خروج شركت‌های لوازم خانگی خارجی از بازار ایران

موضوعی كه باعث شده همواره نگاه به صنایع مختلف از جمله صنعت لوازم خانگی نگاهی شیك و غیرضروری به شمار آید لذا ظرفیت‌های فراوان صنعت تولید لوازم خانگی ایران در زمینه خلق ارزش افزوده، مانند بسیاری از ظرفیت‌های مغفول صنایع تولیدی دیگر، به دلیل سهولت كسب درآمد از خام‌فروشی نفت نادیده گرفته شده است.

نتیجه این نادیده گرفتن ظرفیت‌ها، چیزی جز عقب‌ماندگی تولیدكنندگان ایرانی از رقبای خارجی خود در زمینه رشد پایدار تولید نبوده است. با مقایسه وضعیت تولیدكنندگان لوازم خانگی ایران با بسیاری از رقبای آسیایی خود كه از قضا دهه‌ها پس از شركت‌های ایرانی، كار در زمینه تولید لوازم خانگی را آغاز كرده‌اند‌؛ به این نتیجه می‌رسیم كه مجموعه‌ای از مشكلات در مسیر تولید و برندسازی، تولیدكننده خوشنام و قدیمی ایرانی را از حضور موثر در بازارهای داخلی و جهانی دور نگاه داشته است.

با این حال بعد از خروج برندهای خارجی از بازار لوازم خانگی ایران طی سال‌های اخیر تولیدات داخلی با رشد قابل توجهی مواجه بوده‌اند. روندی كه تداوم آن نیازمند انجام مراقبت‌هایی در آینده است.

شاید تا پیش از آغاز دهه ۹۰ و نبود مشكلات در فروش قیمت خام، احساس نیاز در بین مسؤولان كشور به بهره‌گیری از ظرفیت‌های بسیاری از صنایع تولیدی كشور از جمله صنعت لوازم خانگی وجود نداشت. اما دهه مذكور برای اقتصاد ایران، دهه‌ای متفاوت بود.

تحریم‌های بی‌سابقه جهانی علیه اقتصاد و فروش نفت ایران، در كنار كاهش قیمت جهانی این محصول، باعث شد تا لزوم تولید محصولات با ارزش افزوده بالا در كشور و تكمیل زنجیره صنایع تولیدی گوناگون نه در جایگاه یك گزینه، بلكه به عنوان نیازی حیاتی برای كشور مطرح شد.

بدعهدی‌های چندین باره شركت‌های خارجی لوازم خانگی در عمل به تعهدات خود، در قبال طرف ایرانی و تامین نیاز بازار كشورمان به بهانه تحریم‌های آمریكا، شرایط متفاوت و جدیدی را ایجاد كرد. شرایطی كه باعث شد دولتمردان و مدیران كشور باردیگر دست نیاز به سوی تولیدكنندگان و صنعتگران داخلی دراز كرده و به توان داخل برای رفع كمبودهای بازار لوازم خانگی كشور اعتماد كنند.

با افت ارزش پولی ملی و تكانه‌های شدید ارزی در دهه ۹۰ شرایط برای نقش‌آفرینی تولیدكنندگان ایرانی كه وابستگی كمتری به واردات داشتند، فراهم شده و نیاز كشور به داخلی‌سازی هرچه بیشتر قطعات مورد نیاز تولید لوازم خانگی، به عنوان یك اصل در میان صنعتگران پذیرفته شد.

از این رو در بسیاری از محصولاتی كه عمق ساخت داخل در آنها كمتر از ۴۰ درصد بود؛ اكنون براساس آمار دست‌اندركاران صنعت این مقدار به بیش از ۶۵ درصد رسیده و همچنان برای رشد داخلی‌سازی قطعات، تلاش‌های مستمری در جریان است.

رشد ۳۰ درصدی تولید یخچال و فریزر

از این رو ما شاهد آغاز یك مسیر نوین هستیم كه شاید بتوان آغازش را اردیبهشت سال ۹۷ و خروج ترامپ از برجام دانست.

به طوری كه اخیرا مهدی حاجی‌یوسفی، عضو انجمن لوازم خانگی از رشد ۵۲ درصدی تولید لوازم خانگی داخلی در ایام سپری‌شده سال جاری، در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته خبر داد.

بررسی آمارهای منتشرشده وزارت صمت تا پایان آبان ۱۳۹۹ نشان از افزایش تولید انواع لوازم خانگی دارد.

به عنوان مثال در این بازه هشت ماهه تعداد یك میلیون و ۳۳۴ هزار و ۳۰۰ دستگاه یخچال و فریزر در كشور تولید شده است كه در هم‌سنجی با سال ۹۸ رشد 29.2 درصدی را نشان می‌دهد.

همچنین در همین مدت كارخانجات تولیدی لوازم خانگی كشور موفق به تولید ۶۶۵ هزار و ۲۰۰ دستگاه ماشین لباسشویی شده‌اند كه رشد 58.2 درصدی در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته را نشان می‌دهد. تولید انواع تلویزیون نیز در همین مدت با رشد قابل توجه ۶۲.۵ درصدی به ۸۰۱هزار و ۶۰۰ دستگاه رسیده است كه از لحاظ درصد رشد، پیشتاز آمارهاست. این آمارها و رشد امیدبخش تولیدات در این حوزه به‌خوبی نشان می‌دهد ظرفیت مغفول‌مانده صنعت تولید لوازم خانگی در حال احیا بوده و تولیدكننده داخلی به خودباوری رسیده است. بی‌شك این موفقیت در سایه تلاش تولیدكنندگان داخلی و همراهی سیاستگذاران كلان كشور در نبود برندهای بدعهد خارجی رخ داده و برای تداوم آن راهی جز برنامه‌ریزی صحیح و اتخاذ تصمیمات منطقی وجود ندارد. لذا صنعت لوازم خانگی كشور، نیازمند یك نقشه راه جامع و هدفگذاری واقع بینانه است. نقشه راهی كه بتواند در یك مدت مشخص ما را به ظرفیت تولید ۱۹/۷ میلیون دستگاه انواع لوازم‌خانگی كه محمدرضا كلامی، سرپرست سابق معاونت بازرگانی داخلی وزارت صمت به عنوان توان تولیدی كشور مطرح كرده است، برساند.

ولع شرکت‌های خارجی برای بازگشت به بازار ایران

مسؤولان امر و دلسوزان تولید كشور باید عوامل تهدیدكننده رشد تولید لوازم خانگی را شناسایی و در جهت مقابله با تاثیرات آنها برنامه‌ریزی‌های لازم را انجام دهند.

چرا كه بسیاری از كارشناسان و صاحبنظران براساس تجربیات گذشته درباره برخورد دولت ایران با شركت‌های عهدشكن خارجی، معتقدند با بازگشت احتمالی جو بایدن به برجام، متاسفانه دولتمردان ایرانی بدون هیچ ممانعتی به برندهای بدعهد خارجی و به طور ویژه كره‌ای‌ها، اجازه خواهند داد تا با بازگشت به بازار كشور، كما فی‌السابق به فعالیت بپردازند.

شنیده‌ها حاكی است كه شركت‌های كره‌ای «ال‌جی» و «سامسونگ» كه تا حدود سه سال پیش ۷۰ درصد سهم بازار لوازم خانگی كشورمان را در تصاحب خود داشتند و در دهه اخیر حداقل دو مرتبه در روزهای سخت تحریم‌ها، ایران را تنها گذاشته‌اند؛ اكنون با ولعی چندین برابر گذشته برای بازگشت به بازار ایران روزشماری می‌كنند حتی زمزمه‌هایی شنیده می‌شود كه برخی دفاتر این شركت‌ها در كشورهای همسایه ایران، به‌دقت در حال رصد شرایط بازار ایران هستند.

پرواضح است كه هر نوع حمایت بیش از حد و غیرمتعارف دولتی از تولیدات داخلی نیز نتیجه‌ای جز آنچه در «صنعت خودرو» شاهد آن هستیم، نخواهد داشت. لذا راه‌حل، اتخاذ سیاستی موثر و معتدل است. یعنی حمایت از تولید، باید در كنار حفظ اصل رقابت در دستور كار قرار گیرد.

«قاچاق» خطر بزرگ دیگری است كه تولید كشور را تهدید می‌كند. اگرچه بسیاری از برندهای خارجی لوازم خانگی به دلیل تحریم‌ها، افزایش نرخ ارز و ممنوعیت‌ها، به طور رسمی در كشور حضور ندارند؛ اما متاسفانه این محصولات به تعداد فراوان از طریق قاچاق وارد كشور می‌شوند. از این رو تدبیری در جهت مقابله اساسی با قاچاق كه همواره «تولید ملی» را با تهدیدات اساسی مواجه می‌كند، امری واجب به نظر می‌رسد.

نباید اجازه بازگشت آسان به شركت‌های بدعهد خارجی داده شود

ابوالقاسم شانه‌ساز، دبیر انجمن صنفی كارفرمایان و تولیدكنندگان لوازم خانگی كوچك، در گفت‌وگو با خبرنگار جام‌جم گفت: «در سال ۹۹، تاكنون شاهد رشد بیش از ۵۰ درصدی تولید لوازم خانگی داخلی در مقایسه با مدت مشابه پارسال بوده‌ایم. حتی در تنوع مدل‌های محصولات نیز ما رشد قابل‌قبولی داشته‌ایم. به عنوان مثال در تولید جاروبرقی از ۱۱ مدل پیشین به تولید ۲۵ تا ۳۰ مدل گوناگون رسیده‌ایم. این موارد موفقیت‌های خوبی برای تولیدكننده ایرانی هستند.

وی ادامه داد: یكی از دلایل مهمی كه به رونق فعلی تولید داخلی كمك كرده و انصافا وزارت صمت درباره آن همكاری خوبی داشته؛ ممانعت از ورود لوازم خانگی پیش‌ساخته است كه خوشبختانه این مساله باعث دلگرمی همكاران ما و تولیدكنندگان زحمتكش ایرانی شده است. البته میزان تولید و فروش لوازم خانگی ایرانی در داخل می‌توانست آماری بیش از اینها را نشان دهد، اما به دلایلی چون ركود حاكم بر اقتصاد و كاهش قدرت خرید مردم در سال‌های اخیر، شاهد آن نبوده‌ایم.»

شانه‌ساز در ادامه این گفت‌وگو با تاكید بر لزوم مداومت در حمایت از تولید اظهار كرد: «برای حمایت از تولید داخل، نیازمند یك اجماع ملی هستیم. یعنی دولت، مردم و تولیدكنندگان باید همه در صحنه حضور یابند. در وهله نخست معتقدم كه تولیدكنندگان باید توجه بیشتری را صرف افزایش كیفیت محصولات خود كنند. تولیدكنندگان عزیز باید تلاش كنند و بدانند كه خوشبختانه حتی با وجود ممنوعیت‌های وارداتی، در بازار ایران ما با پدیده انحصار روبه‌رو نیستیم و نخواهیم بود. بنابراین نیامند اجناس باكیفیت هستیم. در وهله دوم نیز مسؤولان محترم باید در زمینه تامین ارز جهت واردات برخی قطعات كه هنوز تولید آنها در داخل كشور دارای توجیه اقتصادی نیست؛ مساعدت بیشتری كنند، یعنی باید ارز كافی در این زمینه در اختیار تولیدكنندگان ایرانی قرار گیرد تا چرخ تولید هرچه سریع‌تر و روان‌تر به حركت خود ادامه دهد.» دبیر انجمن صنفی كارفرمایان و تولیدكنندگان لوازم خانگی كوچك با اشاره به این موضوع كه كل نیاز سالانه لوازم خانگی كوچك به تامین ارز چیزی حدود ۳۰۰ میلیون دلار است، افزود: «مطمئنا مسؤولان محترم می‌توانند با تخصیص به موقع ارز، به یاری تولیدكنندگان بیایند. در كنار دو مورد مذكور معتقدم كه درباره تامین مواد اولیه تولیدكنندگان از صنایع فولاد و پتروشیمی، باید كمك بیشتری به آنها شود. در نهایت نیز آنچه مهم و ضروری به نظر می‌رسد؛ ایجاد یك شرایط پایدار و مطمئن برای تولید است. چنین چیزی جز با اتخاذ یك سیاست صحیح و نگاه بلندمدت میسر نخواهد بود.»

دبیر انجمن صنفی كارفرمایان و تولیدكنندگان لوازم خانگی كوچك، در ادامه گفت‌وگو با اشاره به بدعهدی شركت‌های كره‌ای به بهانه تحریم‌های آمریكا، افزود: «متاسفانه شركت‌های مذكور ایران را ترك كردند. اما خوشبختانه باقیمانده تجهیزات و خط تولیدی كه در اثر سرمایه‌گذاری طرف ایرانی ایجاد شده بود؛ بیكار و معطل باقی نماند و با این امكانات به تولید محصولات با برندهای دیگری پرداخته شد. در واقع دیگر نیازی به وجود شركت‌های بدعهد خارجی احساس نمی‌شود. اما این مساله را نیز باید حتما مدنظر داشت كه به دلیل نیاز صنعت برای به‌روز بودن و لزوم واردات تكنولوژی‌های نوین، طرف ایرانی باید همواره با طرف‌های خارجی مثل كره‌ای یا غیره در ارتباط باشد. یعنی همواره باید تكنولوژی تولید خود را از طریق پژوهش‌های داخلی خودمان یا ارتباط با شركت‌های خارجی به‌روز نگاه داریم. اما در مورد خاص دو شركت كره‌ای یعنی ال‌جی و سامسونگ، نباید به آسانی اجازه داد كه مجددا بیایند و سرمایه‌های ما را با خود برده و هیچ چیزی به عنوان جایگزین باقی نگذارند. به بیان صریح‌تر ما نباید خودمان و بازارمان را به قیمت ارزان در اختیار آنها قرار دهیم».

باید از تولیدكننده داخلی حمایت كنیم

ابوالفضل روغنی‌گلپایگانی، رئیس كمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، در گفت‌و‌گو با جام‌جم با اشاره به احتمال بازگشت شركت‌های خارجی به ایران، گفت: «این مساله كه ما باید از تولیدكننده داخلی حمایت كرده و اجازه ندهیم تا باردیگر، درصد بالایی از بازارمان در اختیار تعداد محدودی از شركت‌های خارجی قرار گیرد؛ حرف منطقی و صحیحی است. اكنون سوال مهمی پیش روی صنعت ایران است. یعنی در فرضیات صنعتگران ایرانی باید این گزینه نیز مدنظر باشد كه حتی اگر یك درصد، ما با یك دوران پساترامپ مواجه شده و در اثر كاهش فشار تحریم‌ها در آستانه تعامل با بازارهای جهانی قرار گیریم، آیا صنعت ما آمادگی این مساله را دارد؟ بالاخره تحریم شرایط ویژه‌ای دارد و در كنار مشكلات موجود، یك سری از فرصت‌ها را نیز برای ما به وجود آورده است. یكی از این فرصت‌ها قطع جریان بی‌رویه واردات به كشور بوده است كه كمك شایانی به تقویت تولید ملی كرده است. وی ادامه داد: از سوی دیگر ما جهش‌های نرخ ارز را داشته‌ایم. یعنی شرایط در مجموع برای آن دسته از تولیدكنندگان داخلی ما كه میزان كمتری از وابستگی به واردات را داشته‌اند، بهتر شده است. بنابراین با توجه به شرایط پیش‌آمده برای صنعت كشور در دوران تحریم و گشایش‌های احتمالی در دوران پساترامپ، مسؤولان و دست‌اندركاران كشور باید انتخاب سنجیده‌ای برای ادامه راه داشته باشند.»

روغنی‌گلپایگانی در ادامه با اشاره به لزوم آمادگی كشور جهت اتخاذ تصمیمات سنجیده در راستای حمایت از صنایع تولیدكننده داخلی در صورت بروز هر پیشامدی، بیان كرد: «اكنون در اتاق بازرگانی ایران نیز احتمال وجود شرایط پساترامپی در نظر گرفته‌شده و مورد بحث میان صاحب‌نظران است. احتمال دارد شرایطی پیش بیاید كه جریان واردات مجددا برقرار گردد. همچنین ممكن است شركت‌های كره‌ای بار دیگر به بازار ایران بازگردند. بنابراین بنده به عنوان یك فعال اقتصادی به همه توصیه می‌كنم كه حافظه تاریخی خود را قوی‌تر نماییم و آن دسته از كشورها و شركت‌هایی كه به‌راحتی در شرایط تحریم، ما را ترك کردند، به خاطر داشته باشیم. قطعا نباید اگر گشایشی برای كشور ما در جهت كاهش تحریم‌ها رخ دهد، فورا اجاره بازگشت به آن دسته از كشورها و شركت‌ها را بدهیم و همه فرصت‌های كشورمان را تمام و كمال در اختیار آنها بگذاریم. به بیان ساده‌تر با روش‌های مناسبی از قبیل وضع تعرفه‌های خاص یا حمایت دائم و پایدار از تولیدكنندگان توانمند داخلی، اجازه ندهیم شرایط به روزهای مانور این شركت‌های بدعهد در بازار ایران بازگردد. باید همواره به یاد داشته باشیم كه شركت‌هایی چون ال‌جی و سامسونگ چه سود بزرگی از بازار ایران به جیب زدند و در روزهای حساسی كه بازار كشور نیازمند آنها بود؛ به همه چیز پشت پا زده و كشورمان را ترك كردند. البته همان‌طور كه در ابتدا گفتم؛ فرض بنده بر وجود یك دوران گشایش پس از پایان ریاست جمهوری ترامپ یا همان دوران پساترامپ است».

رئیس كمیسیون صنایع اتاق بازرگانی ایران، در ادامه با تاكید بر لزوم توجه بیشتر تولیدكنندگان ایرانی به بحث كیفیت محصول و خدمات پس از فروش اضافه كرد: «تولیدكنندگان خوب ایرانی باید به بحث ارتقای كیفیت، توجه به نظرات مشتریان و خدمات پس از فروش توجه ویژه‌ای کنند. انصافا در برخی موارد ما باید مشتری‌مداری را از رقبای خارجی خودمان بیاموزیم. یعنی در این زمینه باید خودمان را با شركت‌های مطرح جهانی قیاس کنیم و در جهت رفع نقاط ضعف‌مان بكوشیم. به طور مشخص ما باید از لحاظ قیمت، كیفیت و خدمات‌دهی خودمان را به حدی از استاندارد برسانیم كه در شأن ملت بزرگ ایران باشد. در این صورت ما نه‌تنها در بازار داخلی حرف بسیاری برای گفتن خواهیم داشت، بلكه در بازارهای صادراتی نیز یك رقیب توانا برای برندهای جهانی خواهیم بود.»

علی اصغر رحمان نژاد - اقتصاد / روزنامه جام جم