مرگ خاموش با دخالت موتورخانه / قلب ساختمان خطرساز می‌شود

به گزارش جام جم آنلاین اگر ساکنین ساختمان متوجه علائم گازگرفتگی نمی‌شدند و آتش نشانی به موقع به دادشان نمی‌رسید یا حادثه چند ساعت دیرتر و زمانی که همه ساکنین این ساختمان در خواب بودند اتفاق می افتاد، چه فاجعه‌ای در این ساختمان نوساز و شیک اتفاق می‌افتاد؟ خدای نکرده اگر تراژدی تلخ و مرگ خاموش گروهی اتفاق افتاده بود یا مسمومیت حاد و ماندگار، برای همیشه سلامت ساکنین را تهدید می‌کرد، حتما انعکاس زیادی داشت و علاوه بر رسانه‌ها، مدیریت بحران، فرمانداری، استانداری، شورای شهر، شهرداری و حتی مجلس و... وارد ماجرا می‌شدند. خدا را شکر که بخیر گذشت، اما درخواست می‌شود از این حادثه درس بگیریم که معمولا درس نمی‌گیریم و فراموش می‌شود تا دوباره اتفاق بیفتد و دفعه بعد ممکن است فاجعه رخ دهد و بخیر نگذرد. این حادثه، اولین و آخرین حادثه گازگرفتگی در ساختمان‌های دارای موتورخانه مرکزی نیست. هرساله و در ماههای سرد سال، بارها و بارها چنین حوادث منجر به مسمومیت چند نفره و حتی مرگ خاموش در ساختمان‌های دارای موتورخانه که حتی انتظارش را هم نداریم ، می شود.

رییس کارگروه پیشگیری از مرگ‌های خاموش درباره چرایی این حوادث به خبرنگار جام جم آنلاین می‌گوید: علت ۸۰ درصد حوادث گازگرفتگی، دودکش‌ها هستند. وقتی دودکش ساختمان ناایمن باشد (اشکال اساسی در طراحی و اجرا)، دیگر فرقی نمی‌کند که سیستم گرمایش چیست، بخاری است یا پکیج یا موتورخانه، حادثه رخ می‌دهد. برخلاف تصور عمومی، گازگرفتگی فقط مختص استفاده ناایمن یا نصب ناایمن بخاری و آبگرمکن و پکیج یا بدلیل ناایمن بودن و کوتاه بودن دودکش این وسایل حرارتی نیست این حادثه و ده‌ها حادثه شبیه این، از یکسو تلنگری است برای ساکنین ساختمان‌های دارای حرارت مرکزی که بدانند، سلامت و جان آنها هم در خطر است، اما تلنگر و هشدار اصلی این حادثه، برای دست اندرکاران صنعت ساختمان است.

اشکالات ریشه‌ای در طراحی و اجرای تاسیسات ساختمان‌ها

هر نوع سیستم گرمایشی در ساختمان هایی که مطابق با مقررات ملی ساختمان و اصول مهندسی طراحی نشده و توسط افراد ذیصلاح نیز ساخته و نظارت نشوند، می تواند منجر به حوادث جبران ناپذیر شود.

دکتر جواد نوفرستی در این رابطه توضیح می‌دهد: مطابق مقررات ملی ساختمان، ساختمان‌ها و سیستم‌های گرمایشی باید بصورت مهندسی طراحی و توسط افراد و یا شرکتهای ذیصلاح اجرا و حتی مطابق الزامات مبحث ۲ مقررات ملی، موتورخانه مرکزی یا تجهیزات مکانیکی مستقل شامل آبگرمکن، پکیج و رادیاتور، قبل از پایان کار یا تحویل واحد مسکونی به بهره بردار، تحت نظارت ناظر تاسیسات یا ناظر ساختمان، نصب و راه اندازی شوند. اما با وجود نص صریح قوانین و مقررات، متاسفانه اغلب ساخت و سازهای کشور و همچنین اجرای تاسیسات آنها، توسط افراد فاقد صلاحیت قانونی، طراحی و اجرا می‌شوند، موتورخانه‌ها بندرت توسط مهندسان یا تکنسین های مجرب و مجاز طراحی و اجرا می‌شوند و تجهیزات مکانیکی مستقل نامبرده نیز بندرت قبل از تحویل به بهره بردار یاقبل از اخذپایان کار، نصب و تایید می‌شود. این عامل اصلی بروز حوادث بی‌شمار آتی است.

رییس انجمن جامعه ایمن ایران با بیان اینکه ایمنی سیستم گرمایشی تنها به ایمن بودن خود سیستم یا تجهیزات گرمایشی خلاصه نمی‌شود ، می گوید: ایمنی گرمایشی به ایمن بودن ساختمان و شرایط محل نصب و شرایط اجرا، نصب و نگهداری نیز وابسته است. از این رو، با وجود اینکه به درستی انتظار می رود سیستم حرارت مرکزی نسبت به سایر سیستم ها ایمن تر بوده و حادثه گازگرفتگی و مرگ خاموش نداشته باشد، اما در عمل اینگونه نیست و در ماه‌های سرد هر سال، شاهد اخبار متعدد حوادث گازگرفتگی گروهی در مجتمع های مسکونی، خوابگاهها و حتی مدارس دارای سیستم حرارت مرکزی هستیم. علت چیست و اشکال کار کجاست؟ به نظر من، کمترین اشکال به خود سیستم یعنی اجزای موتورخانه برمی گردد و علت العلل، طراحی و اجرای غیر اصولی موتورخانه، دودکش و تهویه آن است که مسئولین و متولیان صنعت ساختمان باید این مشکل ریشه ای را برطرف کنند.

راهکارها و اصول ایمنی سیستم‌های گرمایشی

نوفرستی معتقد است: در مورد ایمنی سیستم های گرمایشی باید به دو مولفه یعنی «احتمال وقوع حادثه» و «شدت یا قدرت حادثه» توجه داشت. اگرچه احتمال وقوع حادثه گازگرفتگی با موتورخانه کمتر است اما اگر در اجرای موتورخانه و دودکش آن اصول و ضوابط رعایت نشده باشد و منجر به حادثه شود، به علت ظرفیت چند برابری مشعل موتورخانه و درنتیجه حجم چند برابری محصولات احتراق آن، در صورت وجود یا بروز هرگونه اشکال در دودکش و تهویه موتورخانه (عدم اتصال و دودبندی کامل قطعات دودکش در زمان ساخت، مسدود شدن، شکسته شدن قطعات دودکش داخل دیوار، مختل شدن کارکرد ایمن دودکش و ...)، محصولات احتراق و گاز مونواکسیدکربن از کانال‌ها و مسیرهای مختلف (درز یا ترک های دیوار، کانال‌های سیم کشی برق، سقف های کاذب، کانال عبور لوله‌های تاسیسات و حتی راه روها) وارد محیط شده و سلامت و جان ساکنین را تهدید می‌کند.

از طرف دیگر، جانمایی درست، اصولی و ایمن محل موتورخانه، طراحی و اجرای اصولی و مهندسی دودکش موتورخانه از طریق اجرای آن در داکت جدا و مستقل از جداره دیوار واحدهای مسکونی، یا با دورچینی مناسب مطابق الزامات مقررات ملی ساختمان و آیین نامه دودکش مرکز تحقیقات ساختمان و همچنین از تهویه مناسب موتورخانه و نصب سیستم‌ها یا سنسورهای ایمنی در موتورخانه اطمینان حاصل شود تا اطمینان از ایمنی موتورخانه ساختمان را ضرری عنوان می‌کند. ضمن این که، جانمایی موتورخانه و دسترسی آن به هوای آزاد نباید به‌گونه‌ای باشد که چنانچه بدلیل نقص فنی دودکش موتورخانه، گازمونوکسیدکربن نشت کرد، براحتی از طریق راهروها یا رایزرها وارد طبقات و واحدها شود.

مناسب‌ترین، ایمن‌ترین و کم مصرف‌ترین سیستم گرمایشی

رییس کارگروه پیشگیری از مرگ‌های خاموش توصیه می‌کند: در ساختمان های مسکونی بزرگ و حتی ساختمان های عمومی و مدارس، باید به سمت استفاده از سیستم های حرارت مرکزی برویم اما تاکید می شود که در طراحی و اجرای موتورخانه های مرکزی نیز باید به سمت استفاده از فناوری های روز حرکت کنیم و با جایگزین کردن سیستم سنتی دیگ و مشعل موتورخانه ای با دیگ های چگالشی، به سمت ایمنی بیشتر و مدیریت بهینه تر انرژی در ساختمان ها حرکت کنیم. این سیستم بهینه و ایمن حتی می تواند به جای نصب در زیرزمین، پشت بام ساختمان اجرا شود تا خطر بالقوه سرایت شعله های حریق و انفجار یا انتشار گاز مونواکسیدکربن از طبقات زیرین ساختمان برطرف شده تا به بالاترین درجه ایمنی در برابر حوادث گاز برسیم. مزیت دیگر این سیستم‌ها، آلودگی کمتر هوای کلانشهرها توسط دودکش ساختمان ها از جمله موتورخانه هاست.

به گفته این کارشناس پیشکسوت سیستم‌های تاسیساتی، در ساختمان‌های مسکونی بزرگ و ساختمان های عمومی و خاص، «سیستم حرارت مرکزی پشت بام با دیگ و مشعل چگالشی» و در سایر ساختمان ها، استفاده از «پکیج‌های با محفظه احتراق بسته با دودکش دوجداره فن دار» (ترجیحا چگالشی) که با رعایت نکات ایمنی توسط سرویسکاران مجاز در آشپزخانه یا بالکن یا اتاقک اختصاصی بنام «پکیج روم» (با پیش بینی و رعایت الزامات) نصب می‌شوند، مناسب‌ترین انتخاب هستند.

رضا گلین شریف دینی