خـارج از گـود سینـما

فیلم‌های ورزشی اگر خوب ساخته شوند، می‌توانند نقش مهمی در جذب تماشاگر و فروش در گیشه داشته و در عین حال ضمن معرفی درست ورزش‌ها و ورزشکاران مختلف (واقعی یا زاییده ذهن نویسنده) در قالبی دراماتیک و داستانگو، در ایجاد انگیزه برای زندگی سالم جوانان و نوجوانان و سوق دادن آنها به ورزش و دوری از معضلات و مسائل ناخوشایند اجتماعی، نقش انکارناپذیری داشته باشند. فیلم‌های ورزشی همچنین در ذات و ماهیت خود، قهرمان سازی می‌کنند و تا حدی و به سهم خود، آن کمبود همیشگی «قهرمان» در سینمای ایران را برطرف خواهد کرد.

متاسفانه تعداد فیلم‌های ورزشی سینمای ایران بسیار اندک است و همان‌ها هم نتوانسته‌اند جز فروشی نسبی و جلب توجهی مقطعی، راهی به آثار ماندگار و مرجع برای نسل‌های مختلف بیابند، اما تماشاگران پیر و جوان، با راکی بالبوآی مشتزن (سیلوستر استالونه) در مجموعه فیلم‌های «راکی» همذات‌پنداری کرده‌اند و هر مشت او بر صورت و بدن رقیبان در رینگ را با لذت به نظاره نشسته‌اند. قیچی برگردان پله در «فرار به سوی پیروزی» هنوز هم تماشایی است و ما هم همراه تماشاگران هوادار متفقین مستقر در ورزشگاه فریاد شادی سر می‌دهیم. دل نسل‌های مختلف با شار زدن ادی (پل نیومن) در «بیلیاردباز» تپیده، حتی اگر بازی را به بشکه مینوسیتا ببازد.

به بهانه یازدهمین جشنواره فیلم‌های ورزشی که این روزها (25 تا 27 دی) به دبیری سیدمجتبی علوی در سینما فلسطین برگزار می‌شود، سراغ همین موضوع فقدان فیلم‌های ورزشی در سینمای ایران یا دست کم تعداد بسیار ناچیز آنها در سینمای داستانی و عدم محبوبیت و ماندگاری آنها رفته‌ایم.

راه‌اندازی سینمای ورزشی و قهرمان محور

یوسف کرمی، قهرمان تکواندوی جهان و دارنده مدال المپیک، که تا مدتی قبل فیلم «قهرمانان کوچک» را به عنوان بازیگر بر پرده سینماها داشت، درباره وضعیت نامناسب فیلم‌های ورزشی در سینمای ایران به جام‌جم می‌گوید: وقتی من در فیلم کمدی رزمی «قهرمانان کوچک» (حسین قناعت) بازی می‌کردم، خیلی از دوستان تماس می‌گرفتند و می‌گفتند بازی در سینمای رزمی چطور است؟ من هم به آنها توضیح می‌دادم و پیشنهاداتی داشتم مبنی بر این‌که با حضور قهرمان‌های ورزشی خودمان مثلا آقای هادی ساعی که خیلی واقعی می‌توانند حرکات ورزشی و رزمی را انجام دهند، فیلم‌هایی اکشن و قهرمان محور بسازیم و چنین سینمایی را راه‌اندازی کنیم.

این ورزشکار ادامه می‌دهد: شما سینمای اکشن و ورزشی جهان را ببینید که افرادی چون بروس لی، جت لی، جکی چان، ژان کلود ون دام، سیلوستر استالونه و... باعث جذب تماشاگران مختلف به فیلم‌ها می‌شوند. من خودم با دیدن فیلم‌های بروس لی و جکی چان، وارد دنیای ورزش و هنرهای رزمی شدم. یادم است یواشکی و بدون اطلاع پدر و مادرم که اجازه تماشای این فیلم‌ها را به من نمی‌دادند، برای اجاره آنها به ویدئوکلوپ می‌رفتم! همان موقع فیلم ورزشی «یاس‌های وحشی» را هم در سینما دیدم که صحنه‌های تکواندو داشت، اما واقعا اکشن‌های این فیلم کجا و آن فیلم‌های رزمی خارجی کجا!ضرباتی که در فیلم‌های ایرانی زده می‌شود، خیلی ناقص است، اما در سینمای جهان قهرمانان واقعا اجرای تکنیک دارند و درگیری‌ها واقعی تر است. به نظرم اگر بتوانیم از رزمی‌کاران خبره ایران استفاده کنیم، می‌توانیم در بحث فیلم‌های رزمی و اکشن حرفی برای گفتن داشته باشیم.

کرمی بیان می‌کند: ورزشکاران ملی و قهرمانان جهان و المپیک، محبوب جامعه هستند و مردم آنها را قبول دارند، اگر حضور آنها در قالب قصه و فیلمنامه‌ای درست در سینما صورت بگیرد، برای تماشاگران جذابیت زیادی خواهد داشت. بویژه برای کودکان و نوجوانان که رزمی‌کاران و ورزشکاران را بیشتر از هنرمندان می‌شناسند، به دلیل این‌که در این برهه سنی، خیلی از بچه‌ها به سمت ورزش تمایل دارند تا به سمت سینما. احساسم این است که می‌توان از این طریق به سینما هم کمک کرد. با همین فیلم «قهرمانان کوچک» به چشم خودم دیدم که چقدر از بچه‌ها به سمت ورزش‌های رزمی بخصوص تکواندو کشیده شدند. شاید جالب است بدانید که یکی از دلایل تکواندوکار شدن من، ترس از گربه بود! (می‌خندد) من برای این سمت ورزش تکواندو رفتم تا از گربه نترسم! اگر ما با نوشتن فیلمنامه‌ها و ساخت فیلم‌هایی که بتواند اعتماد به نفس بچه‌ها را بالا ببرد و باعث ریختن ترس آنها از چیزهای مختلف شود، فرهنگسازی مهمی اتفاق می‌افتد و بسیار در آینده کشور تاثیرگذار خواهد بود. به نظرم برگزاری جشنواره فیلم‌های ورزشی می‌تواند تاثیرات مثبتی در این زمینه و ایجاد انگیزه در فیلمسازان داشته باشد؛ بویژه اگر این رویداد در اماکن ورزشی برگزار شود، اثرات بیشتری هم خواهد داشت.

سبد ناقص سینمایی

محمدرضا آهنج، کارگردان تلویزیون و سینما امسال با فیلم «من یک ایرانی‌ام» (با تهیه‌کنندگی احمد نجفی) در یازدهمین جشنواره فیلم‌های ورزشی حضور دارد؛ یک درام ورزشی که علیرضا حیدری، قهرمان پیشین کشتی جهان در آن نقش اصلی را بازی می‌کند. او درباره بی‌اعتنایی سینمای ایران به ژانر ورزشی به جام‌جم می‌گوید: چه چیز سینمای ایران درست است که توقع داشته باشیم فیلم‌های ورزشی خوبی هم در آن ساخته شود؟ وقتی یک سبد فرهنگی درست می‌کنند، باید همه نوع سینمایی در آن وجود داشته باشد. در سینمای ایران همه ناگهان به سمت ساخت فیلم‌های دلقک بازی و مسخره بازی و سطح پایین، حمله می‌کنند، دفعه دیگر همه به ساختن فیلم‌های سیاسی حمله می‌کنند، یک دفعه همه به سمت ساخت فیلم‌های عاشقانه هجوم می‌آورند! و‌... در چنین وضعیت همه چیز مغفول است و سینمای ورزشی که می‌تواند سودآور باشد، مورد بی‌مهری قرار می‌گیرد. سینمای کودک و نوجوان و انواع دیگر سینما هم که توجه و حمایتی نصیب آنها نمی‌شود، جدی گرفته نمی‌شوند.

کارگردان آثاری چون سایه آفتاب و زخم زیتون تاکید می‌کند که فیلم‌های ورزشی ظرفیتی بالقوه برای جذب تماشاگر دارد. او ادامه می‌دهد: ما چند ورزش خیلی خوب مثل کشتی، ورزش‌های رزمی و پهلوانی داریم که می‌توان از زاویه‌های مختلف همچون حماسی، اجتماعی، سیاسی و‌... به آنها نگاه کرد و هرکدام قامت و لباس خوبی برای روایت سینمایی هستند. در این زمینه الگوهای خیلی خوبی در سینمای جهان و حتی سال‌های دور سینمای ایران داریم که تاثیرگذار بودند.

آهنج می‌گوید: کمبود قهرمان، الان حلقه مفقوده سینمای ایران است، پس چرا این کمبود را از طریق سینمای ورزشی برطرف نکنیم؟ خیلی هم راحت می‌شود این کار را کرد، اما متاسفانه از این موضوع مهم غافل شده‌ایم.

کارگردان «من یک ایرانی‌ام» درباره این اثر سینمایی هم توضیح می‌دهد: این فیلم تلاشی برای رفع همان حلقه مفقوده سینمای ایران است و یک قهرمان ملی را به تصویر می‌کشد. مباحثی چون پهلوان پروری در ذات قصه «من یک ایرانی‌ام» وجود دارد و یکی از اهداف آن، معرفی یک الگوست. ضمن این که این فیلم فقط یک اثر ورزشی نیست، بلکه یک درام اجتماعی است که قد و قامتی ورزشی دارد و لباس ورزشی به تن کرده است.

غفلت سینمایی‌ها و ورزشی‌ها

شبکه ورزش در روزهای برگزاری جشنواره فیلم‌های ورزشی، هرشب برنامه زنده‌ای به نام «سینما ورزش» را روی آنتن می‌فرستد؛ رامین راستاد اجرای این برنامه را به عهده دارد. مدیر شبکه ورزش و رئیس یازدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های ورزشی در گفت‌وگو با جام‌جم از وضعیت نامناسب فیلم‌های ورزشی در سینمای ایران می‌گوید. احسان شیعه توضیح می‌دهد: به نظرم علت موضوع را در جاهای مختلفی باید بررسی کرد؛ یکی این که فیلمسازان و تهیه‌کنندگان سینما از حوزه ورزش غافل هستند، درحالی که صنعت سینمای جهان سال هاست به اهمیت موضوعات ورزشی در سینما پی برده و کارهای مهمی را در این حوزه انجام داده است. البته در بین آثاری که جسته گریخته طی این سال‌ها در حوزه ورزش تولید شده کارهای خوب و موفقی هم وجود داشته که در خاطره‌ها مانده، اما متاسفانه فیلمسازی ورزشی به یک جریان جدی تبدیل نشده است.

مدیر شبکه ورزش ادامه می‌دهد: یکی دیگر از دلایل هم کم توجهی مسئولان ورزش کشور به این حوزه است. البته منظورم این نیست که مسئولان ورزش مستقیما در زمینه فیلمسازی ورزشی ورود کنند، اما می‌توانند با ایجاد مشوق‌ها و برقراری ارتباط نزدیک تر با فیلمسازان زمینه‌هایی برای تولید کارهای ورزشی در سینما فراهم کنند.

شیعه در پاسخ به این پرسش که جشنواره فیلم‌های ورزشی چقدر می‌تواند برای ساخت آثار قابل توجه و جذاب در این عرصه، ایجاد انگیزه کند هم می‌گوید: جشنواره فیلم‌های ورزشی با
این که یازدهمین دوره برگزاری را سپری می‌کند، اما هنوز جشنواره‌ای نوپاست. در حال حاضر مهم‌ترین کارکرد این جشنواره، جلب توجه فیلمسازان از یک سو و مسئولان ورزشی از طرف دیگر به مقوله فیلمسازی ورزشی است. البته این جشنواره محلی است برای جمع شدن فیلمسازان ورزشی و تماشای آثاری که در طول سال به صورت پراکنده در این حوزه تولید شده‌اند. قدم بعدی هم ارائه این آثار به میدانی بزرگ تر به نام جشنواره جهانی فیلم‌های ورزشی میلان است. درمجموع جشنواره می‌تواند و باید کارکردهایی مهم‌تر داشته باشد که از جمله آنها می‌توان به پشتیبانی از تولید فیلم‌های ورزشی اشاره کرد و ما باید در آینده به این سمت حرکت کنیم.

نقش مهم شبکه ورزش

احسان شیعه درباره این که چقدر رسانه ملی و به ویژه شبکه ورزش می‌تواند مروج فرهنگ ورزش در قالب هنر فیلم و سینما باشد، هم توضیح می‌دهد: اگر بخواهیم مقایسه‌ای بین عملکرد رسانه ملی در حوزه ورزش با سایر رسانه‌ها از جمله سینما و... داشته باشیم باید بگوییم که اکثریت مردم، رسانه ملی و شبکه ورزش را به عنوان مهم ترین مرجع ورزشی خود می‌شناسند. تلویزیون و رادیو در حال حاضر نقش مهمی در حوزه فرهنگ ورزش ایفا می‌کنند، اما واقعیت این است که ما هم به دلایلی از برخی شاخه‌ها غفلت کرده‌ایم؛ از جمله در بحث تولید فیلم‌های تلویزیونی، سریال و مستندهای ورزشی. هر چند کارهای باارزشی در تلویزیون انجام شده، اما به نظرم هنوز حق مطلب ادا نشده و همه ما باید تلاش کنیم در زمینه‌های متنوع برنامه‌سازی ورزشی خصوصا مستندسازی و فیلم‌های داستانی بیشتر کار کنیم.