نوش‌دارویی برای کتاب

به گزارش جام‌جم، از نوروز سال 1395 بود که طرح‌های فصلانه کتاب آغاز شد. ابتدا طرح عیدانه کتاب و بعد از آن هم هر فصل یک طرح دیگر. موسسه خانه کتاب به‌عنوان مجری، در این طرح با ارائه یارانه به کتابفروشی‌ها شرایطی فراهم کرد تا کتابفروشان تهرانی و شهرستانی، با ثبت‌نام در طرح به ارائه تخفیف به خریداران کتاب بپردازند. امسال هم طرح تابستانه کتاب قرار است برگزار شود و تا 30 تیر کتابفروشان مهلت داشتند در طرح ثبت نام کنند. طبق آخرین اعلام، دو روز به پایان مهلت ثبت‌نام از کتابفروشان سراسر کشور برای شرکت در طرح «تابستانه کتاب» بالغ بر 650 کتابفروشی از 31 استان کشور متقاضی شرکت در این طرح شده‌اند که استان تهران در جایگاه نخست بیشترین تعداد ثبت نام کتابفروشی‌ها قرار دارد و استان‌های قم، اصفهان، خراسان‌رضوی، فارس و کردستان هم در جایگاه‌های بعدی بیشترین مشارکت قرار گرفته‌اند.

درباره طرح

در این طرح سقف تخفیف برای هر کتابفروشی حداقل دو میلیون تومان و سقف مجاز خرید برای هر خریدار حداکثر 100 هزار تومان است. خریدار می‌تواند در چند نوبت و از چند کتابفروشی، کتاب‌های عمومی را با 20 درصد تخفیف و کتاب‌های کودک و نوجوان را با 25 درصد تخفیف از کتابفروشی‌های عضو طرح «تابستانه کتاب» خریداری کنند.

مجید غلامی جلیسه مدیرعامل خانه کتاب هدف از اجرای فصلانه‌های کتاب را که توزیع یارانه مصرف کننده کتاب از طریق کتابفروشی‌ها در سراسر کشور عنوان می‌کند و می‌گوید:‌ بعد از بررسی‌های کارشناسی تصمیم به افزایش بودجه طرح تابستانه کتاب نسبت به دوره قبلی اجرای آن گرفته شد که بر این اساس، بودجه طرح 50 درصد افزایش پیدا کرد.

اما با وجود نکات مثبتی که در این طرح دیده می‌شود، آفت‌هایی هم وجود دارد که از آن جمله می‌توان به فقدان نظارت بر طرح، تسکین مقطعی بازار نشر در شرایطی که شمارگان کتاب روز به روز کمتر می‌شود و نیز صرف یارانه گزاف برای فروش کتاب و رساندن آن به مصرف‌کننده اشاره کرد.

احتمال هدررفت منابع

محسن پرویز، نویسنده و معاون سابق فرهنگی وزارت ارشاد به جام‌جم می‌گوید: در بحث کلان این‌که بخواهیم تخفیف برای کتاب بدهیم، کاری مثبت و فی‌نفسه ارزشمند است، اما نکته اساسی بحث نظارت بر این طرح‌هاست. طرح‌هایی که به این شکل اجرا می‌شود اگر نظارت درستی نداشته باشد نهایتا منجر به از بین رفتن منابع مالی می‌شود.

او ادامه می‌دهد: نکته اساسی دیگر این است که کتابفروشی‌ها نیاز به ساماندهی بالاتر از این قبیل طرح‌ها دارند. وزارت ارشاد آمار درستی از کتابفروشی‌ها ندارد و اساسا ارتباط کتابفروشی‌ها و وزارت ارشاد منقطع است. یعنی کتابفروشی‌ها از اتحادیه صنفی خود مجوز می‌گیرند اما ناشران باید مجوز نشر را از وزارت ارشاد بگیرند. بنابراین در بین صنوف مختلف حوزه نشر که از مرحله آغازین تولید محتوا مانند نشر، لیتوگرافی و چاپ باید مجوز‌ها را از وزارت ارشاد بگیرند، این فقط کتابفروشی‌ها هستند که مجوزی نمی‌گیرند.

سخنگوی انجمن قلم ایران اظهار می‌کند: گرفتن مجوز بخش‌های مختلف از وزارت ارشاد باعث می‌شود امکان برنامه‌ریزی برای آنها وجود داشته باشد، اما وقتی به توزیع محصول یعنی کتابفروشی می‌رسیم، می‌بینیم ارتباطی به وزارت ارشاد ندارد و خود این مشکلاتی را فراهم می‌کند. یکی این که برنامه‌ریزی درستی برای رفع کمبودهای کتابفروشان نداریم و از طرف دیگر مثلا در نمایشگاه‌های کتاب مجبوریم نمایشگاه از تولید به مصرف بگذاریم؛ یعنی واسطه کتابفروشان را حذف کنیم و خود ناشران عرضه‌کننده باشند. حتی نمایندگی دادن ناشران به واسطه‌ها از گذشته‌های دور نوعی تخلف محسوب می‌شده است.

پرویز خاطرنشان می‌کند: وقتی در دولت نهم نمایشگاه‌های استانی را تقویت کرده بودیم و این نمایشگاه‌ها با حضور ناشران بیشتر و به‌طور مستمر و طبق برنامه تشکیل می‌شد، بعضی کارشناسان حوزه کتاب این نکته را مطرح می‌کردند که ارائه کتاب با تخفیف به اقتصاد نشر لطمه می‌زند. این حرف غلطی نبود و نیست. در واقع هرجا کتابفروشی به مقدار کافی وجود دارد، طرح‌هایی که مبتنی بر ارائه تخفیف است، می‌تواند به اقتصاد حوزه نشر لطمه بزند و در نهایت اثر غایی آن، ضربه به چرخه نشر و مغایر با اهداف اولیه طراحان خواهد بود.

جدای این مباحث، انتقادات دیگری هم به این طرح وجود دارد. تجربه برگزاری ادوار گذشته و گزارشات میدانی نشان می‌دهد برخی کتابفروشان عضو طرح، در میانه‌های طرح در پاسخ به مراجعه کنندگان از ارائه تخفیف خودداری می‌کنند و در توجیه این کار می‌گویند سقف اعتبارشان پر شده است. یکی دیگر از مهم ترین معضلات موجود در این طرح، عدم پوشش همه آثار مجوزدار برای در اختیارگیری این یارانه است. از طرفی فروشندگان و ناشران اطلاعی از لیست آثار قابل تفکیک دریافت نکرده‌اند و تنها از طریق ثبت هر یک از کتاب‌های مورد نظر خریدار در سایت خانه کتاب، به قابل تخفیف بودن یا نبودن آنها پی می‌برند. با این حال، برخی کارشناسان و کتابفروشان هم از این طرح راضی و برخی دیگر هم خواهان استمرار طرح هستند و مثلا می‌گویند طرح باید در کل فصل تابستان برگزار شود و نه یک دوره یک ماهه.

موج‌سواری رسانه‌ای

نادر قدیانی، مدیر انتشارات قدیانی به‌عنوان یکی از پیشکسوتان عرصه نشر به خبرنگار ما می‌گوید: طرح‌های زیادی برای رونق فروش کتاب اجرا شده که جواب نداده است. او راز موفقیت طرح‌های فصلانه کتاب را رسانه‌ای شدن آن می‌داند. البته این ناشر قدیمی تصریح می‌کند: مشکل کتاب با این طرح‌ها حل نمی‌شود، چون شمارگان کتاب از 3000 نسخه به کمتر از هزار نسخه رسیده، اما در همین شرایط به هرحال چنین طرح‌هایی بازار کتاب را رونق داده است.

مُسکن مقطعی

مهدی فیروزان، مدیرعامل شهر کتاب درباره طرح تابستانه کتاب و طرح‌هایی از این دست به جام‌جم بیان می‌کند: اگر پرسش این است که این طرح راه‌حلی برای بازار نشر است یا نه، پاسخ منفی است. این طرح فقط یک مُسکن است و مسکن خوبی هم است، اما چون دوام ندارد، نمی‌توان از آن به‌عنوان یک خدمت مستمر یاد کرد.