دستبردهای کـودکانه

دنیا روی سرم خراب شد؛ فرزند من دزدی می‌کند؟! اتاق او پر از اسباب‌بازی‌های رنگارنگ، زیبا و گرانبهاست، جالب است بدانید چیزهایی را برداشته که اصلا ارزش چندانی هم ندارد.

دنیا در تملک نگاه کودک

در کودکان سه تا پنج ساله برداشتن وسایل دیگران رفتاری عادی است؛ چرا که در این سنین، کودکان هنوز شناخت صحیحی از مفهوم مالکیت و حریم خصوصی ندارند و بسختی نیز متوجه می‌شوند که نباید آن چیزی را که متعلق به دیگران است از آن خود بدانند. تصور این‌که هر چیزی در اختیار اوست و هرکاری که بخواهد می‌تواند با آنها انجام دهد، بخشی از تحول بهنجار دوران رشد کودک، تحت عنوان «خودمحوری» است. کودک در این وهله رشد، دنیا را فقط از دیدگان خود می‌بیند و بر حسب داده‌های ملموس و عینی به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته و متعاقب با آن رفتار می‌کند. شاید به‌کرات مشاهده کرده‌اید که فرزندتان اسباب‌بازی‌های دیگر کودکان را فقط به دلیل چند دقیقه بازی با آنها، از آن خود دانسته و در برابر تحویل دوباره آنها بسیار مقاومت می‌کند، این رفتار یکی از پیامدهای خصیصه خودمحوری کودک است. بر همین حسب برخی از کودکان گاهی ممکن است اشیایی را که دوست دارند، بردارند، بدون آن که بدانند برای داشتن آنها باید هزینه‌ای متقبل شوند یا بدون اجازه از صاحب آن، حق تصاحبش را ندارند؛ در واقع در این سن، کودک هنوز مفهومی به نام «دزدی» را نیاموخته است. بسیاری از والدین هنگام مواجهه با این رفتار طبیعی کودک، احساس نگرانی و شرم می‌کنند و حتی ممکن است متوسل به تنبیه و سرزنش کودک شوند، این در حالی است که می‌توانند این فرصت مناسب را مغنتم شمرده و درباره موضوع مالکیت، حریم خصوصی و اشتباه بودن رفتار کودک با او صحبت کنند. گرچه این رفتار در برهه‌ای از رشد طبیعی است، اما از سنین هفت تا 12 سالگی، یعنی زمانی که کودک معنای حقیقی مالکیت و حریم خصوصی را بخوبی می‌داند و همچنین متوجه نادرست بودن رفتار خویش است، دیگر، انجام چنین رفتاری را می‌توان «دزدی» قلمداد کرد. از این سن به بعد دزدی دلایل متعددی دارد که ریشه‌یابی و درمان بموقع آن، مانع نهادینه شدن این رفتار می‌شود. جلب توجه، ابراز خشم، وجود شرایط پراسترس و تنش‌زای خانه، مدرسه یا گروه دوستان، شرایط نامساعد مالی خانواده، مشاهده و تقلید رفتار و گاه فریاد کمک‌خواهی برای رهایی از آزارهای روحی و جسمی یا راهی برای یاغیگری و اعتراض به وضع موجود، از جمله دلایل دزدی است.

پیشگیری از دزدی

با استفاده از روش‌های زیر می‌توانید مانع شکل‌گیری و تثبیت این رفتار در کودکان شوید:

مفهوم مالکیت را آموزش دهید

بهترین زمان یادگیری مفهوم مالکیت، از همان دوران کودکی است. در قالب داستان، بازی‌های کودکانه و ایفای نقش یک کودک، همبازی یا والدین به کودک توضیح دهید که هرکسی وسایلی دارد که متعلق به خود اوست و نباید بدون اجازه چیزی را برداشت. با بیان تمثیلی و پرسش سوالاتی، حس همدلی و احساسات موجود در آن لحظه خاص را در کودک قابل لمس کنید، مثلا بپرسید: «اگر کودک دیگری اسباب‌بازی مورد علاقه او را بدون اجازه بردارد، چه احساسی پیدا می‌کند؟» بی‌تردید او هم چنین احساسی خواهد داشت.

به کودک بیاموزید خواسته‌اش را بیان کند

از کودک بخواهید خواسته‌ها و انتظاراتش را با شما در میان بگذارد تا شما راه صحیح به‌دست آوردن آن را به او یاد دهید. برای مثال، اگر کودک از ماشین دوستش خوشش آمده و می‌خواهد برای چند روزی از او قرض بگیرد، این موضوع را صادقانه با او و با شما در میان بگذارد تا چاره‌ای برای آن بیندیشید. از سوی دیگر بهتر است از رفتارهای صادقانه کودک حمایت و قدردانی کنید، چه‌بسا این تحسین بموقع موجب تقویت و تکرار آن می‌شود.

مواجهه با دزدی کودک

برای مواجهه با رفتار دزدی کودک، به نکات زیر توجه کنید:

آرام باشید

وقتی متوجه این رفتار ناشایست کودک شدید، رفتارهای هیجانی، تند و اغراق‌آمیزی نداشته باشید. بهتر است آرامش خود را حفظ کنید و روشی منطقی و سنجیده برای مواجهه با این رفتار کودک بیابید. همان‌قدر که توصیه می‌شود هیجانی عمل نکنید به همان میزان نیز توصیه می‌شود عکس‌العملی مناسب و زودهنگام داشته باشید، مثلا از کودک بخواهید آن شیء را برگرداند و عذرخواهی کند.

پیامدهای رفتار کودک را توضیح دهید

علت اشتباه بودن عمل دزدی و عواقب ارتکاب به انجام چنین عملی را برای کودک شرح دهید و به او تفهیم کنید این‌کار نه‌فقط موجب ناراحتی دیگران و آسیب به آنها می‌شود بلکه حتی باعث خدشه‌دار شدن شخصیت او نزد دیگران می‌شود و گاه ممکن است با عواقب بسیار دردناکی چون زندانی شدن هم همراه باشد.

علت دزدی را پیدا کنید

به بررسی رفتارها و موقعیت‌هایی بپردازید که موجب بروز این رفتار می‌شود، یا این‌که وقتی متوجه دزدی کودک شدید، مستقیما از او بپرسید که چرا این‌کار را انجام داده است. شاید پاسخی که نیاز به شنیدن آن دارید، از زبان کودک نشنوید، اما باید آن‌قدر قوی باشید که بتوانید حقیقت این رفتار کودک را آن‌گونه که هست، بپذیرید و سریعا در جهت رفع آن اقدام کنید.

مهیار عربی