چرا بیمه اجباری شخص ثالث؟

حالا با چنین تعریفی باید دید که چرا مردم ملزم به خرید «بیمه‌نامه خسارات وارد شده به شخص ثالث در اثر حوادث ناشی از وسایل نقلیه» هستند؟

بیمه اختیاری یا اجباری؟

به‌طور کلی انعقاد قرارداد بیمه، یک امر اختیاری است و هرکسی می‌تواند جان یا مال خود را در برابر حوادث طبیعی یا غیرطبیعی بیمه کند تا در موقع حوادث، خیالش راحت باشد که بیمه خسارت‌های وارده را جبران می‌کند؛ با چنین نگاهی به‌طور عمومی هم بیمه کردن خودرو در برابر خسارتی که ممکن است به خود فرد یا دیگران وارد شود، باید اختیاری تلقی شود، اما قانونگذار با توجه به حجم زیاد سوانح ناشی از وسایل نقلیه و مبالغ سنگینی که افراد باید بابت دیه به قربانیان یا مجروحان حوادث رانندگی پرداخت کنند، مسئولیت راننده در قبال خسارت وارده به شخص ثالث را اجباری دانسته است.

چه وسایلی باید بیمه شوند؟

براساس بند ث ماده یک قانون، وسایل نقلیه موتوری زمینی و ریلی شهری و بین‌شهری و واگن متصل یا غیرمتصل به آن و یدک و کفی (تریلر) متصل به آنها، مشمول قانون شناخته شده و دارندگان این وسایل (راننده، مالک یا متصرف) باید این وسایل را در برابر خسارات مالی یا جانی که ممکن است در سوانح به دیگران وارد شود بیمه کنند.

حرکت وسایل نقلیه موتوری زمینی بدون داشتن بیمه‌نامه شخص ثالث ممنوع است و همه دارندگان وسایل مزبور باید سند حاکی از انعقاد قرارداد بیمه را هنگام رانندگی همراه داشته باشند و در صورت درخواست مأموران راهنمایی و رانندگی یا پلیس‌راه ارائه کنند. مأموران پلیس هم موظفند وسایل نقلیه فاقد بیمه‌نامه را تا هنگام ارائه بیمه‌نامه مربوط در محل مطمئنی متوقف کنند.

حق بیمه چقدر است؟

براساس قانون، مبلغ حق بیمه در خسارت‌های بدنی و جانی براساس نرخ دیه یک مرد مسلمان در ماه‌های حرام تعیین می‌شود؛ مبلغ حق بیمه پرداختی در بخش خسارت‌های بدنی بر اساس جدولی است که همه ساله از سوی بیمه مرکزی به شرکت‌های بیمه‌ای اعلام می‌شود. درخصوص خسارت‌های مالی نیز مبلغ حق بیمه پرداختی، به میزان 5/2 درصد تعهدات در بخش خسارت بدنی است.

البته بیمه مرکزی با توجه به نوع وسایل نقلیه و نیز کثرت استفاده از خودروهای خاص در میان اقشار ضعیف یا اقشار متوسط و بالاتر، جدول حداقل میزان حق بیمه را به شرکت‌های بیمه‌ای ابلاغ می‌کند.

درخصوص تخفیف در مبلغ بیمه‌نامه هم باید گفت، مهم‌ترین تخفیفی که بیمه‌گذار به بیمه‌گر ارائه می‌کند، تخفیفاتی است که به‌واسطه «نداشتن حوادث منجر به خسارت» در قرارداد بیمه اعمال می‌شود. این تخفیفات متعلق به مالک خودروست. اگر مالک بخواهد خودرو را به دیگری انتقال دهد، می‌تواند تخفیفات مذکور را به‌وسیله نقلیه دیگر از همان نوع، که متعلق به او یا همسر، والدین یا اولاد بلاواسطه وی باشد، منتقل کند. علاوه بر این تخفیف عام، شرکت‌های بیمه همچنین می‌توانند تا 2.5 درصد کمتر از نرخ‌های مصوب را ملاک عمل خود قرار دهند. اعمال تخفیف بیشتر از 2.5 درصد، منوط به کسب مجوز از بیمه مرکزی است.

خسارت‌های بدنی چگونه جبران می‌شود؟

هرگاه در نتیجه حوادث ناشی از وسایل نقلیه، خسارت جانی و بدنی به راننده و سرنشینان وسیله نقلیه مقصر حادثه یا راننده و سرنشینان وسیله نقلیه طرف دیگرِ حادثه وارد شود، در صورتی که وسیله نقلیه دارای بیمه‌نامه باشد، جبران خسارت‌های وارد شده بر عهده بیمه‌گر است، اما در صورتی‌که وسیله نقلیه، فاقد بیمه‌نامه باشد، خسارت‌های بدنی وارده توسط «صندوق جبران خسارت‌های بدنی» جبران می‌شود. نکته قابل توجه در این خصوص این است که در جبران خسارات جانی وارده در نتیجه حوادث رانندگی، تفاوتی بین دیه زن و مرد وجود ندارد و چه شرکت‌های بیمه‌ای بخواهند دیه فرد را پرداخت کنند یا صندوق جبران خسارت‌های بدنی بخواهد دیه را پرداخت کند، در هرحال، دیه زن مساوی با مرد پرداخت خواهد شد.

هزینه‌های معالجه اشخاص ثالث زیان‌دیده و راننده مسبب حادثه هم در صورتی‌که مشمول قانون دیگری نباشد، حسب مورد برعهده بیمه‌گر مربوط یا صندوق است.

علاوه بر خسارت‌های بدنی، شرکت بیمه‌ای تا میزان خسارت متناظر وارده به گران‌ترین خودروی متعارف، مسئول جبران خسارت‌های مالی نیز خواهد بود؛ منظور از خودروی متعارف هم خودرویی است که قیمت آن نصف دیه کامل (به قیمت امروز حدود 100 میلیون تومان) باشد و البته جبران خسارت مالی بیش از این مبلغ، بر عهده راننده مقصر خواهد بود.

چه خسارت‌هایی را بیمه پرداخت نمی‌کند؟

خسارت وارده به وسیله نقلیه‌ای که عامل بروز حادثه بوده است (مقصر حادثه) و بار همراه آن، خسارت مستقیم یا غیرمستقیم ناشی از تشعشعات اتمی و رادیواکتیو، جریمه یا جزای نقدی، اثبات قصد زیان‌دیده در ایراد صدمه به خود مانند خودکشی، سقط جنین و نظایر آن و نیز اثبات هر نوع خدعه و تبانی نزد مراجع قضایی از جمله مواردی است که باعث می‌شود بیمه از پرداخت خسارت امتناع کند.

چگونگی پرداخت خسارت توسط بیمه

در خسارت‌های مالی، بیمه‌گر و صندوق، حسب مورد مکلفند حداکثر 15 روز پس از دریافت مدارک مورد نیاز، خسارت متعلقه را پرداخت کنند.
در حوادث منجر به خسارت بدنی، زیان‌دیده، اولیای‌دم یا وراث قانونی موظفند پس از قطعی‌شدن مبلغ خسارت برای تکمیل مدارک به منظور دریافت خسارت، به بیمه‌گر مراجعه کنند. بیمه‌گر هم مکلف است حداکثر طی مدت بیست روز از تاریخ قطعی ‌شدن مبلغ خسارت،‌ مبلغ را به زیان‌دیده پرداخت کند.

شاهرخ صالحی‌کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی