کره‌شمالی چگونه کره شمالی شد؟ / مروری بر نیم قرن فعالیت های جنجالی پیونگ یانگ

میل به هسته‎ای شدن از ابتدای موجودیت واحد سیاسی مستقل به نام کره‌شمالی در پیونگ‌یانگ نمودار شد. در این چارچوب کره‌شمالی در دسامبر 1952 «مرکز تحقیقات انرژی هسته‌ای» را تاسیس کرد.

در فوریه سال 1956 قرارداد همکاری‌های فنی هسته‎ای میان کره‌شمالی با شوروی امضا شد بر اساس این قرارداد، و کارشناسان کره‌شمالی برای آموزش به شوروی اعزام شدند.

تمایلات هسته‌ای کره‎شمالی با تصمیم آمریکا در سپتامبر سال 1956 برای استقرار سلاح هسته‎ای در خاک کره‎جنوبی تشدید شد.

آمریکا سرانجام برخلاف بند 13 قرارداد آتش بس دو و به رغم مخالفت‏ها و پیگیری‌های اتحاد جماهیر شوروی سابق در سال‌های 1957 و 1958 سلا‌ح‎های هسته‏ ای خود را در خاک کره‎جنوبی مستقر کرد، و با این اقدام تحریک‎آمیز فرایند هسته‎ای شدن کره‎شمالی را قطعی و تسریع کرد.

در پی این رویداد در سال 1959 قرارداد جدیدی بین شوروی و کره‎شمالی به امضا رسید که طی آن مسکو متعهد شد تا یک مجتمع تحقیقات هسته ای صلح‎آمیز برای کره‎شمالی در منطقه «یونگبیون» احداث کند.

در سال 1963 درخواست پیونگ‎یانگ از شوروی و چین برای مشارکت در طرح ساخت بمب اتمی در کره‎شمالی با مخالفت مواجه شد، اما مسکو توافقنامه جدیدی برای توسعه برنامه صلح آمیز هسته‌ای در منطقه یونگبیون و آموزش کارشناسان هسته‎ای با کره‌شمالی امضا کرد، و این قرارداد سرآغاز توسعه چشمگیر سایت هسته‌ای یونگبیون شد.

در دهه 1970 میلادی آمریکا فشارهای زیادی بر کره‎شمالی برای توقف فعالیت‎های هسته‎ای وارد کرد. این فشارها موجب شد که کره‌شمالی در ژوئیه سال 1977 قرارداد پادمان سه جانبه‎ای را با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شوروی امضا کند و زمینه نظارت آژانس بر فعالیت‎های مجتمع یونگبیون را فراهم سازد.

کره‌شمالی همچنین در دسامبر سال 1985 معاهده عدم گسترش سلاح هسته‌ای (ان.پی.تی.) را امضا کرد، و در ازای این تصمیم شوروی با ساخت 4 راکتور آب سبک برای کره‌شمالی موافقت کرد.
در سپتامبر 1991 اتفاق مهمی در مسیر عاری سازی شبه‎جزیره کره از سلاح هسته‎ای رخ داد، و جرج بوش (پدر) رئیس جمهور وقت آمریکا تسلیحات هسته‎ای کشورش را از خاک کره‌جنوبی خارج کرد.

این تصمیم آمریکا زمینه ساز امضای بیانیه هسته‌ای زدایی میان دو کره شد، و دو کشور تعهد کردند از هر گونه فعالیت برای آزمایش، ساخت، تولید، و ذخیره و استفاده از سلاح اتمی خودداری کنند.

متعاقب آن کره‎شمالی در سال 1992 موافقت نامه پادمان‌های آژانس را امضا کرد، و شرایط برای بازرسی‎های گسترده آژانس از مراکز هسته‎ای کره‎شمالی فراهم شد.

در سال 1993 اختلافاتی میان آژانس و کره‌شمالی درباره بازرسی از دو سایت نظامی این کشور ایجاد شد، و آژانس پرونده کره‎شمالی را به شورای امنیت سازمان ملل متحد فرستاد، اما با مداخله آمریکا اختلافات دو طرف تا حدودی برطرف شد.

در ماه مه سال 1994 اقدام کره‎شمالی در جابجایی مقادیری از مواد هسته‌ای بدون حضور بازرسان آژانس، تنش تازه‎ای ایجاد کرد، و بیل کلینتون رئیس جمهور آمریکا پیونگ‌یانگ را به تحریم اقتصادی از طریق شورای امنیت سازمان ملل تهدید کرد. کره‌شمالی هم اعلام کرد هرگونه تحریم اقتصادی را به مثابه «اقدام جنگی» تلقی کرده و با آن مقابله می‌کند.

در ژوئن 1994 این بحران با سفر جیمی کارتر به پیونگ‌یانگ و توافق وی با کیم ایل سونگ رهبر وقت کره‌شمالی فروکش کرد، و توافق جامعی بین دو طرف امضا شد.

مطابق این توافق کره‎شمالی تعهد کرد که عمده فعالیت‌ هسته‌ای خود را متوقف کند، ضمن همکاری کامل با آژانس و به بیانیه هسته‎ای زدایی در شبه جزیره کره پایبند بماند. آمریکا هم بر اساس این توافق متعهد شد برای تشکیل یک کنسرسیوم بین‎المللی جهت ساخت دو راکتور آب سبک در کره‌شمالی پیش قدم شود، تا سال 2003 هر ساله 500 هزار تن نفت در اختیار کره‌شمالی قرار دهد، و تضمین دهد که اقدام به تهدید و یا استفاده از سلاح هسته ای علیه کره شمالی نخواهد کرد.

در سال 2001، جرج بوش (پسر) نگاه سخت گیرانه‎تری را در قبال کره‎شمالی در پیش گرفت، و به بهانه فعالیت‌های هسته‎ای مخفی کره‎شمالی این کشور به عنوان محور شرارت معرفی کرد.
در تابستان سال 2002 مقامات اطلاعاتی آمریکا اعلام کردند که کره‎شمالی به ازای انتقال فن‎آوری ساخت موشک بالستیک به پاکستان، فن‌آوری غنی‎سازی بالای اورانیوم را از این کشور دریافت کرده است.

متعاقب آن آمریکا صدور سالیانه 500 هزار تن نفت به کره‌شمالی را متوقف کرد، و پیونگ‎یانگ در اقدامی متقابل به توقف فعالیت‎های هسته‎ای پایان داد، بازرسان آژانس را اخراج کرد، و از ان پی تی خارج شد.

در تابستان سال 2003 کره‌شمالی تایید کرد که مواد لازم برای ساخت چهار تا شش بمب هسته‌ای را تولید کره است.

با اعلام این خبر تنش بار دیگر بالا گرفت، تا اینکه با پیشنهاد چین مذاکرات سه جانبه پکن – واشنگتن – پیونگ‌یانگ برای حل بحران آغاز شد، و از پاییز سال 2003 با پیوستن روسیه، ژاپن و کره‎جنوبی به مذاکرات شش جانبه تبدیل شد.

مذاکرات شش جانبه با کش و قوس‎های بسیار در پایان سال 2005 به نتیجه رسید و طی «بیانیه اصول» کره‌شمالی تعهد کرد که برنامه هسته‌ای خود را کنار بگذارد، به ان پی تی بازگردد و بازرسان آژانس را بپذیرد. آمریکا هم ضمن پذیرش عدم تجاوز به کره‌شمالی اعلام کرد هیچ نوع تسلیحات هسته‌ای را در کره‎جنوبی مستقر نمی‎کند.

اما در عمل پیونگ‌یانگ و واشنگتن یکدیگر را به نقض توافق متهم کردند، و کره‌شمالی سرانجام در اکتبر سال 2006 با اعلام خروج از ان پی تی و اخراج بازرسان آژانس «نخستین بمب اتمی» خود را آزمایش کرد.

اقدامی که با صدور قطعنامه 1718 در شورای امنیت و تحریم کره‌شمالی پاسخ داده شد.

پیگیری‎های دیپلماتیک چین در سال 2007 به امضای سند جدیدی منجر شد که مطابق آن کره‌شمالی در ازای دریافت یک بسته تشویقی شامل کمک‌های اقتصادی و انرژی بار دیگر موافقت کرد که به تمام فعالیت‌های هسته‌ای خود پایان دهد، به ان پی تی بپیوندد و پادمان‎های آژانس را بپذیرد. آمریکا هم متعهد شد که 25 ملیون دلار دارایی کره‌شمالی را آزاد کند.

در سال 2008 جرج بوش پسر تصمیم به خارج کردن نام کره‌شمالی از فهرست کشورهای محور شرارت گرفت، و پیونگ‎یانگ هم برج خنک کننده مجتمع هسته‎ای یونگبیون را تخریب کرد، اما اختلافات آمریکا و کره‎شمالی همچنان ادامه یافت.

در سال 2009 اقدام کره‌شمالی در شلیک یک راکت به فضا با واکنش منفی آمریکا، ژاپن و کره‎جنوبی مواجه شد، و متعاقب آن پیونگ‌یانگ بار دیگر فعالیت هسته‎ای خود را از سر گرفت و در 25 مه 2009 دومین بمب اتمی خود را آزمایش کرد.

شورای امنیت سازمان ملل در قطعنامه 1874 آزمایش هسته‎ای کره‎شمالی را محکوم و تحریم‎های جدیدی را اعمال کرد، اما این اقدام تاثیری بر مهار پیشرفت هسته‎ای کره‎شمالی نداشت، و از آن پس مذاکرات گروه شش جانبه کاملا متوقف شد.

در سال‎های 2010 و 2011 تنش در شبه‎جزیره کره اوج گرفت و در درگیری‎های متعدد بین دو طرف شماری کشته شدند.

در دوازدهم فوریه سال 2013 کره‎شمالی سومین بمب اتمی خود را آزمایش کرد، و بار دیگر با تحریم و محکومیت بین‎المللی مواجه شد.

در یک دوره کمتر از دو ساله بعد از این رویداد، کره‎شمالی روی توسعه و پیشرفت هسته‎ای برای تولید بمب هیدروژنی تمرکز کرد، و سرانجام در ژانویه سال 2016 در جریان چهارمین آزمایش هسته‌ای خود دستیابی به یک بمب هیدروژنی را اعلام کرد.در سپتامبر همان سال پیونگ‌یانگ پنجمین آزمایش هسته‌ای خود به ثبت رساند.

بمب هیدروژنی

رادیو تلویزیون دولتی کره‎شمالی صبح امروز از آزمایش موفق یک «بمب هیدروژنی» خبر داد و اعلام کرد که این بمب قابلیت کارگذاری بر موشک‌های بالیستیک قاره‌پیما را دارد.

ششمین آزمایش هسته‌ای کره‎شمالی به عنوان بزرگترین و پیشرفته‎ترین آزمایش هسته‌ای این کشور نشان داد که این کشور در مسیر غیرقابل بازگشت هسته‎ای قرار گرفته و جامعه بین‎المللی هیچ ابزاری برای مهار توان هسته‎ای پیونگ‎یانگ ندارد.

بنا به گفته «سازمان زمین‌شناسی آمریکا» انفجار این بمب هیدروژنی زمین‌لرزه‎ای به بزرگی 5/2 ریشتری در ۵۵ کیلومتری شمال کیم‌چک ایجاد کرده است.

مرکز لرزه‌نگاری چین هم ثبت دو زمین‌لرزه خبر داد که بزرگی اولین زمین‎لرزه 3/6 ریشتر و دومی 6/4 ریشتر بود.

طبق گزارش‌ها، قدرت انفجار بمب هیدروژنی جدید کره‌شمالی از ده‌ها کیلو تن تا صدها کیلو تن قابل تنظیم است.

این بمب چند منظوره هیدروژنی از قابلیت انفجار در ارتفاع بالا با خاصیت ایجاد پالس‌های الکترومغناطیسی برخوردار است و توان تخریبی بسیار بیشتری در مقایسه با دیگر انواع بمب‌ها دارد.

خبرگزاری کره‎شمالی هم اعلام کرد تمام قطعات این بمب ساخت داخل این کشور است و پیونگ‌یانگ از این پس قادر است هر تعداد بمب قدرتمند هسته‌ای که مورد نیاز باشد، تولید کند.

تبعات آزمایش موشکی کره‌شمالی

آزمایش هسته‎ای جدید کره‎شمالی بار دیگر با واکنش تند بین‎المللی به ویژه از سوی ژاپن، کره‎جنوبی و آمریکا مواجه شده، و «هربرت ریموند مک مستر» مشاور امنیت ملی کاخ سفید، در تماس تلفنی اضطراری با همتای کره‌جنوبی خود گفت: واشنگتن احتمال اقدام نظامی علیه پیونگ‎یانگ را بررسی می‌کند.

کره‌جنوبی، تشکیل جلسه فوری شورای امنیت سازمان ملل متحد برای بررسی اقدام کره‌شمالی را خواستار شد. احتمال تصویب قطعنامه تحریمی جدید علیه کره‌شمالی در این نشست فوری بسیار است.

اما فارغ از موج محکومیت‎ها و ابراز نگرانی و تهدید کشورهای مخالف، آزمایش موفق بمب هیدروژنی از سوی کره‌شمالی نشان داد که این کشور در مسیر غیرقابل بازگشت هسته‎ای قرار گرفته و جامعه بین‌المللی همانند کنار آمدن با واقعیت هسته‎ای هند و پاکستان چاره‎ای جز پذیرش این واقعیت راهبردی در شبه جزیره کره ندارد.

آنچه ظرفیت هسته‎ای کره‌شمالی را تقویت می‎کند، اتکای کامل به توان داخلی در این کشور است. به گونه‎ای که در حال حاضر همه مراحل پژوهش و توسعه اعم از طراحی و ساخت تاسیسات هسته‎ای ‎و پروژه‎های پیشرفت فناوری هسته‎ای در داخل این کشور صورت می‎گیرد.

همین توانمندی خودجوش میزان آسیب‌پذیری فعالیت‎های هسته‎ای کره‎شمالی را به شدت کاهش داده، و جامعه جهانی به ویژه آمریکا را در مقابله با توان هسته‎ای کره‎‌شمالی در موقعیت ضعف قرار داده است. به همین دلیل ابزارهای آمریکا و متحدان منطقه‎ای آمریکا برای مقابله با توان هسته‎ای کره‎شمالی صرفا به تشدید تحریم‎ها یا ورود به فاز نظامی محدود شده است.

در حوزه تحریمی، پرونده قطور تحریم کره‎شمالی در چندین دهه گذشته نشان داده است، که این کشور به رغم تبعات اقتصادی و مشکلات متعدد ناشی از تحریم‎ها از مصونیت لازم برای بقای حیات خود برخوردار است، و نظام‎ تحریم‎های یکجانبه و بین‌المللی فاقد اثرگذاری لازم برای به بن‌بست کشاندن دولت و ملت کره‏شمالی است.

در حوزه نظامی هم دستیابی پیونگ‌یانگ به توان پیشرفته هسته‎ای و آزمایش نسل جدید بمب هیدروژنی در کنار آزمایش موفق انواع موشک‎های بالستیک و میان برد، سطح قابل قبولی از بازدارندگی دفاعی را برای این کشور تامین کرده است.

به گونه‎ای که هرگونه مداخله نظامی برای سرکوب کره‌شمالی از سوی آمریکا و متحدان منطقه‎ای آمریکا به معنای آغاز یک بازی خطرناکی است، که پایان روشنی برای آن قابل تصور نیست.

به همین دلیل به نظر می‎رسد، مقامات کاخ سفید و همسایگان هراسان کره‎شمالی نظیر ژاپن و کره‎جنوبی ناگزیرند در آینده نزدیک تغییر مهمی در رویه خصمانه و تهدیدآمیز خود علیه کره‌شمالی آغاز کنند، و با این عضو جدید باشگاه هسته‎ای و موشکی جهان بر اساس ظرفیت واقعی نظامی آن تعامل نمایند.

یوسف اسماعیلی / جام جم آنلاین