نفس اراک بالا نمی‌آید

می‌گویند یک انسان بالغ در هر دقیقه ۱۵تا ۱۶بار نفس می‌کشد و این یعنی اراکی‌ها در خوشبینانه‌ترین حالت در یک شبانه‌روز به احتساب ۱۴۴۰دقیقه‌اش، ۲۱هزارو۶۰۰بار ریه‌هایشان را از آلودگی پر می‌کنند و این یعنی حال ناخوشی که شهروندان این شهر صنعتی از آن گلایه‌مندند.
آن‌طور که مهسا شمس، خبرنگار اراکی ساکن تهران به ما می‌گوید،آلودگی هوای تهران به‌پای آلودگی هوای اراک نمی‌رسد: «با این‌که به خاطر شغلم مدتی است در تهران سکونت دارم اما باز به اراک رفت‌وآمد دارم و تجربه به من ثابت کرده آلوده‌ترین روزی که ما در تهران داریم به‌اندازه یک روز آلوده معمولی اراک است، چون آلودگی اراک واقعا سنگین است.»
برای او سررشته آلودگی هوای اراک به خبرهای مختلفی می‌رسد که او همیشه درباره شهرش دنبال کرده: «یادم است چند سال پیش می‌گفتند پتروشیمی اراک مازوت می‌سوزاند و همین مساله باعث اعتراض فعالان محیط‌زیست شد و درنهایت با جلسات متعدد، پتروشیمی موظف شد دیگر به‌هیچ‌عنوان مازوت نسوزاند اما این‌که واقعا این اتفاق افتاد یا نه را کسی نمی‌داند، فقط چیزی که مشخص است، تداوم آلودگی در هوای اراک است.»

اراک در محاصره کارخانه‌های صنعتی است و اراکی‌ها از هر طرف که بروند به یک کارخانه می‌رسند با دودکش‌های بلند و مشعل‌هایی همیشه روشن که مرگ را در هوا می‌پراکنند. نزدیکی این کارخانه‌ها به شهر اراک را مهسا شمس این‌طور برای ما توضیح می‌دهد: «فاصله دورترین کارخانه از اراک به‌اندازه فاصله تهران از کرج است، یعنی همین‌قدر نزدیک. حالا ببینید بقیه کارخانه‌ها چقدر با شهر فاصله‌دارند. مثلا کارخانه آلومینیوم که اصلا چسبیده به شهر اراک.»
تجربه آلودگی برای فاطمه عابدی، یکی از عکاسان فعال اراکی هم تجربه‌ای مشابه با بقیه شهروندان این شهر است. او به ما می‌گوید: «آلودگی به‌اندازه‌ای است که شخصا بیشتر اوقات سوزش چشم، گرفتگی صدا و سرفه دارم. حتی بعد از یک خواب شبانه، وقتی صبح بیدار می‌شوم باز بدنم خسته است، انگار اصلا استراحت نکرده باشم، یعنی خستگی مدام با ماست. از طرفی این آلودگی فقط در هوا خلاصه نمی‌شود و مدت‌هاست این آلاینده‌ها به خاک اراک هم نفوذ کرده‌اند و حتی محصولات باغ‌ها و زمین‌های کشاورزی ما هم به‌نوعی آلوده هستند و تأثیرات مخربی دارند.»

در اراک هوا برای نفس کشیدن سنگین است و در این بی‌هوایی، هرروز اراکی‌ها از خانه بیرون می‌زنند و شب با بار سنگین‌تری از آلودگی در ریه‌هایش به خانه برمی‌گردند، حکایتی که فرزاد میری یکی از راننده‌های تاکسی اراکی درباره‌اش به ما می‌گوید: «اراک همیشه آلوده بود اما امسال وضع واقعا افتضاح شده، آلودگی آن‌قدر زیاد است که حتی اثراتش را روی فضای سبز هم گذاشته، باور کنید اینجا دیگر هیچ گیاهی رشد نمی‌کند و هرروز که می‌گذرد، ما به چشم می‌بینیم همه موجودات زنده از گیاهان گرفته تا ما که انسانیم درحال از بین رفتن هستند.»
او که از شش سال پیش با یک تاکسی سمند گازسوز، خیابان‌های این شهر را بالا و پایین می‌کند به ما می‌گوید در اراک برای فهمیدن آلودگی هوا احتیاجی به دنبال کردن آمارها و شاخص‌ها نیست: «ما آلودگی را به چشم می‌بینیم با همین چشم غیرمسلح. همه هم سرفه‌های شدید داریم و یکی از دلایل مهم این اتفاق هم همین کارخانه‌هایی هستند که اراک را دوره کرده‌اند.»
آلودگی هوا، گلایه‌ای است که ما از زبان رادمهر درخش ،مجسمه سازی که در بازار اراک حوالی خیابان امام خمینی برای خودش کسب‌وکاری راه انداخته هم می‌شنویم. او به ما توضیح می‌دهد: «در اراک بیشتر روزهای سال هوا خاکستری و تیره است، ما واقعا آلودگی را به چشم می‌بینیم و همیشه هم مشکلات تنفسی داریم. بیشتر اراکی‌ها سرفه می‌کنند و در سال چندباری به خاطر این مشکل به دکتر می‌روند.»
او یکی از ۱۶۹نفری است که طی ۱۲روز آلوده ابتدایی دی‌ماه به گفته رئیس مرکز مدیریت حوادث و فوریت‌های پزشکی دانشگاه علوم پزشکی استان مرکزی به خاطر هوای آلوده راهی مراکز درمانی شدند. یکی که به ما می‌گوید: «دکترها که داروی خاصی برای این مشکل ندارند، فقط توصیه می‌کنند کمتر از خانه بیرون برویم یا مثلا شیر بیشتری بخوریم اما مشکل ما که این‌طوری حل نمی‌شود، آلودگی هوای اراک یک معضل پایدار است و هرلحظه با ماست.»

اراکی‌ها تسلیم آلودگی هوا شده‌اند و این حقیقت این روزهای این کلانشهر است که فقط به خاطر آلودگی هوایش، نامش در فهرست کلانشهرهای کشور ثبت‌شده و آن‌طور که سیاوش آقاخانی، رئیس شبکه محیط‌زیست استان مرکزی به ما می‌گوید، اراک ۶۰۰هزار نفری به این دلیل جزو کلانشهرها شناخته‌شده که از اعتبارات کلانشهرها برای جبران آلودگی هوایش استفاده کند؛ آن‌هم درحالی‌که کلانشهرهای کشور باید جمعیتی بالای یک‌میلیون نفر داشته باشند.
آقاخانی در توضیح بیشتر می‌گوید: اراک، یکی از شهرهایی است که از برنامه سوم توسعه، باتوجه به استقرار واحدهای صنعتی در حاشیه‌اش و شرایط خاص محیطی‌اش که از سه جهت با ارتفاعات و کوه‌ها محاصره شده، با حجم زیادی از آلودگی مواجه است و این اتفاق هم به خاطر جانمایی بد واحدهای صنعتی رخ داده، چراکه بی‌توجهی به اصول طراحی مکانی این واحده‌های صنعتی باعث شده شهر به طور مستقیم تحت تاثیر آلودگی ناشی از آنها قرار بگیرد.

رئیس شبکه محیط زیست استان مرکزی به ما هشدار می‌دهد که ریه‌های مردم اراک جای مازوت نیست اما این اتفاق به طور مستمر در این شهر رخ می‌دهد و حالا ما باید منتظر پیامدهای ثانویه آلودگی هوا در این شهر باشیم. آقاخانی می‌گوید: ما یک‌سری اثرات کوتاه‌مدت آلودگی‌هوا داریم که همان بحث بیماری‌های تنفسی و... است، اما بحث آلودگی‌های بلند مدت را هم باید جدی بگیریم؛ چراکه این نوع آلودگی وارد خاک و آب و درنتیجه وارد سیکل غذایی مردم می‌شود و اثرات به مراتب وحشتناک‌تری دارد که باید مورد توجه قرار گیرد.
این فعال محیط زیست از اجرایی نشدن طرح جامع کاهش آلودگی‌هوا در اراک هم گلایه می‌کند و می‌گوید: این طرح بیش از دو دهه در اراک قدمت دارد و مطالعاتش انجام‌شده اما متاسفانه امروز دیگر بحث آلودگی‌هوای اراک فقط تحت تاثیر واحدهای صنعتی نیست، حالا دیگر آنقدر شرایط آلودگی بغرنج‌شده که ما دیگر آلاینده مسؤول روز نداریم، هر ساعتی از روز یک آلاینده در شهر مسؤول است و البته جنس آلاینده‌های اراک هم با دیگر شهرها فرق می‌کند. ما همه جا یک‌سری آلاینده‌های عمومی داریم اما در اراک آلاینده‌های ما به خاطر صنایعی که در حاشیه‌شهر هستند، نوع خاصی هستند که اصلا در شبکه پایش سنجیده نمی‌شوند و در نتیجه یکی دیگر از معضلات اراک همین بحث است که ما در این کلانشهر شبکه پایشی متناسب با آلودگی‌هوای این شهر نداریم.

قول و وعده عملی نشده رئیس‌جمهوری

«رئیس جمهوری در آبان سال ۹۵ سفری به شهر اراک داشتند و در محضر مردم قول تامین صددرصدی گاز نیروگاه حرارتی شازند را دادند و اعلام کردند که نه تنها در دولت ایشان که در تمامی دولت‌ها باید بحث تامین گاز نیروگاه حرارتی شازند تامین شود؛ چراکه یکی از عوامل موثر آلودگی شهر نیروگاه‌حرارتی شازند است که در بالادست اراک قرار دارد.» این را هم آقاخانی می‌گوید و از قول و وعده‌ای خبر می‌دهد که از سوی بالاترین مقام اجرایی کشور برای حل مشکل آلودگی هوای اراک داده‌شد؛ این قول برای مردم اراک به معنی ممنوعیت سوخت مازوت بود؛ مازوت همان نفت‌کوره است که کیفیت پایین و ویسکوزیته بالایی دارد و در نیروگاه‌های حرارتی استفاده می‌شود و یکی از متهمان ردیف اول آلودگی هواست. اما در اراک از همان سال ۹۵ به بعد باز هم، جسته گریخته از مازوت استفاده شد تا همین حالا که آقاخانی می‌گوید از ۲۱ آذر امسال نیروگاه حرارتی شازند، رسما مازوت سوزی را دوباره شروع کرده و این یعنی مازوت سوزی هیچ‌وقت در اراک متوقف نشده‌است.
آن هم درحالی که روزهای پایانی سال‌گذشته مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان مرکزی رسما اعلام کرد که شیر مازوت نیروگاه شازند پلمب شده‌است! خبری که باعث شادی اراکی‌ها شد اما آنطور که از شواهد پیداست این اتفاق فقط روی کاغذ و در خبرها رخ داده و در واقعیت، مازوت همچنان سوخت مورد استفاده نیروگاه شازند است.