اقیانوسی با عمق یک وجب

غیبت حواس پنجگانه

دکتر مهناز رونقی، دوست‌یابی در فضای مجازی را کاملا رد می‌کند و درباره تداوم دوستی‌های واقعی در این فضا می‌گوید: شبکه‌های اجتماعی و نرم‌افزارهای پیام‌ر‌سان و دیگر امکانات فضای مجازی به ارتباط بیشتر ما با دوستانمان کمک می‌کنند، اما نوع ارتباطی که به‌واسطه این ابزار برقرار می‌شود، کامل نیست.

این پژوهشگر توضیح می‌دهد: در ارتباطات دوستانه تمام حواس و گیرنده‌های ما فعال است؛ می‌توانیم دوستانمان را ببینیم، حرف‌هایشان را بشنویم، لمسشان کنیم و یکدیگر را به معنای واقعی احساس کنیم اما ابزارهای ارتباطی برخی از مسیرهای حسی را کور می‌کنند. مثلا وقتی از طریق تلفن ارتباط برقرار می‌کنیم، فقط می‌توانیم صدای دوستمان را بشنویم و از صدای او بفهمیم که شاد است یا غمگین، حالش خوب است یا بد!

به گفته این مدرس ارتباطات، فضای مجازی مبتنی بر متن نوشتاری است و حس بینایی، شنوایی و سایر حواس که در دنیای واقعی بر کیفیت ارتباطات تاثیر دارند، در این فضا کور و منقطع هستند.

دکتر رونقی می‌افزاید: شاید امکان ارسال صوت و تصویر در فضای مجازی وجود داشته باشد، اما این صوت و تصویر کوتاه و مقطعی است و نمی‌تواند جای یک گفت‌وگوی دوسویه، تعاملی و مستمر را بگیرد. بنابراین در فضای مجازی شکلی از ارتباط رخ می‌دهد که نه کامل است و نه حتی عمیق.

این استاد دانشگاه تشریح می‌کند: شاید فضای مجازی امکاناتی برای ارتباطات سهل و سریع در اختیار بگذارد و به کمک آن بتوانیم با دوستانی که در شهر یا کشوری دیگر زندگی می‌کنند، ارتباط برقرار و از کوتاه‌ترین زمان‌ها برای سراغ گرفتن از دوستان استفاده کنیم اما این ارتباط هرگز نمی‌تواند جایگزین دوستی‌های واقعی بشود. به عقیده دکتر رونقی، دوستی اصول و ملزوماتی دارد و کسانی که با هم خاطرات و علایق مشترک دارند، می‌توانند ارتباط دوستانه برقرار کنند، نه صرفا کسانی که به هر طریق، ارتباطی بین آنها ایجاد شده باشد.

او تاکید می‌کند: در فضای مجازی از این ملزومات خبری نیست. پس نمی‌توان توقع داشت یک ارتباط عمیق که همان دوستی است، در این فضا شکل بگیرد.

مبهم، ناقص و پر نوسان

فضای مجازی ارتباطات گسترده‌ای ایجاد می‌کند. هر کاربر بسادگی می‌تواند با تعداد زیادی از دوستان و آشنایان و همکارانش در ارتباط باشد، اما به باور دکتر محمدصادق مهدوی، این شکل از ارتباطات و دوستی بدون عمق است و در نتیجه، کارکرد قابل توجهی هم ندارد. این جامعه‌شناس درباره مزیت‌ دوستی‌ و ارتباطات دوستانه در فضای مجازی می‌گوید: در این فضا می‌توان همزمان با تعداد زیادی از دوستان در ارتباط بود، هزینه ارتباط کمتر و شرایط آن سهل‌تر است اما دوستی‌های مجازی عمیق نیستند.

دکتر مهدوی، ارتباطات دوستانه در فضای مجازی و واقعی را به ارتباطات در آپارتمان‌های امروزی و محله‌های قدیمی تشبیه می‌کند و توضیح می‌دهد: در فضای مجازی شناخت و ارتباطات سطحی است، بده بستان‌های واقعی در آن جریان ندارد و صمیمتی در آن شکل نمی‌گیرد.

این جامعه‌شناس معتقد است: فضای مجازی شاید برای دوستی‌های قدیمی و ارتباط در دنیای واقعی کارکرد داشته باشد و خدماتی به دوستان ارائه کند، اما برای شکل‌گیری دوستی یا دوست‌یابی اصلا مناسب نیست. او درباره دوست‌یابی در فضای مجازی می‌گوید: در این فضا نمی‌توان به مشخصات افراد اطمینان داشت. گذشته از آن در دنیای واقعی درباره دوستانمان اطلاعات داریم، ویژگی‌ها و خصوصیات اخلاقی و رفتاری آنها را خوب می‌شناسیم، درباره علایق آنها اطلاعات داریم اما در دنیای مجازی نمی‌توانیم به این درجه از شناخت برسیم. برداشت ما از دیگران در این فضا مبهم، ناقص و پر نوسان است. دکتر مهدوی در پایان تصریح می‌کند: دوستی لطف خاصی دارد و بودن در کنار دوستان از جمله مواردی است که انسان از آن احساس رضایت می‌کند. بنابراین دوستی در جهان مجازی هرگز نمی‌تواند جای دوستی واقعی را بگیرد.

غواصی و شنا پیش از غرق شدن

کمتر کسی است که نداند در فضای مجازی افراد می‌توانند هویت خود را دستکاری کنند و درباره سن، تحصیلات، محل زندگی و حتی جنسیت خود اطلاعات غلط بدهند. حالا کاربران فضای مجازی در این باره محتاط‌تر از همیشه برخورد می‌کنند و براساس توضیحات دکتر علیرضا چابکرو احتمال دوست‌‌یابی در فضای مجازی کمتر از گذشته است، مگر در مواردی که افراد به دنبال ارتباطات دوستانه مبتنی بر مهر و عاطفه هستند.

این مدرس ارتباطات تشریح می‌کند: دوستی در شبکه‌های تخصصی و علمی معمولا بر مبنای دانش و تخصص افراد شکل می‌گیرد که کم و بیش قابل ارزیابی است. در ارتباطات مبتنی بر انتشار و اشتراک محتوا، تا حدی امکان سنجش وجود دارد و کاربر می‌تواند در صورت لزوم از یک گروه خارج شود یا ارتباط را قطع کند، اما زمانی که در ارتباطات مجازی پای عواطف به میان می‌آید، درددل‌های دوستانه در این فضا انجام می‌گیرد و اجازه ورود به حریم خصوصی داده می‌شود، هویت مجازی رنگ می‌گیرد و احتمال سوءاستفاده‌های اخلاقی یا حتی مالی بالا می‌رود.

به گفته دکتر چابکرو، مدیران و صاحبان شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها کم و بیش به اطلاعات افرادی که با هویت جعلی وارد فضای مجازی می‌شوند، دسترسی دارند، اما از این اطلاعات برای داده پردازی بهره می‌گیرند و تا امروز شاهد اعلام هویت این افراد نبوده‌ایم.

وی حضور در فضای مجازی را به یادگیری مهارت‌های لازم، دقت و مراقبت مشروط می‌کند و توضیح می‌دهد: دوستی‌های واقعی در فضای مجازی می‌توانند تداوم داشته باشند و از این فضا می‌توان تا زمانی که کارکرد داشته باشد و پاسخگوی نیازها باشد، برای تداوم دوستی‌ها بهره گرفت اما فراموش نکنیم، همان قدر که این فضا می‌تواند نیازهای ما را پاسخ دهد، می‌تواند نیاز و ذهنیت ما را بسازد!

براساس توضیحات دکتر چابکرو، این احتمال وجود دارد که در دوستی‌های مجازی بینش و طرز تلقی افراد دستخوش تغییر شود. او در این زمینه به نقش فضای مجازی در تغییر مفاهیم سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و روانی اشاره می‌کند و می‌گوید: تغییر طرز تلقی اگر آگاهانه نباشد، می‌تواند مشکلات متعدد ایجاد کند؛ مشکلاتی مانند بیماری‌های روان‌تنی از جمله اختلات دو یا چند شخصیتی و بلوغ زودرس که نتیجه به هم‌ریختن برداشت از مفاهیم و تغییر در طرز تلقی افراد است.

این استاد دانشگاه در پایان تاکید می‌کند: فضای مجازی پدیده‌ای است که از آن گریزی نداریم. در سونامی اطلاعات و سیلی که به راه افتاده، تنها کاری که می‌توان کرد، آموختن غواصی و شناست.

آذر مهاجر