دوقطبی آمریکایی؛ عامل افول قدرت واشنگتن

دکتر سید محمد مرندی، استاد دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران در گفت‌وگو با جام سیاست در این رابطه می‌گوید: تصور نمی‌کنم از جنگ داخلی آمریکا در قرن نوزدهم به این طرف تاکنون این‌گونه دودستگی در آمریکا ایجاد شده باشد. در جنگ ویتنام دو دستگی شد، اما برسر جنگ ویتنام بود، اما در حال حاضر بر سر هویت آمریکایی بودن تنش است. مشروح گفت‌وگو با این صاحب‌نظر برجسته را در ادامه بخوانید.

با توجه به مسائل پیش آمده در درون آمریکا و اختلافات پیش آمده، چقدر ترامپ شانس دارد که دوره چهار ساله خود را به اتمام برساند؟

تصور نمی‌کنم در حال حاضر بتوان در این مورد حرفی زد به دلیل این‌که ابتدای دوران ریاست جمهوری ترامپ است و از طرفی دیگر ما نباید چندان فریب رسانه‌های آمریکایی را بخوریم به دلیل این‌که اغلب این رسانه‌ها با ترامپ مخالفند و در دست افراد بسیار نیرومند هستند و می‌دانیم حاکمیت آمریکا اغلب با ایشان مخالف هستند، همین رسانه‌ها در یک سال گذشته دائما علیه ترامپ مطلب نوشتند، ولی وی رای آورد. بنابراین نباید بنا به دیدگاه‌های رسانه‌ها و روزنامه‌ها زود قضاوت کنیم به دلیل این‌که تمام پیش‌بینی‌های آنها اشتباه بود. به عنوان مثال طبق نظرسنجی‌ها اغلب موافق ممنوعیت ورود اتباع هفت کشور از جمله ایران به آمریکا هستند. با توجه به این‌که در حال حاضر برخی عملکردهای ترامپ مورد توجه و حمایت افراد بسیاری در آمریکا قرار دارد، بنابراین صحبت در مورد این‌گونه موضوعات چندان معنایی نداشته و امکان دارد در آینده با ترامپ مشکل پیدا کنند، اما در حال حاضر تصور نمی‌کنم چنین اتفاقی به شکل جدی مطرح شود.

در موضعگیری‌هایی که ترامپ دارد چه افرادی خط‌دهنده اصلی به ترامپ هستند؟

چند نفر از جمله ژنرال فلین مشاور امنیت ملی و استیو بنون؛ اما حتی تحلیلگران و افرادی که حکومت آمریکا را از نزدیک پیگیری می‌کنند می‌گویند نمی‌دانیم آقای ترامپ دقیقا به دنبال چه چیزی است، به اعتقاد بنده بنون فرد بسیارعجیبی است و باید در مورد سخنانی که مطرح می‌کند مخصوصا اظهاراتی که چند سال اخیر در محافل مختلف مطرح کرده مطالعه شود. بخصوص سخنرانی سال 2014 ایشان برای گروهی از افراد در واتیکان؛ تصور می‌کنم ایشان از جهتی از همه مهم‌تر باشد، اما شاید اشتباه می‌کنم. به هر حال تفاوت مهم ترامپ با اوباما این است که اوباما چندان رئیس‌جمهور قدرتمندی نبود به آن معنا که وزرا نقش پررنگی داشتند و بعضا در مقابل تصمیم‌گیری‌های ایشان یا سیاست دولت عمل می‌کردند از جمله در سوریه، زمانی که جان کری با لاوروف توافق کرد وزارت دفاع با این کار مخالف بوده و نهایتا مشاهده کردیم که آنها مواضع سوری‌ها را بمباران کردند و حدود صد نفر از سربازان ارتش سوریه را کشتند تا داعش توانست آن منطقه را تصاحب کند. اما ترامپ برعکس نقطه مقابل اوباما قرار دارد، رئیس‌جمهور مقتدر و فرد میلیاردری است که هزاران نفر برایش کار می‌کردند، به نظرم خودش را تصمیم‌گیر اصلی می‌داند و وزرا و کارمندان کارگزارانش محسوب می‌شوند. در دولت اوباما بسیاری از وزرایش قدرت بیشتری در کابینه داشتند اما در دولت ترامپ فاصله بین وزرا و ترامپ بسیار بیشتر است.

در خارج از مرزهای آمریکا ترامپ در بحث تهدیداتی که نسبت به ایران دارد ابتکار عمل را شخصا در دست دارد یا بیشتر تحت تاثیر رژیم صهیونیستی و ملک سلمان است؟ در مجموع رژیم صهیونیستی تا چه میزانی بر تصمیمات ضدایرانی ترامپ تاثیرگذار است؟

داماد ترامپ فردی یهودی است. گرچه یهودیانی وجود دارند که بسیار مخالف اسرائیل هستند. اما تصور می‌کنم داماد آقای ترامپ از هواداران روشن اسرائیل باشد. دختر بزرگ آقای ترامپ یهودی است. یعنی دین شوهرش را پذیرفته و تاکید می‌کنم گرچه بخشی از یهودیان بشدت با اسرائیل و صهیونیسم مخالف هستند، اما به هر حال ترامپ به واسطه دامادش رابطه نزدیکی با اسرائیل دارد. از طرفی ترامپ نسبت به اسرائیل اظهار ارادت بسیاری داشته و دلیلی نمی‌بینم که فاصله ترامپ با اسرائیل متفاوت از روسای جمهور قبلی باشد. رابطه اوباما با اسرائیل بسیار نزدیک بود، اما با نتانیاهو رابطه شخصی خوبی نداشت. با این حال فراموش نکنید کمکی که اوباما به اسرائیل کرد در تاریخ آمریکا بی‌سابقه است.

در بحث تهدیدات نسبت به ایران ترامپ تحت تاثیر رژیم صهیونیستی است یا بیشتر خودش تصمیم می‌گیرد؟

به شخصه فکر می‌کنم دو سه هفته اول ریاست جمهوری ترامپ چندان برای ایران بد نبوده است به دلیل این‌که صرفا با ایران رفتار اینچنینی نداشته بلکه با چین و مکزیک نیز رفتار بسیار بدی داشته و با رئیس‌جمهور مکزیک رفتار زننده‌ای داشته است. رئیس شورای اروپا می‌گوید که ترامپ یکی از چهار تهدید علیه اتحادیه اروپاست. حرف بسیار بزرگی است. اتحادیه اروپا ترامپ را یک خطر برای خودش می‌بینید، از طرفی نخست‌وزیر استرالیا پای تلفن با ترامپ درگیر شد. از طرف دیگر می‌بینیم کماکان نیروهای مسلح آمریکا نیروی بیشتری به سمت مرزهای روسی می‌برد و در اوکراین هم تنش‌ها روبه افزایش است. البته نمی‌دانم ترامپ این تنش‌ها را می‌خواهد یا مثلا افراد مخالف ایشان در آمریکا دولت اوکراین را تشویق به این درگیری‌ها می‌کنند، اما نماینده ترامپ در سازمان ملل راجع به کریمه صحبت‌های تندی علیه روسیه داشت. بنابراین ترامپ خیلی‌ها را رنجاند و خیلی‌ها را ناراحت کرده است که به نظر من به نفع ایران است. به دلیل این‌که ترامپ در واقع نمی‌تواند با این رفتار ائتلافی ایجاد کند و برعکس، در صورتی که جمهوری اسلامی ایران زیرک باشد و خوب عمل کند، می‌تواند شکاف بین کشورهای مختلف و آمریکا را افزایش دهد.

به دلیل دلخوری این کشورها از آمریکا، در صورتی که این کشور قصد اجماع علیه ایران در تحریم‌های جدیدی داشته باشد چه بسا برخی از آنها برعکس عمل کنند. بجز سعودی‌ها و اسرائیلی‌ها که طبق مشاهدات از ترامپ راضی هستند، سایر کشورها عموما ناراضی‌اند، حتی روس‌ها محتاطانه صحبت می‌کنند، از طرف دیگر این رفتارهای تند ترامپ در داخل آمریکا تاثیرگذار بوده است و در حال حاضر جامعه آمریکا دودسته شده است. تصور نمی‌کنم از جنگ داخلی آمریکا در قرن نوزدهم به این طرف تاکنون این‌گونه دودستگی در آمریکا ایجاد شده باشد. در جنگ ویتنام دو دستگی شد اما برسر جنگ ویتنام بود، اما در حال حاضر بر سر هویت آمریکایی بودن تنش است. به اعتقاد بنده این دودستگی برای ما خوب است، هر چقدر ترامپ بیشتر درگیر مسائل داخل و کشورهای مختلف باشد بهتر است به دلیل این‌که شرارت علیه ایران برایش مشکل‌تر است. هرچقدر گرفتارتر باشد این امر مبارکی است برای کل جهان چون شر آمریکا برای دیگر کشورها از جمله ایران کمتر است. تصور می‌کنم ترامپ مانند کاسب رفتار می‌کند. یعنی نسبت به افراد و کشورهای مختلف تهدیدهایی می‌کند تا بلکه امتیازی به دست آورد. این شاید یک روش موفقیت‌آمیز برای تاجری مثل ایشان که در کار ملک و املاک است، باشد. شاید برای ایشان که با این روش پول‌های بسیاری فراهم کرده است باشد، اما وی همزمان با کشورهای مختلف و بخش‌های مختلف در داخل کشور خود این‌گونه رفتار می‌کند و به اعتقاد بنده با این کار به آمریکا آسیب جدی زده است.

از نظر جنابعالی نفوذ روسیه بر ترامپ به میزانی هست که بتواند تهدیدات ترامپ علیه ایران را مهار کند، یا با توجه به برخی اظهارنظرهایی که می‌شود روسیه دنبال منافع خودش است و بعید است به نفع ایران گامی را بردارد؟

چند نکته در این زمینه وجود دارد یکی این‌که تهدید ترامپ علیه ایران را برخلاف برخی آنقدرها هم جدی نمی‌دانم. ایران کشوری است که بعد از 11 سپتامبر سال به سال قدرتمندتر شده و حوزه نفوذش در جهان افزایش پیدا کرده و متحدان بسیاری در منطقه در میان اعراب پیدا کرده است و از طرفی هم آمریکا در این 16 سال اخیر تا حدودی ضعیف‌تر شده است. آقای ترامپ زمانی که می‌خواست رئیس‌جمهور شود شعارش این بود که می‌خواهد آمریکا را دوباره قدرتمندتر کند و نسبت به جنگ‌هایی که اوباما و بوش در 16 سال اخیر انجام دادند بشدت منتقد بود بنابراین ترامپ می‌داند که اگر بخواهد وارد درگیری با ایران شود ایران بسیار قدرتمندتر از کشورهای دیگر است که آمریکا تا به حال با آنها درگیر شده است، طبیعتا ترامپ و آمریکا پیروز میدان نمی‌شوند و باعث می‌شود صرفا مشکلات آمریکا افزایش پیدا کند و ترامپ بهره‌ای از این نخواهد برد. بنابراین چنین چیزی را چندان محتمل نمی‌دانم و خط و نشان کشیدن‌های ترامپ را فعلا چندان جدی نمی‌بینم، البته هیچ چیزی هم غیرممکن نیست. بوش و اوباما هم همین تهدیدات را داشتند، ولی ما امروز از دوران اوباما و بوش بسیار قوی‌تر شدیم. نکته بعدی این است که بعضا در ایران به هر بهانه‌ای تمایل دارند بگویند روسیه خائن است، به نظرم این افراد زیادی تمایل به غرب دارند و مثلا علی‌رغم این‌که آمریکا ما را تحریم می‌کند و روس‌ها رفتار مشابه آمریکا را با ما ندارند، اما صرفا روی روس تاکید دارند. به روسیه تکیه نمی‌کنیم اما با روسیه در هر جایی که منافع مشترک داشته باشیم همکاری می‌کنیم. روسیه به ایران نیاز دارد؛ چراکه افراطیون در سوریه و وهابی‌هایی که سعودی‌ها و رئیس‌جمهور ترکیه در سوریه، عراق، یمن و کل منطقه تقویت کردند برای امنیت داخلی روسیه تهدید هستند. اگر این جریان به آسیای مرکزی سرایت کند معلوم نیست سوریه دیگری در ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان یا ترکمنستان نداشته باشیم به همین دلیل از بین بردن توان افراطیون چه داعش، القاعده و چه گروه‌های همسوی آنها برای روسیه بسیار اهمیت دارد. ما هم همسویی بسیاری در موارد زیادی با روسیه داریم. بنابراین به این راحتی روسیه از ایران جدا نمی‌شود و از طرف دیگر هم بهتر شدن رابطه آمریکا و روسیه مشخص نیست. به دلیل این‌که بسیاری در حاکمیت آمریکا با بهبود رابطه با روسیه مخالف هستند و علت افزایش تنش در اوکراین را برخی از تحلیلگران، تحریک مسئولان اوکراین از درون حاکمیت آمریکا می‌دانند به دلیل این‌که روسیه و آمریکا نتوانند به هم نزدیک شوند. نماینده آمریکا در سازمان ملل اظهارات تندی علیه روسیه داشته و آمریکا نیروهای بیشتری را سمت مرزهای روسیه می‌برد و نشانه‌ای از تحول اساسی در رابطه آمریکا و روسیه نمی‌بینیم. امکان دارد ترامپ بتواند تغییراتی ایجاد کند، اما تصور نمی‌کنم به این راحتی تغییرات اساسی به وجود بیاید و آمریکایی‌ها آنقدر به روسیه امتیاز دهند که روسیه حاضر باشد از مسائل منطقه چشم بپوشد.

گفت‌وگو: مریم شریف‌زاده

جام سیاست جام جم