اقلیم کردستان و همه‎پرسی استقلال

حیدر العبادی با اشاره به مغایرت همه‌پرسی با قانون اساسی عراق و قوانین محلی اقلیم کردستان گفت: کابینه عراق متعلق به تمام عراقی‌هاست و کردها در وهله اول شهروندان عراق هستند.

العبادی با اشاره به عواقب برگزاری همه‌پرسی به دولت اربیل هشدار ‌داد که به سمت آشوب نرود چون بغداد هرگونه تلاش را در این زمینه در نطفه خفه می‎کند.

دعوت العبادی به مذاکره درحالی است که پارلمان عراق روز سه شنبه ضمن مخالفت با همه‌پرسی، دولت را به مذاکره با کردها برای حفظ وحدت ملی ملزم کرد.

اقلیم کردستان و مساله همه‎پرسی

طبق برنامه‎ریزی دولت اقلیم کردستان، بناست همه‌پرسی استقلال 25 سپتامبر 2017 (4 مهر 1396) برگزار شود. این همه‌پرسی پیشتر برای سال 2014 طراحی شده بود، اما در مراحل مختلف به تعویق افتاد.

اقلیم کردستان عراق شامل چهار استان اربیل، سلیمانیه، دهوک، حلبچه و بخش‎هایی از استان‌های نینوا و دیاله است، اما اربیل خواهان پیوستن استان کرکوک و بخش‌های بزرگ‌تری از استان‌های نینوا، دیاله و صلاح‌الدین به قلمرو اقلیم است.

جمعیت کردستان عراق را حدود 5 میلیون و 200 هزار نفر تخمین می‎زنند، که شامل اکثریت کردها در کنار اقلیت‌های آشوری، ترکمن، عرب، کلدانی و ارمنی می‎شود.

واکنش‌ها

موضوع همه‎پرسی اقلیم کردستان مخالفان گسترده و موافقان اندکی دارد.

تقریبا اغلب بازیگران منطقه‎ای و بین‌المللی و برخی از گروه‎های داخلی اقلیم کردستان عراق مخالفت برگزاری همه‌پرسی به ویژه در شرایط کنونی هستند.

«بوریس جانسون» وزیر خارجه انگلیس روز چهارشنبه با اشاره به حمایت از عراق باثبات، دموکراتیک و متحد گفت: اکنون زمان مناسبی برای همه‎پرسی استقلال نیست.»

رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا در تاریخ بیستم مرداد ماه گذشته در تماس تلفنی با «مسعود بارزانی» خواستار تعویق همه‎پرسی استقلال در اقلیم کردستان شد.

سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه هم در مرداد ماه گذشته به صورت ضمنی با همه‎پرسی استقلال اقلیم کردستان مخالفت کرد و گفت: اربیل باید به تمامی عواقب احتمالی همه‌پرسی توجه داشته باشد.

زیگمار گابریل، وزیر خارجه آلمان گفت: «خدشه‌دار کردن تمامیت ارضی عراق، و یا تلاش برای ترسیم مرزهای جدید در این کشور، گام صحیحی نیست و می‌تواند منجر به تشدید وخامت اوضاع و بی‎ثباتی در بغداد و اربیل شود.»

ژان ایو لودریان، وزیر خارجه فرانسه در سفر اوایل شهریور به اربیل تلویحا با همه‌پرسی مخالفت کرد و گفت: «بغداد و اربیل باید برای دستیابی به نتیجه مورد رضایت به رایزنی‌ها ادامه بدهند.»

در حوزه منطقه‎ای هم ایران، ترکیه و سوریه با حمایت از دولت مرکزی بغداد، همه‌پرسی اقلیم کردستان را خلاف منافع عراق و منطقه دانسته و خواستار مذاکره اربیل و بغداد برای حل اختلافات شدند.

شورای وزارتی اتحادیه عرب در نشست روز چهارشنبه خود در قاهره ضمن مخالفت با برگزاری همه‌پرسی استقلال در اقلیم کردستان به پیش‌نویس طرح بغداد برای لغو همه‌پرسی رای مثبت داد.

در داخل اقلیم کردستان عراق هم جنبش تغییر (گوران) و حزب اتحاد اسلامی ضمن مخالفت با همه‌پرسی تاکید کردند که اولویت در اقلیم کردستان، راه‎اندازی بی قید و شرط پارلمان است، نه برگزاری همه‎پرسی.

«عدنان عثمان» از اعضای حزب گوران، همه‌پرسی را تصمیم خطرناک و نسنجیده رهبران حزب دموکراتیک کردستان دانست و گفت: «این همه‌پرسی از طریق نهاد قانون‌گذاری کردستان عراق انجام نمی‌شود چون پارلمان از 2 سال پیش تعطیل است»

حمایت جبهه سعودی – صهیونیستی

اما در این بین معدودی از طرف‎های منطقه‎ای منافع خود را در حمایت از استقلال اقلیم کردستان عراق دیده و به این جدایی طلبی دامن زده‎اند.

بنیامین نتانیاهو، رئیس کابینه صهیونیستی روز چهارشنبه در توئیتی نوشت: اسرائیل از کردها برای رسیدن به استقلال حمایت می‌کند.

آیدی کوهن، پژوهشگر اسرائیلی پیشتر گفته بود، نتانیاهو به مسعود بارزانی گفته است که بدون توجه به مخالفت کشورهای منطقه همه‌پرسی استقلال را برگزار کند.

مقامات کشورهای عربستان، امارات متحده عربی و اردن هم به صورت پنهان از تجزیه عراق و استقلال اقلیم کردستان حمایت کرده‎اند.

در تیرماه گذشته یک منبع آگاه کرد در منطقه کردستان عراق افشا کرد که مسعود بارزانی از حمایت گسترده عربستان، امارات متحده عربی و اردن برای استقلال‌طلبی برخوردار است. این منبع کرد مدعی شد که ریاض و ابوظبی در ازای حمایت از استقلال کردستان عراق خواستار تاسیس پایگاه نظامی در خاک اقلیم شده‎اند.

ارزیابی مواضع مخالفان همه‌پرسی

چنانکه گفته شد مخالفت‎ها با همه‌پرسی استقلال کردستان عراق در سه سطح داخلی‌، منطقه‌ای و بین‎المللی مطرح شده است.

در حوزه داخلی دولت، پارلمان و غالب جریان‎های سیاسی، قومی و مذهبی عراق همواره بر حفظ یکپارچگی عراق تاکید کرده‎ و هر گونه جدایی طلبی را موجب ضعف دولت مرکزی دانسته‌اند.

بعلاوه این نگرانی درعراق وجود دارد که استقلال کردها زمینه‎ساز حرکت دیگر اقلیت‎ها نظیر سنی‎های مرکزگریز به سوی اقدامات مشابه شود.

در داخل اقلیم کردستان عراق هم دو حزب گوران و اتحاد اسلامی، حرکت به سوی استقلال را در شرایط کنونی، عامل تنش و جنگ ‎دانسته و تاکید کرده‌اند که اقلیم کردستان در شرایط کنونی به صورت خودگردان و در تعامل مثبت با بغداد بهتر می‎تواند به مطالبات خود دست یابد.

در حوزه منطقه‎ای چهار کشور مهم ایران، ترکیه، سوریه و عراق بر این نکته تاکید دارند که هرگونه تغییر در مرزهای سیاسی منطقه موجب تزلزل و بی‎ثباتی در سراسر منطقه خواهد شد، و به منفعت اقوامی که در طول تاریخ به صورت مسالمت‎آمیز در کنار یکدیگر زیسته‎اند نیست.

اما در حوزه بین‎المللی، به نظر می‎رسد که مخالفت کشورهای غربی به ویژه آمریکا با همه‌پرسی استقلال کردستان مخالفتی تاکتیکی و متاثر از شرایط زمانی است. چه آنکه موضوع تجزیه عراق یکی از ایده‎های جدی در کاخ سفید است که جو بایدن، رئیس کمیته روابط خارجی اسبق و معاون سابق رئیس جمهور آمریکا در سال 2006 میلادی بر آن تصریح کرد.

در این چارچوب تلاش برای کوچک کردن واحدهای سیاسی در خاورمیانه و تضعیف آنها در کنار استفاده از ابزار جدایی طلبی برای امتیازگیری دو سویه از جدایی طلبان و دولت‎های مرکزی از اهداف راهبردی کشورهای غربی است که در عراق به صورت مشخص قابل ردیابی است.

یوسف اسماعیلی / جام جم آنلاین