش و فناوری این ماهواره‌ها در پژوهشگاه فضایی انجام می‌شود. ماهواره مخابراتی ناهید 1 تا آخر امسال قرار است پرتاب شود و از لحاظ عملکردی نسبت به ماهواره‌های قبلی فناوری بالاتری دارد. در پژوهشگاه تست‌های عملکردی ماهواره‌ها را داریم که در آزمایشگاه سیستمی انجام می‌شود. بحث‌های کنترل کیفی انجام شده و 90 درصد کار پیشرفت کرده است. با توجه به این که برنامه‌های پرتاب این ماهواره خارج از پژوهشگاه انجام می‌شود، هماهنگی‌های دیگری نیز با بخش‌های دیگر باید انجام شود و بعد پرتاب انجام شود.» وی درخصوص به کارگیری ماهواره‌های سنجش از دور نیز می‌افزاید: «در برنامه، ماهواره‌های سنجش از دور را برای دریافت اطلاعات تصویری بیشتر داریم و شعار هفته جهانی فضا نیز امسال مرتبط با این ماهواره‌هاست».

فرهنگسازی و ایجاد علاقه

مهندس روح‌الله ذوالفقاری، مدیر طرح و برنامه پژوهشگاه فضایی ایران، درباره برنامه‌‎های ترویجی که در پژوهشگاه فضایی ایران به دانش‌آموزان اختصاص پیدا می‌کند به جام‌جم می‌گوید: «نقش آموزش و پرورش و جهت‌گیری دانش‌آموزان به این سمت که آینده شغلی در این مسیر داشته باشند، نقشی جدی و مهم است. این نقش موجب پویایی و رونق این صنعت می‌شود. ما مذاکراتی با آموزش و پرورش انجام داده‌ایم و در حال رایزنی هستیم. بحث صنعت فضایی در کشور موضوعی نوپاست و به مرور در کشور شکل می‌گیرد. در سطح دانش‌آموزی هم در مدارس کارگاه‌هایی برگزار می‌شود که کارشناسان پژوشگاه برای فرهنگسازی و ایجاد علاقه‌مندی به مدارس می‌روند و هم در پژوهشگاه برنامه‌های فصلی و موردی مثل این همایش داریم که البته نیاز به توسعه جدی دارد. همکاری‌هایی نیز با شهرداری تهران داشتیم و ماکتی از فعالیت‌های فضایی در محوطه آسمان‌نمای تهران در عباس‌آباد قرار داده شده است تا شهروندان و بخصوص دانش‌آموزان با این حوزه از نزدیک آشنا شوند.»

ذوالفقاری ماموریت اصلی پژوهشگاه فضایی ایران را طراحی و ساخت ماهواره‌های مخابراتی و سنجشی عنوان می‌کند و می‌افزاید: «در حال حاضر پروژه ماهواره مخابراتی ناهید 1 را داریم که پاییز امسال پرتاب خواهد شد و نتایج هم اطلاع‌رسانی خواهد شد. فعالیت‌های برنامه‌ریزی ماهواره سنجشی پارس 1 آغاز شده است و سال آینده به بهره‌برداری می‌رسد. ماهواره مخابراتی ناهید 2 را هم در دست برنامه‌ریزی داریم. پروژه‌های دیگری به موازات ماموریت ماهواره‌ها نیز در پژوهشگاه در دست اجراست مثل طراحی بالن مخابراتی تدبیر 1 (بام) که وظیفه اینترنت‌دهی دارد. پروژه‌هایی هم وظیفه حمل و نقل ماهواره‌ها به فضا را به عهده دارند. همچنین حفظ نقاط مداری ایران در مدار زمین از اهداف مهم پژوهشگاه فضایی است.»

مرکز یکپارچه‌سازی و آزمون سامانه‌های فضایی

مرکز آزمون و یکپارچه‌سازی زیرسیستم‌های ماهواره نقش مهمی در فرآیند تولید یک ماهواره دارد. این مرکز علاوه بر پشتیبانی از توسعه محصولات فضایی، خدمات آزمایشگاهی به صنایع هوافضایی، دریایی، هوایی، خودروسازی و مخابرات ارائه می‌دهد.

مهندس شهرام غائبی، رئیس مرکز آزمون و یکپارچه‌سازی سامانه‌های فضایی پژوهشگاه فضایی ایران، درباره فعالیت‌های این مرکز به جام‌جم می‌گوید: «هنگامی که ماهواره با حامل از زمین بلند می‌شود تا در مدار قرار گیرد، شرایط محیطی خاصی را تجربه می‌کند. شرایط آب و هوایی، دمایی، خلأ، ارتعاشی و آکوستیکی مختلفی در فضا روی می‌دهد و ما برای اطمینان از این که ماموریت ماهواره با مشکلی مواجه نمی‌شود، همه این تست‌ها را روی زمین انجام می‌دهیم. صحت کارکرد ماهواره پس از انجام آزمون‌های مختلف مورد ارزیابی قرار می‌گیرد. در برنامه‌های ترویجی علاقه‌مندان می‌توانند نحوه سوار کردن یک ماهواره و تست‌های زمینی و عملیات یکپارچه‌سازی ماهواره ناهید در پژوهشگاه را از نزدیک مشاهده کنند.»

غائبی درباره پروژه پرتاب ریز ماهواره‌ها و همکاری دانشجویان با این پروژه می‌گوید: «ماهواره‌های دانشجویی و ریز ماهواره‌ها پروژه‌های مشترک پژوهشگاه با دانشگاه‌هاست که در مدارهای پایین زمین (LEO) قرار می‌گیرد و می‌تواند سیگنال‌هایی را به زمین ارسال کند. ماهواره‌ها‌ی در حال تولید، مانند ناهید 1 در حوزه ریزماهواره‌هاست. در برنامه‌های راهبردی مدل پروازی ناهید 1 تا دو ماه آینده آماده پرتاب خواهد بود.»

سپیده شعرباف‌