ساماندهی فضای مجازی با قانون و سرمایه‌های اجتماعی

از سویی نمی‌توان سودمندی‌های فناوری اطلاعات و به تبع آن شبکه‌های اجتماعی را انکار کرد و از سوی دیگر این فضا اگر امن و پاک نباشد، زیان‌بار خواهد بود.

در این زمینه نهادها و سازمان‌های متعددی مکلف هستند؛ اولین وظیفه برعهده شورای عالی فضای مجازی است که سیاست‌ها و راهبردهایی مانند تقویت شبکه ملی اطلاعات، تقویت سرویس‌های بومی، حمایت از شبکه‌های اجتماعی داخلی، برندسازی شبکه‌های داخلی و اهمیت دادن به تولید محتوای بومی در شبکه‌های داخلی را مشخص کند. خوشبختانه در برنامه ششم، در شش بند تکالیفی برای شورا وضع شده است.

نگاشت نهادی یا تقسیم‌ کار ملی بخش دیگری از اقدامات لازم برای ساماندهی این فضاست. در این زمینه، نمی‌توان فقط از صدا و سیما، دولت یا سازمان‌های اطلاعاتی ـ امنیتی به تنهایی توقع داشت. هر کدام باید مسئولیت بخشی از این ساماندهی را برعهده بگیرند. ساماندهی صدا و تصویر فراگیر بر اساس حکم ابلاغی به رئیس صدا و سیما برعهده این سازمان قرار گرفته و بر همین اساس سازمان تنظیم مقررات فعالیتش را آغاز کرده که ساماندهی صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی اعم از شبکه‌های اجتماعی، سایت‌ها و وی او دی، آی پی تی‌وی و ... را با جدیت دنبال می‌کند.

مسئولیت ساماندهی صدا و تصویری که فراگیر نیستند، بر دوش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گذاشته شده و مرکز دیجیتال وزارت ارشاد، هویت‌شناسی کانال‌های بالای 5000 عضو را انجام می‌دهد!

در همین راستا کمیته‌ای به نام کمیته تعیین مصادیق مجرمانه شکل گرفته که زیرنظر دادستان خرم‌آبادی، وظیفه رصد کردن محتوای فضای مجازی و رسیدگی به گزارش‌های مردمی را برعهده دارد و پس از تشخیص مصداق مجرمانه با حداکثر آرا با متخلفان برخورد می‌کند.

ساماندهی فضای مجازی مقوله‌ای نیست که برای انجامش فقط به اقدامات دولت، شورای عالی مجازی، قوه ‌قضاییه یا هر نهاد حاکمیتی بسنده کرد. این مهم به همراهی و همکاری سه دسته دیگر نیاز دارد. اولین گروه، نهادها و شرکت‌های فعال در فضای مجازی هستند که در این فضا کسب و کار می‌کنند، فعالیت تبلیغاتی دارند و از آن برای عرضه محتوا استفاده می‌کنند. این گروه موظف هستند در طراحی سرورها و به‌کارگیری نیروی انسانی دقت ویژه داشته باشند تا از ایجاد ناهنجاری پیشگیری کنند.

اپراتورها، شرکت‌ها، سازمان‌های خیریه و نهادهای غیردولتی نیز در فضای مجازی سهیم هستند و باید در ساماندهی این فضا سهم خودشان را ایفا کنند اما از همه مهم‌تر خانواده‌ها هستند.

خانواده‌ها به عنوان اساسی‌ترین نهاد جامعه، نقش قابل توجهی در کمک، حمایت و مدیریت نوجوانان در فضای مجازی دارند. همه والدین، به موازات آن‌که از دولت‌ و حکومت در این زمینه مسئولیت می‌خواهند، باید نسبت به فرزندان خودشان حساس باشند.

در نهایت آنچه به ساماندهی فضای مجازی کمک فوق‌العاده‌ای خواهد کرد، شکل‌گیری یک سرمایه اجتماعی در این زمینه است. بیش از 45 میلیون ایرانی موبایل هوشمند دارند و بیش از 30 میلیون نفر از آنها در شبکه‌های اجتماعی یا فضای مجازی حضور دارند. بنابراین اگر کاربران مدیریت محتوا انجام بدهند و هر چیزی را بارگذاری یا بازنشر نکنند، درباره محتوای مشکوک به شایعه و دروغ تحقیق کنند و در شبکه‌های اجتماعی نیز مانند دنیای واقعی، خودشان را متعهد به رعایت اخلاق و ادب بدانند، ساماندهی این فضا به بهترین شکل انجام خواهد شد.

سرمایه اجتماعی یعنی مشارکت مردم در هر آن چیزی که برای کشور مساله محسوب می‌شود و این سرمایه مهم‌ترین و اصلی‌ترین نیروی موثر در ایجاد انضباط اجتماعی است. اگر قبول داریم که در شبکه‌های اجتماعی به هم ریختگی وجود دارد، یعنی باید از سرمایه‌ اجتماعی در این زمینه بهره بگیریم و این به آن معناست که تک‌تک کاربران به نهادها و سازمان‌های غیردولتی و حاکمیت کمک کنند. در همه دنیا از سرمایه اجتماعی برای کنترل مسائل استفاده می‌کنند و در کشور ما هم باید این سرمایه شکل بگیرد. بنابراین از جامعه روشنفکر، تحصیلکرده و آگاه ایرانی توقع می‌رود در این باره پیشقدم شوند، حضور موثر داشته باشند و رفتارهای ناهنجار در فضای مجازی را به ضدارزش بدل کنند.

دکتر حسن نجفی سولاری

استاد دانشگاه امام صادق (ع)