دست‌پخت «مستر گرانت» برای مشروطه‌خواهان!/نفوذ بیگانگان، خطر دیروز و امروز

حمیدرضا ترقی در گفت‌وگو با «جام جم آنلاین»، فلسفه اصلی شکل‌گیری نهضت مشروطه را در حرکت روحانیت برای اثربخشی دین در اداره کشور با هدف جلوگیری از ظلم حکومت قاجار دانسته و گفت: «روحانیون مورد وثوق مردم در جریان مبارزات مشروطه‌خواهی با الحاق این بند به قانون اساسی که مصوبات مجلس باید به تأیید پنج تن از علمای دینی برسد، تلاش کردند سلطنت ضمن تحدید اختیار، در چارچوب دین و اسلام به مملکت‌داری بپردازد، نه آن‌گونه که میل شخصی شاه ایجاب می‌کند.»

این فعال سیاسی همچنین افزود: «مسیری که علما برای اصلاح مدیریت کشور در پیش‌ گرفته بودند در صورت تحقق اهدافش، می‌توانست هم آزادی آحاد ملت از استبداد شاه را به همراه داشته باشد، هم موجب پیشرفت و توسعه کشور شود. اما توطئه انگلستان با ایجاد نفاق و دودستگی میان دو جریان شاخص سیاسی مشروطه یعنی روحانیت و روشنفکران طرفدار مدرنیته، متأسفانه ساده‌اندیشی و وابستگی برخی را در این دو جریان به همراه داشت. سرانجام نیز با به انحراف کشیده شدن اصل مشروطه، خیزش مردمی با شکست مواجه شد.»

ترقی در تشریح نقش مخرب انگلستان در ناکامی مشروطه‌خواهی ایران خاطرنشان کرد: «انگلستان که از دیرباز بر حاکمان قاجار نفوذ داشت، از ابتدای نهضت آشکارا به مخالفت پرداخت. «مستر گرانت داف»، کاردار سفارت انگلستان اعلام کرد "دولت انگلستان امکان ندارد از نهضتی که بر ضد اعلیحضرت باشد پشتیبانی کند". لذا مقامات بریتانیا حرکت آزادیخواهانه مردم را توطئه‌ای علیه امنیت و سلطنت محسوب کردند. به‌علاوه دستگاه قاجار در اوج قیام مردمی بارها وی را احضار و از او درخواست کمک و یاری کرد تا با نفوذ جاسوسان سفارت به درون نهضت، از پیشرفت حرکت مردمی جلوگیری کند.»

وی درباره ریشه‌های اصلی مخالفت استعمار پیر با حرکت آزادی‌خواهانه مردم گفت: «مسلماً تحقق شعارهای مشروطه همچون آزادی منجر به آگاهی مردم می‌شد و با بالا رفتن آگاهی سیاسی اجتماعی توده‌های مردم مسلماً، نفی سلطه بیگانگان نیز اتفاق می‌افتاد. قدرت‌های استعماری همچون انگلستان تنها در بستر ناآگاهی و بی‌خبری برگرفته از استبداد زمامداران می‌توانستند به نفوذ خود ادامه دهند. از طرفی پیروزی شعار عدالت بر دیکتاتوری شاه ایران، بر مردم هند که بزرگ‌ترین مستعمره دولت بریتانیا محسوب می‌شد نیز تأثیر می‌گذاشت. پس طبیعی بود دولت انگلستان با هر عاملی که به تسری آگاهی و آزادی در منطقه منجر شود، مبارزه کند.»

این فعال سیاسی افزود: «سرویس‌های جاسوسی آن زمان تحت لژهای بیداری و فراماسونی با نفوذ در میان علما و روشنفکران از هیچ تلاشی برای شکست مشروطه‌خواهی در ایران فروگذار نکرد و ما شاهد بودیم روحانی برجسته نهضت که خود از رهبران قیام مردمی ضد استبداد شاه قاجار بود، به‌حکم علمای وابسته به دولت انگلیس به دار آویخته شد و به شهادت رسید. با شهادت این مرجع عالیقدر، انشقاق و اختلاف میان جریان‌های فکری آزادی‌خواهی بیشتر شد و درنهایت همان چیزی که بیگانگان انتظارش را داشتند، اتفاق افتاد؛ شکست مشروطه.»

عضو شورای مرکزی حزب مؤتلفه اسلامی همچنین با نگاهی تطبیقی و آسیب‌شناسانه به پیامدهای شکست مشروطه یادآور شد: «حرکت مردمی مشروطه متشکل از خیزش تمام طبقات اجتماعی مردم اعم از شهری و روستایی، روحانی و روشنفکر، کارگر و کارمند بود. ولی این حرکت در عین اینکه حامل خواسته‌های مشروع بود، با نفوذ انگلستان و حمایت ظاهری از مشروطه و نقش تخریبی روسیه با پشتیبانی از سلطنت و استبداد شاه با شکست روبه‌رو شد. امروز نیز ما باید مهمترین عامل در تأخیر اهداف و آرمان‌های انقلاب اسلامی را در رخنه بیگانگان در بدنه دولتمردان و سیاسیون بدانیم و ضرورت دارد نسبت به آن بیش از گذشته هوشیار باشیم.»

محمدرضا شجاعیان/جام جم آنلاین