توتال؛ برنده بدسابقه

توتال برای اولین بار نیست که اجرای پروژه‌های نفت و گاز را در ایران بر عهده می‌گیرد. در دهه 80، توتال زمانی که در اوج کار خود در ایران حضور داشت با اعمال تحریم‌ها از سوی غرب، چمدان خود را بست و از ایران خارج شد، اما بعد از برجام به اصرار مقامات دولت یازدهم دوباره به ایران آمد.

با این حال بعد از مدت زیادی که فاز 11 پارس جنوبی مسکوت مانده بود و به شرکت‌های داخلی اجازه همکاری در این فاز داده نشد، توسعه آن هفته گذشته به شرکت توتال داده شد. ارزش این قرارداد 8/4 میلیارد دلار عنوان شد که قرار است در دو مرحله انجام پذیرد. توتال با 1/50 درصد سهم، مدیر این پروژه است و در مرحله نخست در فاز 11 پارس جنوبی یک میلیارد دلار سرمایه‌گذاری می‌کند.

در این گزارش، دیدگاه‌های موافقان و مخالفان قرارداد توتال، ذکر شده است.

توسعه فناوری در سایه سرمایه‌گذاری خارجی

نرسی قربان، کارشناس انرژی نزدیک به دولت در این باره گفت: در شرایط فعلی که قیمت نفت بشدت کاهش یافته، جذب سرمایه برای طرح‌های نفت و گاز بسیار رقابتی شده است و کشورهای دیگر تلاش می‌کنند با اعطای امتیازهای مختلف، سرمایه جذب کنند. وی در ادامه حمایت‌های خود از قرارداد توتال با وزارت نفت گفت: به دلیل توسعه انرژی‌های تجدیدپذیری مانند انرژی خورشیدی، تا چند سال دیگر تقاضا برای نفت و گاز بشدت کاهش خواهد یافت، در نتیجه باید با توسعه در حوزه‌های نفتی و گازی، سرمایه‌های بسیاری برای نسل‌های آینده ذخیره کرد که این امر هم در راستای گسترش فضای سرمایه‌گذاری در این حوزه حاصل خواهد شد.

قربان تاکید کرد: این قرارداد شروع توافق با شرکت‌های داخلی و خارجی است که منجر به توسعه فناوری در این حوزه خواهد شد، درعین حال کشورهای عربی منطقه تلاش بسیاری کردند تا با لابی‌های بسیار مانع انعقاد آن شوند.

وی با اشاره به نتیجه بخش بودن قراردادهای جدید تاکید کرد: انعقاد قرارداد با شرکت نفتی توتال، حاکی از قابلیت جذب بالا و کارآمدی این نوع قراردادهاست که بسترساز ورود سرمایه‌های خارجی به کشور خواهد بود. از این طریق می‌توان به سوی تعامل با جهان گام‌های بلندتری برداشت.

ایجاد فضای اعتماد

آلبرت بغزیان، استاد اقتصاد دانشگاه تهران نیز که از جمله اقتصاددانان نزدیک به دولت یازدهم است، درباره قرارداد شرکت فرانسوی توتال با ایران گفت: نخستین ره‌آورد این قرارداد، جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی در ایران است به این معنا که حضور شرکت بزرگ نفتی توتال با توجه به شرایط کنونی و تحریم‌های آمریکا که ممکن است امنیت فرانسه را تحت‌الشعاع قرار دهد، برای جلب توجه سایر شرکت‌های نفتی بسیار مفید و کارآمد است.

بغزیان افزود: این قرارداد اثبات می‌کند ایران نه جنگ‌طلب است و نه ناامن، بلکه آماده است تا با فراهم کردن شرایط امنیت و آرامش، سرمایه جذب کند.

واگذاری فاز 11 به توتال بدون تشریفات مناقصه بود

تصور می‌شد واگذاری فاز 11 پارس جنوبی از طریق مناقصه به توتال واگذار شود، اما این اتفاق نیفتاد و همین موضوع باعث شد تا فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء(ص) اعلام کند قرارگاه خاتم‌الانبیاء در عین ارتباطی که با وزارت نفت دارد از این قرارداد خبری نداشت و به توتال واگذار شد.

به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، سردار عبادالله عبدالهی تصریح کرد: در ساخت پالایشگاه و تجهیز همه مراحل آن با مهندسی صددرصد خودکفا هستیم و در بخش نخست قرارداد فاز 11 با توتال کاری نیست که در کشور انجام نشود. فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء سپاه گفت: قرارگاه بزرگ‌ترین دکل‌های حفاری 400 فوتی را در اختیار دارد که می‌توانند 11 کیلومتر حفاری کنند و ممکن است این دکل‌ها بیکار شوند. وی گفت: مسئولان می‌گویند باید خارجی‌ها بیایند و سرمایه‌گذاری کنند، در حالی که سپاه بارها اعلام آمادگی کرده است که می‌تواند بخش مالی را نیز تأمین کند. فرمانده قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیاء سپاه افزود: وزارت نفت گفته است می‌خواهد قراردادها به سمت مناقصه برود، اما واگذاری فاز 11 به توتال بدون تشریفات مناقصه بوده است. همچنین می‌گویند شرکت توتال در قرارداد باید از شرکت‌های داخلی استفاده کند، اما ما هیچ وقت نباید عزت خود را زیر سؤال ببریم، در حالی که توانایی داریم پیمانکار دست دو شویم.

راه اروپا از آمریکا جداست

علی بیگدلی، کارشناس اقتصادی با وجود عدم همکاری بانک‌های بزرگ اروپایی و ترس از آمریکا برای برقراری با ایران و اعمال جریمه‌های سنگین هم معتقد است راه اروپا از آمریکا جداست. براساس اظهارنظر کشورهای اروپایی، این قرارداد سدی بود که شکسته شد و نشان‌دهنده استقلال فکری امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه در برابر دونالد ترامپ بود تا نشان دهد وقتی ترامپ همواره از نگرانی خود از وضعیت آمریکا می‌گوید، تنها دغدغه مکرون هم اتحادیه اروپاست.

به اعتقاد بیگدلی، اتحادیه اروپا در حال فاصله گرفتن از آمریکاست و این کاملا به نفع ایران است. بر همین اساس سیاستمداران و مسئولان اقتصادی باید از این امر، نهایت بهره را ببرند.

این کارشناس در پاسخ به این پرسش که احتمال لغو این قراردادها به وسیله شدت گرفتن تحریم‌های آمریکا وجود دارد یا خیر، گفت: آمریکا هرگز چنین کاری نخواهد کرد، چرا که نمی‌خواهد اتحادیه اروپا به عنوان رقیبی برایش ظاهر شود. همچنین می‌داند در نتیجه این امر، اختلاف‌های آمریکا و اروپا تشدید می‌شود و تبعات بسیار سنگینی برای ترامپ خواهد داشت. بر همین اساس تلاش می‌کند به حفظ وضع موجود بپردازد و کمتر ساختارشکنی کند.

اشکالات رفع نشده است

هدایت‌الله خادمی، مدیر باسابقه حوزه نفت که از شرکت حفاری شمال به مجلس آمده و اکنون بر کرسی نایب رئیسی کمیسیون انرژی تکیه می‌زند، با انتقاد از قرارداد توتال با وزارت نفت ایران می‌گوید: نمی‌دانیم اشکالات IPC در قرارداد توتال برطرف شده است یا خیر، از این رو مفاد و شرایط قرارداد را از وزارت نفت گرفته و در کمیسیون انرژی بررسی خواهیم کرد. وی با اشاره به این که فاز 11 پارس جنوبی مرزی‌ترین فاز این میدان مشترک بین ایران و قطر است، گفت: باید بگویم زودتر از اینها باید کار توسعه این فاز را آغاز می‌کردیم و مشخص نیست دلیل تأخیر در توسعه این فاز چیست. شاید بتوان گفت بخشی از دلیل این تأخیر خود شرکت توتال است یا می‌توان گفت مسئولان ایرانی این پروژه را معطل کردند تا به شرکت توتال برسد. در هر حال این قرارداد بعد از تأخیر بسیار زیاد هفته گذشته بین ایران و این شرکت امضاء شد. وی گفت: نکته‌ای که باید به آن اشاره کرد این است که آقایان براساس مجوزی که به ایشان داده شد می‌توانند قرارداد را منعقد کنند و متأسفانه مجلس آن طور که باید و شاید در سال گذشته به قرارداد IPC ورود پیدا نکرد. وی ادامه داد: ما پیش از انعقاد این قراردادها، هیچ‌گونه اطلاعاتی از مفادشان نداریم. در کمیسیون انرژی مجلس تصمیم گرفته شد این قراردادها، مفاد و شرایطشان را بررسی کنیم و مورد ارزیابی قرار دهیم که اگر نکات ضعفی در انعقاد این قراردادها بود قطعا آن را پوشش دهیم.

این مقام مسئول با تأکید بر این که اگر این کار صورت نگیرد ممکن است شاهد امضای کرسنت‌های متعدد در کشور باشیم، تصریح کرد: بر همین اساس وظیفه کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی بررسی شرایط و اطلاعات موجود در این قراردادهاست و ما قطعا مفاد این قرارداد را از وزارت نفت خواهیم گرفت و روی آن بررسی می‌کنیم که اگر نیازی به مواظبت و نظارت بود قطعا این کار با جدیت صورت گیرد.

اعتراض دانشجویان

در همین حال شمار زیادی از دانشجویان دانشکده فنی دانشگاه تهران در نامه‌ای به رئیس جمهور خواستار قانونی شدن قرارداد توتال شدند. در این نامه آمده است توتال با شریک 30 ساله خود (قطر) قرار است در این فاز رقابت کند. براساس ماده 13 مصوبه شرایط عمومی، ساختار و الگوی قراردادهای بالادستی نفت و گاز (مصوب 13/5/1395 دولت) پیش از تحویل اطلاعات مخازن نفت و گاز به شرکت‌های طرف مذاکره با شرکت ملی نفت ایران یا شرکت‌هایی که مایل به حضور در مناقصه‌های مربوط به اجرای طرح‌های موضوع این تصویب‌نامه هستند، این شرکت‌ها باید سند رازداری و حفظ محرمانگی این اطلاعات را به امضا برسانند.

از سوی دیگر، بر پایه تصویب‌نامه هیات وزیران نحوه نظارت بر انعقاد و اجرای قراردادهای نفتی متن این سند رازداری و محرمانگی به تصویب شورای عالی امنیت ملی برسد.

انتقال فناوری؛ شاید 15 سال آینده

محمد علی خطیبی، کارشناس نفتی و مدیر سابق امور اوپک وزارت نفت ایران هم به قرارداد توتال انتقاد کرد و گفت: در شرایطی که فرانسه، هم با تحریم‌های جدی علیه ایران همراهی کرده و هم میزبان نشست منافقین علیه ایران بوده است، قرارداد بستن با توتال صحیح نبود.

این کارشناس با سابقه نفتی در خصوص سهم حداقلی طرف ایرانی در قراردادهای جدید نفتی گفت: در چنین قراردادهایی هر شرکتی که بالاترین سهم را داشته باشد طبیعتا مدیریت کار هم بر عهده آن شرکت است.

وی با اشاره به این که سهم توتال 50/1 درصد و سهم ایران زیر 20 درصد است، گفت: سهم 19/9 درصدی ایران از این قرارداد باعث می‌شود نقش مدیریتی این قرارداد به عهده توتال باشد که با این سهم ناچیز مدیریتی از سوی ایران وجود نخواهد داشت حتی شرکت چینی با سهم 30 درصدی هم نمی‌تواند مدیریتی در این قرارداد داشته باشد.

مدیر سابق امور اوپک وزارت نفت در‌خصوص امکان انتقال فناوری گفت: انتقال فناوری در مرحله‌ای صورت می‌گیرد که افت میادین را داشته باشیم؛ براساس این قرارداد فعلا هیچ انتقال فناوری وجود نخواهد داشت، اما تنها در مرحله افت میدان، این تکنولوژی منتقل می‌شود که البته مشخص نیست توسعه، تولید و... از میدان تا چند سال طول بکشد، سپس وارد مرحله افت میدان و انتقال تکنولوژی شود.

خطیبی با بیان این که قراردادی که میان ایران و توتال بسته شده را کسی ندیده و محرمانه است، عنوان کرد: آن طور که گفته می‌شود توتال قول داده است در مرحله افت میدان، انتقال تکنولوژی به ایران را انجام بدهد که این انتقال تکنولوژی ممکن است 15 سال آینده شروع شود. در حقیقت انتقال تکنولوژی تنها در زمینه استخراج در شرایط افت میدان و در زمانی که این افت حادث شود به ایران صورت می‌گیرد.

در مورد توتال هنوز نگرانی وجود دارد

جلیل سالاری، که سال‌ها در حوزه نفت مسئولیت‌های متعددی داشته و با زیر و بم وزارت نفت کاملا آشناست و در کارنامه خود مدیر عامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی را دارد، با اشاره به نگاه وزیر نفت به استفاده از شرکت‌های خارجی در توسعه صنعت نفت ایران گفت که نگاه زنگنه در توسعه صنعت نفت بیشتر به بیرون و استفاده از توان شرکت‌های خارجی است.

وی افزود: با توجه به سوابق حضور شرکت نفتی توتال در صنعت نفت ایران در گذشته، نسبت به عملکرد آن نگرانی‌هایی وجود دارد و از سوی فرانسوی‌ها در هیچ جایی عملکرد خوبی در کشور نداشته‌ایم.

سالاری از این که صنعت نفت ایران تا این حد و اندازه به شرکت‌های فرانسوی بها داده، انتقاد کرد و افزود: بها دادن زیاد به شرکت‌های فرانسوی سبب شده تا در این سال ها، تکنولوژی آنها تا این حد رشد کند، هرچند در بخش‌هایی به تعهدات خود در قبال ایران خوب عمل نکرده‌اند. این کارشناس صنعت نفت تاکید کرد: دانش و فناوری شرکت‌های فرانسوی در صنایع پایین دستی نفت در قیاس با سایر شرکت‌های اروپایی چندان هم بالا نیست. در مواقع بحرانی، شرکت‌های فرانسوی، منافع خود را در قرارداد با ایرانی‌ها گرفته‌اند و در دادن جرائم به ایرانی‌ها در قبال این قراردادها همواره مقاومت کرده‌اند. وی با اشاره به امضای قرارداد محرمانگی در قرارداد با توتال فرانسه و همچنین مدل ترک تشریفات در این قرارداد، بعید دانست همه شرایط مهم در این قرارداد لحاظ شده باشد. سالاری با ابراز نگرانی در مورد قرارداد توتال با وزارت نفت تصریح کرد: فاز 11 میدان گازی میدان پارس جنوبی یک فاز بسیار مهم در حوزه میادین مشترک بوده که با این قرارداد ایران برای 25 سال این میدان را به فرانسوی‌ها سپرده و با توجه به سهم بیش از 50 درصدی این شرکت در این میدان، فرانسه تصمیم‌گیر مهمی است که این امر نگران‌کننده است.