حضور جوانمردان در تاریخ ایران و پدیداری و بالندگی نهاد فتوت یا عیاری یکی از ابعاد جذاب و پرکشش تاریخ اجتماعی است. فتیان یا جوانمردان دوره اسلامی‌ را همان عیاران ایران‌ باستان دانسته‌اند. ریشه‌های این مدعا به بن‌مایه‌هایی کهن چون آیین میترا برمی‌گردد؛ آیینی که از درون آن منش و افکار عیاران می‌جوشد، اوج می‌گیرد و در تار و پود جامعه رخنه می‌کند، آنچنان که قرن‌ها حیات خود را حفظ می‌کند و در شرایط و مقتضیات مختلف با اندیشه‌های متناسب دیگر پیوند می‌یابد و تغییر می‌کند. نمود این معنی، دگردیسی صورت عیاری به فتوت است که نشان روشنی از گره محکم فرهنگ ایران باستان با اسلام (مذهب تشیع) دارد، چنان که گستره تاریخ و ادبیات ایران این مهم را نشان می‌دهد.