قانون حق حیوانات را نمی‌گیرد

به این ترتیب با تلاش سازمان‌های مردم‌نهاد بیستم شهریور «روز مبارزه با خشونت علیه حیوانات» نام گرفت تا مجالی باشد برای پرداختن به حقوق حیوانات، اما حیوان‌آزاری ریشه در اجتماع، مسائل روان‌شناختی، حقوق و قوانین دارد. در ایران مطالعه زیادی درباره ریشه‌های حیوان‌آزاری انجام نشده است. به همین دلیل فعالان محیط‌زیست تلاش می‌کنند اهمیت رفع نقایص موجود در زمینه حیوان‌آزاری را به آحاد جامعه گوشزد و با گرامیداشت یک روز ملی، تاکید کنند حفظ حقوق حیوانات نیز مانند سایر مسائل اهمیت دارد.

حیوان‌آزاری فقط خشونت علیه حیوانات نیست

حیوان‌آزاری مبحثی بسیار پیچیده است که به اندازه خود، نکات ظریف و مباحث پیچیده و حساس دارد. شاهین سپنتا، دامپزشک و فعال حقوق حیوانات در گفت‌وگو با جام‌جم با اشاره به این که عموما مردم حیوان‌آزاری را مترادف با خشونت علیه حیوانات تصور می‌کنند، اقسام مختلف حیوان‌آزاری را تشریح می‌کند.

به گفته او شکل‌های مختلفی برای خشونت علیه حیوانات وجود دارد. خشونت گاهی سیستماتیک و روش‌مند است. نمونه بارز این نوع خشونت، محرومیت حیوانات خانگی از درمان است. درمان حق طبیعی هر حیوانی است، اما به دلیل ممنوعیت‌ها و محدودیت‌هایی که در جامعه برای نگهداری از حیوانات خانگی وجود دارد، این حق از حیوانات سلب شده و آنها از امکان ارجاع به درمانگاه باز می‌مانند.

سپنتا ادامه می‌دهد: شکل دیگر حیوان‌آزاری، کشتار حیوانات بدون صاحب است که معمولا توسط شهرداری‌ها انجام می‌شود. این نهاد به بهانه بیماری مشترک بین انسان و دام اقدام به کشتار حیوانات بدون صاحب می‌کند. در حالی که راهکار جایگزین برای این مساله وجود دارد. کافی است با ایجاد پناهگاه و جدا کردن حیوانات نر و ماده از هم یا واگذاری برخی از آنها، جمعیت حیوانات بدون صاحب را کنترل کنیم.

به اعتقاد او، مراکز حیات وحشی هم که توسط شهرداری در شهرهای مختلف راه‌اندازی می‌شود از آنجا که حیوانات را در شرایط بدی نگه داشته و تجربه نگهداری از حیات وحش را ندارند، مصداق حیوان‌آزاری هستند.

این فعال حقوق حیوانات همچنین شکار با مجوز و بدون مجوز حیوانات را خشونت آشکار علیه حیوانات معرفی می‌کند و کشتار حیوان توسط بیماران روانی یا ناآگاهان را شکل دیگری از خشونت علیه حیوانات می‌داند.

او می‌گوید: اگرچه روز مبارزه با خشونت علیه حیوانات به دلیل خشونت آشکار علیه حیوانات پایه‌گذاری شده، اما واقعیت این است ما خشونت خیلی چشمگیر، سیستماتیک‌تر و روش‌مندتری در کشور علیه حیوانات داریم. اگر بخواهیم جلوی حیوان‌آزاری را بگیریم باید ابتدا مسائلی که گروه‌های وسیع‌تری از حیوانات را در بر می‌گیرد، حل کنیم.

به اعتقاد سپنا، نبود قوانین و سوءبرداشت از قوانین موجود، سبب شده زمینه حیوان‌آزاری در کشور فراهم شود. تا وقتی پشتوانه قانونی مناسبی برای حیوان‌آزاری ایجاد نشود، فعالیت سازمان‌های مردم نهاد، کارهای رسانه‌ای، نامگذاری یک روز برای مبارزه با خشونت علیه حیوانات و اقداماتی از این قبیل (اگرچه اقدامات خوبی هستند) بدون نتیجه باقی خواهد ماند.

خرافات علیه حقوق حیوانات

برای مقابله با حیوان‌آزاری باید به ابعاد مختلف و انگیزه افراد در بروز چنین رفتارهایی توجه شود. امیر سبزی، عضو هیات‌مدیره دید‌بان حقوق حیوانات درباره دلایل خشونت علیه حیوانات در گفت‌وگو با جام‌جم بیان می‌کند: حیوان‌آزاری مساله بسیار پیچیده‌ای است. مسائل اجتماعی، روان‌شناختی و... با آن درگیر است. خشونت گسترده علیه حیوانات بخشی از بیماری‌های شناخته شده نظیر آتش‌افروزی، خودآزاری و دیگرآزاری است. این بیماری قابل درمان و پیشگیری است.

آن طور که او می‌گوید براساس مطالعاتی که در آمریکا انجام شده، حدود 80 درصد زنانی که از سوی همسران خود مورد خشونت قرار گرفته‌اند، اعلام کرده‌اند شاهد خشونت همسرانشان علیه حیوانات بوده‌اند. به گفته سبزی، رفتارهای شهرداری برای معدوم‌سازی حیوانات و آنچه در سیرک‌ها به صورت غالب رخ می‌دهد، اثرات حیوان‌آزاری را در جامعه تشدید می‌کند، اما در جامعه ایرانی، به منشا و دلیل حیوان‌آزاری توجهی نمی‌شود.

وی یادآوری می‌کند: اعتقاد به خرافات نظیر همراه داشتن موی خرس، حمل مهره مار، داشتن نوعی از مارمولک و درمان‌های خرافی دیگر، زمینه بروز خشونت علیه حیوانات را فراهم می‌کند و حتی بخشی از شکار حیوانات به همین دلیل انجام می‌شود.

این فعال حقوق حیوانات نبود قانون را عامل دیگری می‌داند که در حیوان‌آزاری تاثیرگذار است. زیرا در ایران قانون مدون و نوشته‌ شده‌‌ای درباره حقوق حیوانات نداریم. تنها بر اثر تلاش سازمان‌های مردم نهاد، لایحه‌ای با مشارکت دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست نوشته شده است؛ اما علاوه بر این که این لایحه به طور قطع، جامعیت آنچنانی ندارد، مجلس نیز به عنوان نهاد قانونگذاری، اولویتی به بررسی این لایحه نداده است. در حالی که حیوان‌آزاری از نظر اقتصادی، اجتماعی و روان‌شناختی اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد.

آن طور که او می‌گوید‌ حیات وحش براساس قوانین ایران متولی واحدی دارند، اما گونه‌های غیروحشی و خارج از مناطق حفاظت شده که غالب خشونت‌ها درباره آنها اتفاق می‌افتد، متولی ندارند. حیوانات شهری بدون متولی هستند و فقط وقتی بودجه‌ای به کنترل آنها اختصاص داده می‌شود، شهرداری برای کشتار حیوانات وارد عمل می‌شود. شهرداری به دلیل استفاده از سلاح و سم در کشتار حیوانات به صورت حاد، خشونت را به جامعه تزریق می‌کند.

حقوق حیوانات، حقوق ناآشنا

آشنایی نداشتن با حقوق حیوانات، یکی دیگر از عوامل بروز حیوان‌آزاری است، پیام محبی، رئیس جامعه دامپزشکان درباره دلایل بروز خشونت علیه حیوانات به جام‌جم می‌گوید: ناآشنایی به حقوق و قوانین حیوانات، خشونت علیه آنها را شکل می‌دهد.

او ادامه می‌دهد: ‌به نظر من دانشکده‌های دامپزشکی باید واحد درسی درباره حقوق حیوانات داشته باشند. زیرا حتی حیوانی را که می‌خواهیم ذبح کنیم نیز حق و حقوقی دارد که باید رعایت شود. دامپزشکان سوگند یاد می‌کنند در کاهش آلام حیوانات بکوشند، اما گاهی حتی آلام حیوانات را درک نمی‌کنیم تا در کاهش آن بکوشیم.

به گفته محبی، حیوان‌آزاری در ایران کمتر از اروپاست، اما نه به این دلیل که ایرانی‌ها حیوان‌آزار نیستند. بلکه به این دلیل که در جامعه ایرانی به اندازه اروپا حیوان در اختیار ندارد. او درگیری‌های درونی انسان را عامل بروز حیوان‌آزاری می‌داند که با صنعتی‌تر شدن جوامع در حال پیشرفت رو به گسترش است.

رئیس جامعه دامپزشکان، شناسایی حیوان‌آزاری عمدی و غیرعمدی را کاری بسیار دشوار می‌داند و می‌گوید: عموما انسان‌ها بعد از حیوان‌آزاری دچار عذاب وجدان شده و حیوانات را برای مداوا به مراکز درمانی می‌آورند. اما از آنجا که تشخیص حیوان‌آزاری از حادثه مشکل است، نمی‌دانیم صاحب حیوان مرتکب حیوان‌آزاری شده است یا خیر. بنابراین نمی‌توانیم اقدام خاصی برای برخورد با حیوان‌آزارها انجام دهیم.

به گفته محبی، حیوان‌آزاری ممکن است بارز نباشد. ما شکنجه حیوانات را می‌بینیم، اما وقتی حقوق حیوانات را رعایت نکنیم نیز مرتکب حیوان‌آزاری شده‌ایم. متاسفانه از آنجا که اطلاعات جامعه حتی نسبت به حقوق انسان‌ها کم است، به همان نسبت از حقوق حیوانات چیزی نمی‌دانیم و قانونگذاران مانیز شاید اصلا به فکر وضع قوانین برای حفظ حقوق حیوانات نباشند.

وی فرهنگسازی با مشارکت دولت، جامعه، رسانه و سازمان‌های مردم نهاد را عامل موثری در حفظ حقوق حیوانات می‌داند.

لیلا مرگن