جشنواره فیلم فجر خنثی و کم‌تنوع

تماشاگران نخبه‌تر و پیگیرتر سینما از حالا حساب ویژه‌ای روی فیلم‌های کارگردان‌های موردعلاقه خود باز کرده‌اند و منتظر درخشش این افراد در جشنواره هستند و حتی برخی تماشاگران عام سینما هم که از زمان برگزاری این رویداد مهم اطلاع دارند صفحات سینمایی رسانه ها را مطالعه می‌کنند و از افراد آشنا و مطلع در این زمینه، درباره فیلم‌ها و کارگردان‌های حاضر در جشنواره امسال فیلم فجر، اطلاعات و جزئیاتی را جویا می‌شوند.

وقتی نگاهی گذری و فهرست وار به حدود 90 فیلم متقاضی شرکت در سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر می‌اندازیم و پیشینه فیلم‌های قبلی کارگردان‌های آنها را به یاد می‌آوریم و مرور می‌کنیم، می‌بینیم باز هم موضوعات اجتماعی وجه غالبِ آثار جشنواره را تشکیل می‌دهد و فیلمسازان و تهیه‌کنندگان آثار کمتر به تنوع ژانری و اقناع و جلب نظر سلیقه‌های مختلف تماشاگران توجه کرده‌اند البته این حدس و پیش‌بینی، باتوجه به روند کاری و سبک و شیوه فیلمسازی کارگردان ها و خلاصه قصه فیلم‌های جدید آنها، صورت گرفته است و شاید خیلی قطعی و دقیق نباشد.

چون اولا ممکن است کارگردانی در فیلم جدید خود، خرق عادت رفتار کرده باشد و فیلمی به جز فضای آشنای آثار قبلی‌اش ساخته باشد. مثل اتفاقی که امسال درباره فیلمساز طنازی مثل رامبد جوان افتاده و طبق شنیده‌ها و آنهایی که فیلم را دیده‌اند، «نگار» ربطی به فیلم‌های قبلی و کمدی این کارگردان ندارد.

ضمن این‌که با مطالعه بسیاری از خلاصه داستان‌هایی که سازندگان آثار دراختیار رسانه‌ها قرار می‌دهند، چیز زیادی دستگیر مخاطب نمی‌شود، چون بیشتر این خلاصه قصه‌ها مبهم و سردرگم‌کننده هستند. مثلا در خلاصه قصه فیلم «سوفی و دیوانه» تازه‌ترین ساخته مهدی کرم‌پور نوشته شده: «من مست و تو دیوانه/ ما را که برد خانه / صد بار تو را گفتم/ کم خور دو سه پیمانه»!

با این حال و حتی با همین وضعیت، پیش بینی می شود جشنواره سی و پنجم فیلم فجر ضمن این‌که در غیاب بسیاری از کارگردان‌های بزرگ سینمای ایران برگزار می شود، کماکان روی خط اجتماعی حرکت کرده و توجهی به فضاهای متنوع و مختلف در فیلم‌ها نکرده است البته پرداختن به موضوعات اجتماعی هم کار ارزشمندی است و هرفیلمساز، چه قدیمی‌ترها و چه جوان‌ها و فیلم اولی ها در این دوره سعی کرده‌اند، هر کدام از یک زاویه به جامعه نظر داشته باشند، اما درنهایت و درکلیت تماشاگرانی که در 10 روز به‌طور پیوسته فیلم می بینند، ممکن است با وضعیتی آشنا و کلیشه‌ای در پرداختن به موضوعات اجتماعی مواجه شوند و اگر این پرداخت ضعیف و با کیفیت پایین هم باشد، چه بسا دلزدگی و سرخوردگی آنها را فراهم کند.

به هرحال این وضعیت، می‌تواند برآیندی نسبی از کلیت سینمای ایران باشد، چون این فیلم‌ها بخش عمده‌ای از آثار تولید شده در یک سال اخیر را تشکیل می دهند و قرار است، بار عمده‌ای از اکران سال 96 سینمای کشور را هم به دوش بکشند. بنابراین با وجود این همه فیلم تقریبا یک شکل و یک ریختِ اجتماعی، نه می‌توان انتظارِ جشنواره‌ای متنوع را داشت و نه می‌توان به اکرانی موفق در سال آینده دل بست.

فرحبخش: خوش‌بین نیستم

محمـدحسین فرح‌بخش، تهیه‌کننده و کارگردان سینما و سازنده آثاری چون «عطش» و «زندگی خصوصی» به‌هیچ‌وجه به سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر خوش‌بین نیست. او در این خصوص به جام‌جم گفت: اگر خاطر شما و خوانندگان روزنامه جام‌جم باشد، من سال گذشته و در چنین روزهایی با همین روزنامه گفت‌وگو کردم و حتی پیش از این‌که هیات انتخاب شروع به دیدن فیلم‌ها کند، پیش بینی کردم که جشنواره سی و چهارم خیلی مفید و خوب باشد. گفته بودم که هم جشنواره خوبی خواهیم داشت و هم فیلم‌های متنوعی در آن به نمایش درمی‌آید. این درحالی بود که جشنواره قبل تر و دوره سی و سوم، بدترین دوره تاریخ جشنواره فیلم فجر بود؛ هم به دلیل مدیریت و هم به دلیل کیفیت پایین فیلم‌ها. این مساله باعث شد که بیشتر تماشاگران در طول برگزاری جشنواره، تقریبا اکثر فیلم‌ها را در نیمه رها کنند و از سالن سینما بیرون بروند، اما در جشنواره سال گذشته این اتفاق برعکس افتاد و تماشاگران فقط چند فیلم را به صورت نیمه‌کاره رها کردند و بیشتر فیلم‌ها را تا پایان دیدند، چون هم باکیفیت بودند و هم متنوع.

کارگردان فیلم‌های «آب‌نبات چوبی» و «مستانه» افزود: پیش‌بینی من برای جشنواره فیلم فجر امسال، پیش بینی بسیار بدی است. این پیش‌بینی هم از اطلاعاتی ناشی می شود که دارم. همه‌چیز در این زمینه به بحث صدور پروانه ساخت در ارشاد برمی‌گردد و فیلم‌هایی که در این دوره از جشنواره به نمایش درمی‌آیند، از همان مرحله صدور پروانه ساخت وضعیتشان مشخص بود؛ آثاری که تقریبا به‌طور مطلق خنثی هستند و توان جذب تماشاگر و تاثیرگذاری بر مردم را ندارند. مهم هم نیست در چه ژانری و با چه موضوعی از جمله اجتماعی، طنز و ملودرام، سیاسی، مذهبی ساخته شده باشد. چون هر موضوعی که خنثی باشد به هیچ عنوان به درد مردم نخواهد خورد. بنابراین امسال از نظر تنوع موضوعی، ساختار و محتوا سال بسیار بدی را برای جشنواره فیلم فجر پیش‌بینی می کنم.

فرح‌بخش ادامه داد: قرار است بخش عمده‌ای از همین فیلم‌های جشنواره، سال بعد اکران شود. فیلم‌هایی که بیشتر آنها را نمی توان تحمل کرد و دید؛ چه فیلم های بخش مسابقه و چه فیلم‌های بخش غیررقابتی. دلیل این مساله هم سیاستگذاری‌های غلط سینمای ایران است که برای فیلم‌های بی خاصیت، پروانه ساخت صادر می کند. البته آرزو می‌کنم صد در صد پیش‌بینی من غلط از آب درآید. اگر در روزهای باقی مانده امسال و در اوایل سال آینده، فیلم‌های خوب، جذاب و تماشاگرپسندی ساخته نشود، شاهد اکران بسیار بدی در سال 96 خواهیم بود.

کثیریان: جشنواره تنوع موضوعی ندارد

کیوان کثیریان، نویسنده و منتقد سینما تنوع نداشتن موضوعی را مهم‌ترین مشکل این دوره جشنواره فیلم فجر دانست و به جام‌جم گفت: البته تنوع نداشتن موضوعی فیلم‌ها فقط منحصر به جشنواره فیلم فجر نیست و سینمای ایران مدت‌هاست خیلی تنوع ژانر ندارد و به دلایل مختلف از جمله اقتصادی، همواره موضوعات اجتماعی‌ها در فیلم‌های سینمایی ما غالب است. شرایط سینمای ایران طوری است که قدرت ریسک فیلمسازان و تهیه‌کننده ها پایین آمده است. یکی از چیزهایی که در سینمای ما گم شده، تنوعِ ژانر است.

او افزود: من تا اینجا فقط چند فیلم متقاضی جشنواره امسالِ فیلم فجر را دیده‌ام و برای پیش‌بینی کردن و اظهارنظر باید همه فیلم های حاضر در جشنواره را دید، اما همین آثاری که دیدم باز روالِ همیشگی سینمای ایران را پیگیری می‌کند و روابط، مناسبات و مشکلات اجتماعی حرف اول بیشتر فیلم‌ها را می‌زند و به نظر می‌آید که این بار هم درِ جشنواره بر همان پاشنه همیشگی می‌چرخد. فیلم دلی و شخصی ساختن خوب است، اما وقتی تعداد آن زیاد می‌شود و در رویدادی مثل جشنواره فیلم فجر کنار هم قرار می‌گیرند، شکل خوبی پیدا نمی کند. در حالی که باید مخاطب عام را هم درنظر گرفت و به سلیقه‌های مختلف احترام گذاشت.

نادیده گرفتن سلایق مردم

کثیریان می‌گوید: واقعا چرا سینمای ما و به تبع آن جشنواره فیلم فجر نباید فیلم‌هایی در ژانر ترسناک، ملودرام خانوادگی، جنگی و ... داشته باشد. اگر هم باشد خیلی موردی است و عموما سلیقه مردمی که دوست دارند فیلم‌هایی در ژانرهای مختلف ببینند، لحاظ نمی شود. باید به سلیقه‌های متنوع مخاطبان احترام گذاشت و فیلم‌های کمدی و خنده‌دار، کودک و نوجوان، رزمی، ترسناک و ... به اندازه کافی وجود داشته باشد. چرا ما نباید فیلم عاشقانه خوب در سینما و در جشنواره فیلم فجر داشته باشیم؟ این فیلم‌ها جزو آثار پرظرفیت و پرمخاطب سینما هستند، اما می‌بینیم که خیلی به آن توجه درستی نمی شود.

سازندگان آثار و فیلمنامه‌نویسان، کارگردان ها و تهیه‌کننده‌ها در سینمای ایران معمولا سعی می کنند روی موضوعاتی تمرکز کنند که امتحان پس داده باشند و بتوانند به بازگشت سرمایه آن امیدوار و مطمئن باشند، ساخت فیلم در ژانرهایی چون ترسناک، جنگی و ... نیاز به حمایت ویژه در ساخت و اکران دارد.

علی رستگار - سینما