تعهدات برجامی اروپا در پیچ ایران‌ هراسی بانک‌ها

از یک‌سو، سیاست‌های غیرواقع‌بینانه و جانبدارانه اتحادیه اروپا و رویکرد نامناسب و غیرمنطقی این اتحادیه در قبال فعالیت‌های مسالمت‌آمیز هسته‌ای و همراهی در اعمال تحریم‌های ظالمانه، روابط این اتحادیه با تهران را تاریک کرده بود و از سوی دیگر با شکل‌گیری فضای سیاسی بین‌المللی پس از برجام، اروپا فرصت یافت تا با تغییر راهبردهای گذشته، این بار با نگاهی مثبت، همکاری موثر و سازنده‌ای با طرف ایرانی مدنظر قرار دهد و دور جدیدی از روابط را مبتنی بر منافع مشترک و احترام متقابل پایه‌ریزی کند.

دکتر مرتضی صفاری نطنزی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی و سفیر پیشین ایران در اسپانیا با اشاره به سابقه دیرینه روابط ایران و اروپا تاکید دارد که بعد از برجام فصل جدیدی در مناسبات کشور‌ها آغاز شده که هیچ کشور ثالثی قادر به برهم زدن این روابط نیست. وی در گفت‌وگو با جام سیاست در این زمینه به سوالاتمان پاسخ داده است.

روابط اقتصادی ایران و اتحادیه اروپا را بویژه با توجه به توافقات پسابرجامی، چگونه ارزیابی می‌کنید؟

روابط ایران و اروپا در بخش‌های اقتصادی یک رابطه تاریخی و سنتی است و تنها در دوره کوتاهی، مسائل و مشکلاتی میان ایران و اروپا ایجاد شد. اروپا همیشه شریک اول تجاری ایران بوده، بنابراین طبیعی است که این روابط جایگاه سنتی‌ خود را حفظ کرده و حتی در شرایطی توسعه هم پیدا کند، اما در مورد روابط اقتصادی، باید گفت در دوره‌های گذشته روابط متنوع بوده و مجموعه اروپا اولین شریک تجاری جمهوری اسلامی ایران حساب می‌شد و الان هم همین ظرفیت موجود است. اگر در اقتصاد ایران مطالعه‌ای کنید، می‌بینید صنایع و تکنولوژی‌هایی که در داخل کشور استفاده شده، عمدتا اروپایی است. خودروهای ما فرانسوی است یا خودروهای آلمانی در کشور تردد می‌کند. تکنولوژی ما در صنعت متاثر از صنایع آلمان است که ریشه تاریخی دارد و سبب ادامه همکاری‌ها میان ما با اتحادیه اروپاست. اخیرا اتحادیه اروپا به صورت یکجا و قانونمند تحریم‌ها علیه کشور را برداشت و شاهد رفت و آمدهای مقامات سیاسی اروپا و بخش اقتصادی، شرکت‌ها و مجموعه‌های صنعتی و بازرگانی اروپا به ایران هستیم که توافقات خوبی نیز در این راستا امضا یا پیگیری شده است. در هفته‌های اخیر نیز شاهد سفر نخست‌وزیر سوئد و هیات همراه در راستای بهبود روابط میان ایران و اروپا بودیم و سوئد از جمله کشورهایی است که شرکت‌هایش از گذشته‌های دور در ایران کار می‌کردند و همچنان به دنبال موقعیت هستند. لذا فکر می‌کنم بخش‌های اقتصادی می‌تواند در دوره جدید توسعه و تنوع پیدا کند و همکاری‌ها بیشتری هم داشته باشیم.

مناسبات ایران و اسپانیا در این میان چه وضعیتی دارد؟

به عنوان سفیر پیشین ایران در اسپانیا هم باید بگویم اسپانیا از مجموعه‌های بزرگ اقتصادی برخوردار است که سابقا با ایران کار می‌کردند و همچنان علاقه‌مند هستند با ایران مراودات اقتصادی داشته باشند. اسپانیا در دوران تحریم هم تلاش کرد ارتباطش با ایران قطع نشود و از کانال‌های غیرمستقیم روابط خود را حفظ کرد. مجموعه‌های صنعتی اقتصادی،صنایع تولیدی در بخش ساختمان، بخصوص مجموعه کارخانجات سرامیک ایران با اسپانیا کار می‌کنند.

تعهدات برجامی اتحادیه اروپا تا چه میزان توانسته عملیاتی شود و چه تاثیری در مراودات ایران با این کشورها دارد؟

کارهای صنعتی خلق‌الساعه اتفاق نمی‌افتد. پروژه‌ها وقتی تعریف و طراحی می‌شوند تا مرحله بهره‌برداری زمانبر هستند. اروپایی‌ها گرچه بانک‌های بزرگشان که به صورت بانک‌های بین‌المللی درآمده‌اند در واقع وصل به سیستم دلار و آمریکاست و دچار مشکلاتی هستند، ولی‌ علی‌رغم این، شرکت‌های اروپایی تصمیم گرفتند شروع به کار کنند و تعهداتی را پذیرفته و قراردادهایی را امضا و تلاش کردند مشکلات بانکی‌شان را حل کنند. توتال فرانسه در بخش انرژی حضور پیدا کرده و مشکلات مالی‌ خود را حل کرده است. آلمان‌ها هم‌اکنون قراردادهایی را با ایران امضا کردند و درصدد حل مشکلات بانکی هستند، ایتالیایی‌ها نیز به‌صورت جدی در حال کار هستند و سوئدی‌ها نیز اخیرا با حضور در ایران قراردادهایی امضا کردند و علاقه‌مندند موانع بانکی را خودشان به گونه‌ای رفع کنند، لذا این رفت وآمد‌ها نشان از پیگیری‌ها برای رفع مشکلات، با توجه به علاقه، سابقه سنتی بین اروپا و ایران دارد.

راهکار ایران برای تقویت و توسعه روابط پیش‌رو چگونه باید باشد؟

بزرگ‌ترین مانع ما در رابطه اقتصادی با اروپا بحث مشکلات بانکی است. زیرا یکسری بانک‌های بین‌المللی راهکارهای خاص خود را برای همکاری‌های بین‌المللی دارند. در مجموعه یا باشگاه‌های بین‌المللی بانکی یکسری مقررات به بانک‌ها تحمیل شده و آنها مجبور و موظفند که در این چارچوب‌ و مقررات که باشگاه‌های بین‌المللی به آنها تحمیل می‌کنند کار کنند. بانک‌های ما هنوز مشکلاتی برای وفق دادن خود با این مقررات دارند، لذا در بحث‌های پولشویی، باید بانک‌های ما تلاش کنند استاندارد خود را ارتقا بدهند و به بانک‌های بین‌المللی در ارتباطات بانکی و کارگزاری نزدیک شوند. به نظر من باید بانک‌ها تلاش کنند ارتباطات قطع شده خود را احیا کرده و با باز کردن حساب کارگزاری ارتباطات خود را برقرار و بتدریج مسیرها را باز کنند.البته در مسائل بیمه‌ای ممکن است که تجدیدنظر و ارتباط‌گیری لازم باشد که هم ما و هم طرف اروپایی باید در نشست‌ها، آن را برای پیشرفت بیشتر بررسی نمایند. مقصد عمده صادرات ایران به اروپاست و شرکت از این امر استقبال می‌کنند. بحث دیگر بحث تامین انرژی اروپاست که کار راهبردی و استراتژیک برای ما و اروپا محسوب می‌شود. اروپا به دنبال متنوع کردن منابع انرژی‌ خود است و ایران نیز با مذاکراتی که داشته اعلام کرده علاقه‌مند حضور اروپا در بحث نفت، گاز و صادرات آن به بازار اروپاست.

با توجه به حضور برخی راستگرایان‌ در اتحادیه اروپا از جمله فرانسه و تصویب برگزیت در انگلیس فکر می‌کنید می‌تواند روابط ایران و اروپا گرم بماند؟

تاریخ اروپا یک مقدار فراز و نشیب دارد که اروپا هم از آن آگاه است. ما در دورانی شاهدیم که مجموعه کشورهای اروپایی با یکدیگر در جنگ و نزاع بودند و همه ملت‌های اروپایی از این جنگ‌ و نزاع‌ها خسارت دیده و خسته شدند، اما نتیجه آن نزاع‌ها و خروج از بحران‌ این شد که با هم مذاکراتی داشتند و تصمیم گرفتند به یک اتحادیه برسند، در واقع این اتحادیه پاسخی به پایان دادن نزاع‌ها، درگیری‌ها، اختلاف‌های قومی، نژادپرستانه و راستگرایانه‌ای است که به آن اشاره شد. اروپا برای رفع موانع، اتحادیه‌ای را شکل داد تا با همگرایی در ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در این قالب عمل کند. ضمن این‌که تشکیل این اتحادیه نشات گرفته از فکر عقلای کشورهای اروپایی است که تنها راه نجات اروپا از نزاع‌ها، درگیری و اختلافات را اتحادیه می‌دانند تا هرگونه ملی‌گرایی یا نژادپرستانه که در بعضی‌ جاها دیده می‌شود و مورد اعتراض و مخالفت ملت‌ها و دولت‌های اروپایی است اجازه فعالیت پیدا نکند. لذا فکر نمی‌کنم اتحادیه اروپا اجازه بدهد جریانات راستگرایانه تند بتواند قدرت و شکل بگیرد چون رهبران اروپایی بارها اذعان کردند که به نفع اروپا نیست این جریانات حاکم شود.

آیا ترامپ می‌تواند در دور یا نزدیک شدن اتحادیه اروپا به جمهوری اسلامی ایران نقشی بازی کند؟

ترامپ الان خودش با اروپا مشکل دارد. اولین کاری که کرد نقض قرارداد تجارت آزاد با اروپا بود. یعنی اولین ضربه را به آنها زد، بنابراین این‌طور نیست که اروپایی‌ها خیلی دوست داشته باشند اوامر ترامپ را اجرا کنند. ضمن این‌که با رویکرد ترامپ بشدت مخالف هستند و او را یک تهدید می‌دانند. به‌طوری که خانم موگرینی، ترامپ و ترامپیسم را تهدیدی برای اتحادیه اروپا قلمداد و اعلام کرده اروپا دست بسته و مطیع اوامر ترامپ نیست. لذا در آینده اتحادیه اروپا با آمریکا دچار مشکل خواهد شد و بعید می‌دانم آنها تحت تاثیر ترامپ روابطشان را با ایران کاهش دهند.