چرا گردشگران سفر ارزان به ایران را انتخاب نمی کنند

البته دلار که گران شود فقط آمار گردشگران ورودی بالا نمی‌رود، بلکه آمار ایرانیانی که مقاصد خارج از کشور را برای سفر برمی گزینند هم پایین می‌آید؛ دو پیامد مثبتی که اتفاقا در ماه‌های اخیر هم شاهدش بودیم و فرصتی است مغتنم برای رونق صنعت گردشگری و بویژه گردشگری داخلی، آن‌طور که البته ظاهر امر نشان می‌دهد.حال باید دید مسؤولان این حوزه چه برنامه‌ریزی‌ای برای بهره‌وری مطلوب از این شرایط دارند و ارزیابی کارشناسان از آخر و عاقبت این شرایط چیست.

تاثیر کاهش ارزش پول رایج یک کشور بر رونق صنعت گردشگری و افزایش سفر گردشگران خارجی به آن کشور، امروزه تقریبا بر همه روشن شده، چراکه در سال‌های اخیر و حتی ماه‌های اخیر و در برخی نقاط دنیا شاهد آن بوده‌ایم. مثال بارزش انگلیس در اروپا و ترکیه در همسایگی خودمان. در انگلیس و پس از جدایی این کشور از اتحادیه اروپا، ارزش پوند به‌طور چشمگیری در مقایسه با سایر ارزهای جهانی افت کرد و به دنبال آن، گردشگران خارجی که هزینه خدمات و کالاها در این کشور برایشان ارزان‌تر شده بود، از سفر به آن استقبال کردند، طوری که فقط در سال 2016 بیش از 19 میلیون گردشگر از لندن بازدید کردند و این شهر با اختلافی کمتر از 3000 گردشگر، در جایگاه دومین شهر گردشگری جهان ایستاد؛ اتفاقی که کارشناسان از آن به عنوان ارمغان برگزیت برای انگلیس نام بردند.

در ترکیه هم اتفاق مشابهی افتاد. تقریبا از حدود دو ماه پیش و در پی تنش‌های دیپلماتیک ترکیه با آمریکا، ارزش لیر ترکیه در برابر دلار بشدت کاهش یافت و التهاباتی جدی در اقتصاد ترکیه به وجود آمد، حال آن‌که صنعت گردشگری این کشور نفع زیادی از این شرایط برد و ارزان شدن سفر برای خارجیان، موج گردشگران از سراسر دنیا را روانه ترکیه کرد. صنعت گردشگری درکل نقش زیادی در اقتصاد ترکیه ایفا می‌کند و در سال‌های اخیر بیش از ۱۰ درصد تولید ناخالص داخلی این کشور را به خود اختصاص داده است.

در کشورمان و به دنبال افزایش قیمت دلار نیز ظاهرا شرایط مشابهی ایجاد شده و جدای از مشاهده بیشتر گردشگران خارجی (نسبت به گذشته) در شهرهایی غیر از شیراز، اصفهان، قم، کاشان و مشهد؛ یعنی در شهرهای شمال و غرب ایران، آمارهای سازمان میراث فرهنگی وگردشگری هم گویای افزایش گردشگران ورودی است که آخرینش انتشار آمار 45 درصدی رشد گردشگر در پنج ماهه نخست سال جاری است.

اما پرسش اینجاست که اولا این آمار تا چه اندازه با واقعیت منطبق است و درآمد زایی دارد و پرسش دیگر اینکه ارزان یا گران بودن یک مقصد گردشگری، به تنهایی می‌تواند عامل تعیین‌کننده در تعداد ورود گردشگر خارجی به آن و نیز افزایش درآمدهای حاصل از محل این صنعت باشد، یا متغیرهای مداخله‌گر و تعیین‌کننده دیگری هم در این زمینه وجود دارد؟

آنها که خیلی دلشان با ما نیست

در همین خصوص، شالبافیان،‌ استاد و مدرس دانشگاه با بیان این‌که هر بازاری با توجه به مقتضیاتش، به‌گونه‌ای متفاوت و منحصر به خود، نسبت به متغیرهای کلان واکنش نشان می‌دهد، در گفت‌وگو با جام‌جم تاکید می‌کند حتی اگر ارزان شدن مخارج در سفر به ایران، ورود گردشگران خارجی به کشور را افزایش دهد،‌ این اتفاق لزوما به معنای افزایش درآمدها نیست. این کارشناس گردشگری همچنین معتقد است این موضوع، لزوما درآمد حاصل از این محل را در همه مقاصد گردشگری کشورمان توزیع نمی‌کند و تنها برخی مقاصد شاهد رشد حضور گردشگران خارجی خواهند بود.

شالبافیان می‌گوید کاهش ارزش ریال نمی‌تواند اثر مثبتی بر تصمیم‌گیری اروپاییان در انتخاب ایران برای سفرشان داشته باشد و همچون اتفاق مشابهی که در سال 90 برای اقتصاد ایران افتاد،‌ این تغییرات، شمار گردشگران کشورهایی همچون عراق و آذربایجان را در کشور افزایش می‌دهد.

عدم تاثیر مثبت ارزان‌تر شدن ایران در جایگاه یک مقصد گردشگری بر افزایش تعداد گردشگران اروپایی در کشور، همان‌گونه که این استاد دانشگاه به آن اشاره می‌کند با آمار اعلام شده از سوی مدیرکل نظارت و ارزیابی گردشگری سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز همخوانی دارد.

به گفته محمد ثابت اقلیدی، سفر اروپایی‌ها به ایران، در پنج ماه نخست امسال ۲۲ درصد کاهش داشته که بیشترین ریزش در بازار آلمان تجربه شده است. به همین ترتیب، تعداد آلمانی‌های ورودی به ایران از حدود ۳۱ هزار نفر در پنج‌ماه نخست سال ۹۶، با ۳۲ درصد افت به ۲۱ هزار نفر در سال 97 رسیده است. همچنین از ابتدای امسال تاکنون، تعداد گردشگران فرانسوی از ۲۱ هزار نفر در پنج ماهه نخست پارسال به 16 هزار نفر کاهش یافته و جمعیت گردشگران هلند نیز با ۲۵ درصد افت از ۱۲ هزار نفر به 9000نفر رسیده است. نکته قابل تامل این‌که، این سیر نزولی تنها منحصر به سال 97 نبوده و به روایت آمارهای موجود، تعداد گردشگران اروپایی از ۲۸۹ هزار و ۱۴۸ نفر در سال 95، به ۲۵۷هزار و ۲۱۹ نفر در سال 96 کاهش یافته بود.

این همسایه‌های هوادار و مهربان

در همین حال، ورود گردشگران عراقی، آذربایجانی و ترکیه‌ای طی همین مدت، رشدی مثبت را نشان می‌دهد. بنابر اظهارات اقلیدی، عراقی‌ها با یک میلیون و ۲۶۳ هزار نفر در صدر جدول گردشگران ورودی به ایران در پنج ماهه اول سال 97 قرار داشته‌اند. پس از عراق، جمهوری آذربایجان با ۶۱۹ هزار و ۵۷۰ نفر، افغانستان با حدود ۴۰۰ هزار نفر و ترکیه با ۳۳۰ هزار نفر به ترتیب،‌ در رتبه‌های بعدی کشورهای گردشگر فرست به ایران قرا گرفته‌اند.

در نهایت، برآیند این تغییرات بنابر اعلام سازمان متولی گردشگری کشور، رشد 45 درصدی گردشگران ورودی در پنج ماه اول امسال را نشان می‌دهد که به معنای ورود سه‌میلیون و ۱۴۰ هزار و سه گردشگر به ایران است.

همه را می‌خواهیم چه باید کرد؟!

به باور شالبافیان، کارشناس حوزه گردشگری اما تنها زمانی این رشد منتج به افزایش درآمد از محل گردشگری خواهد شد که ساز و کار ویژه‌ای برای ساماندهی روند ورود این گردشگران اتخاذ شود.

عضو هیات علمی دانشگاه سمنان در توضیح این سخن خود به ما می‌گوید: پیش از صدور ویزا برای متقاضیان سفر به ایران، لازم است محل اقامت و سایر خدماتی که می‌تواند این جریان را هر چه بیشتر نظام‌مند و قابل کنترل کند، مشخص شود.

به گفته او در این‌صورت همه بخش‌های صنعت گردشگری متنفع شده و از امکان فعالیت‌های موازی افرادی که مجوز و تخصص لازم را در این زمینه ندارند جلوگیری می‌شود.

خاطرخواه، خوبش خوب است نه زیادش

شالبافیان در عین حال به میزان هزینه‌کرد گردشگران کشورهای مختلف نیز اشاره و تصریح می‌کند که درآمدهای حاصل از ورود تعداد کمتری گردشگر ولخرج می‌تواند جبران‌کننده عدم کثرت گردشگران ورودی باشد؛ نظری که کارشناسان دیگر نیز موکدا به آن پرداخته و این موضوع را اصلی مهم در تعیین بازارهای هدف عنوان می‌کنند.

اصلا گردشگر بیاید یا نیاید؟

در همین خصوص، یک فعال گردشگری با طرح این پرسش که آیا اساسا، تبدیل شدن به یک مقصد ارزان و معرفی ایران با تمرکز بر این ویژگی، با توجه به شرایط کنونی کشور سیاستی درست است یا خیر به این مساله ورود می‌کند.

آرش نورآقایی در همین راستا و در گفت‌وگو با جام‌جم، به وضعیت آسیب‌پذیر محیط زیست ایران و بحران جدی کمبود آب اشاره کرده و با بیان این‌که هر گردشگر ورودی به طور متوسط 200 تا 2000 لیتر آب مصرف می‌کند، می‌پرسد آیا جذب صِرف تعداد بیشتر گردشگر به قصد توسعه گردشگری و کسب درآمدهای بیشتر از این طریق،‌ در حال حاضر اقدامی منطقی و توام با دوراندیشی است؟ این راهنمای تور خود در پاسخ به این پرسش‌ها، گزینه جذب گردشگران ولخرج را مطرح کرده و تلاش برای افزایش تعداد گردشگران را بی‌توجه به عادات آنها در سفر، ناکافی و امری فاقد خردورزی توصیف می‌کند.

نورآقایی اما در یک نگاه کلی، قیمت را تنها یکی از فاکتورهای دخیل در انتخاب مقصد توسط گردشگران دانسته و می‌گوید: در گام اول باید دید آیا این اختلاف به‌وجود آمده در ارزش پول ما با ارزهای دیگر، خود را در قیمت فروش تورهای ایرانی به گردشگران خارجی نشان داده است یا خیر؛ چرا که آژانس‌ها با در نظر گرفتن نرخ ارز، رقم فروش تورهای خود را تعیین می‌کنند که عملا این مزیت رقابتی را از ما خواهد گرفت.

به اعتقاد او، قسمت اصلی هزینه‌کرد گردشگران ورودی به ایران، مربوط به بخش اقامت است و کمتر به خرید سوغات و مواد خوراکی تعلق می‌گیرد؛ بنابراین کاهش قیمت تورها با جذب بیشتر تعداد ورودی‌ها می‌تواند در مجموع درآمدهای حاصل از این طریق را افزایش دهد.

هم توجه به زیرساخت‌ها هم ثبات سیاسی

نورآقایی همچنین بر این باور است که پیش از تاکید بر جذب گردشگران بیشتر با تکیه بر ارزانی مقصد، بهتر است زیرساخت‌های گردشگری کشور را در نظر داشته و بر اساس ظرفیت‌های موجود اقدام به بازاریابی کنیم. این راهنمای تور همچنین با پرداختن به این موضوع که نباید در یک رابطه یکسویه، گردشگری را عاملی برای رشد اقتصادی دانست، می‌گوید: باید به این نکته توجه داشت رشد گردشگری معلول مستقیم توسعه سیاسی و اقتصادی است. در واقع،‌ با ادراک ثبات اقتصادی و سیاسی از سوی گردشگران که خود نمودی از توسعه‌یافتگی است، تقاضا برای ورود به آن مقصد خاص بیشتر شده و به این ترتیب گردشگری هم در مسیر رشد و توسعه قرار خواهد گرفت. از این پس می‌توان گفت که این رابطه دوسویه شده و گردشگری هم به یکی از موتورهای تحرک و رشد اقتصادی تبدیل می‌شود.

حلقه مفقوده تبلیغات، برندسازی و خدمات در قالب پکیج

یک راهنمای گردشگری اثر افزایش نرخ ارزهای خارجی در مقایسه با ریال را در ایجاد تغییری محسوس در بیشتر شدن عواید گردشگری ورودی چشمگیر نمی‌داند.

اشکان بروج در گفت‌وگو با جام‌جم کم‌کاری در زمینه تبلیغات و برندسازی را عاملی عنوان می‌کند که در راس دلایل ضعیف ماندن این صنعت قرار گرفته و تکرار این مهم به عنوان یک مطالبه از سوی کارشناسان و فعالان گردشگری نتوانسته به تحول سیاست‌های سازمان متولی گردشگری در این مورد بینجامد. بر همین اساس او معتقد است ایران به عنوان یک مقصد پرجاذبه شناخته نشده که حالا این عامل به تقویت تقاضا منجر شود.

بروج همچون شالبافیان بیشتر شدن شمار گردشگران کشورهای عربی از جمله عراق را بدون در نظر داشتن برنامه‌های مدیریتی برای ساماندهی این جمعیت، موجب بهره‌مند نشدن از اثرات مثبت ورود این گردشگران دانسته و تاکید می‌کند: امکان خرید خدمات در قالب پکیج،‌ باعث شکل‌گیری جریان‌های سفری و معرفی مقاصد و امکانات کمتر شناخته شده به شهروندان کشورهای همسایه که ایران را برای داشتن تجربه سفری متفاوت انتخاب می‌کنند خواهد شد.

شیما رئیسی