جولان نا آگاهی

تصاویری که از خلأهای حفاظتی پیرامون آثارتاریخی کشورمان حکایت می‌کند؛ خلأیی که باعث می‌شود یک‌بار در قزوین دوچرخه‌سواران روی سقف گنبد سرای سعدالسلطنه عکس یادگاری بگیرند و یک‌بار در شیراز، مردان‌ عنکبوتی از دیوارهای ارگ کریمخانی بالا بروند و یک بار دیگر در خراسان‌جنوبی، چند نفر مسابقه پینت‌ بال‌شان را در بافت‌ تاریخی روستای ثبت‌ ملی‌ شده اصفهک انجام دهند! اتفاق‌های کوچک و بزرگی که گواهی هستند بر فقدان نظارت کافی بر آثاری که میراث ارزشمند گذشتگان برای نسلی است که امروز انگار قدر آنها را نمی‌داند.

مواردی که باعث جریحه‌دار شدن اذهان عمومی درباره حفاظت از این آثارتاریخی می‌شوند اما به نظر می‌رسد در وزارتخانه میراث‌فرهنگی کشورمان هیچ‌وقت جدی گرفته نمی‌شوند.

دور از چشم نگهبان‌ های طاق‌ بستان

تصاویر گویاست. گردشگرانی که در روز روشن وارد حریم ممنوعه اثرتاریخی‌ای می‌شوند که در قرن سوم میلادی ساخته شده‌است.

مجموعه‌ای از سنگ‌نگاره‌ها و سنگ‌نوشته‌های دوره ساسانی که در محوطه طاق‌بستان کنار هم قرار گرفته‌اند و حالا در تصاویری که یکی از عکاسان گردشگری کرمانشاه منتشر کرده، به محلی برای جولان سه گردشگر ناآگاه تبدیل شده‌است.

در این تصاویر این گردشگران حضوری آنچنان نزدیک به مهم‌ترین اثر طاق‌بستان، یعنی طاق‌بزرگ با سنگ‌نگاره تاج‌گذاری خسروپرویز و ایوان مستطیل‌شکلش دارند که از همان نگاه اول یک سوال برای بیننده‌ها به‌وجود می‌آید: پس نگهبان‌ها و نیروهای محافظتی طاق‌بستان کجا بودند؟ سوالی که ما از امیر شاهماری می‌پرسیم؛ همان عکاسی که حالا تصاویرش گواهی شده‌ بر بی‌پناهی یکی دیگر از آثارتاریخی کشورمان و او به ما می‌گوید: «در تمام مدتی که این سه گردشگر وارد محوطه طاق‌بستان شدند و بعد از دیواره آن بالا رفتند و خودشان را به سقف رساندند هیچ نگهبانی آنجا حضور نداشت و به آنها تذکر نداد.»

او در توضیح بیشتر می‌گوید: «روز پنجشنبه من همراه دوستم برای عکاسی به طاق‌بستان رفتم و در حین عکاسی متوجه رفتار ناشایست این سه گردشگر شدم و دیدم که آنها از حفاظ زنجیرمانندی که روبه‌روی طاق‌بزرگ وجود دارد عبور کردند و وارد ایوان بزرگ شدند. برای من عجیب بود که چرا با وجود این همه دوربین مداربسته کسی به آنها تذکر نمی‌دهد. برای همین سریع با دوربین خودم این صحنه‌ها را ثبت کردم و حتی از بالارفتن آنها فیلم گرفتم. متاسفانه فقط یک کیوسک نگهبانی در ابتدای ورودی طاق‌بستان قرار دارد و بعد از آن یک فاصله ۳۰۰-۲۰۰ متری تا این اثر وجود دارد که در این فاصله ما نگهبانی را برای تذکر دادن به این گردشگران ندیدیم. اما جالب اینجا بود موقعی که من داشتم با دوربینم عکاسی می‌کردم، از پشت بلندگو به من تذکر دادند که در این محوطه‌تاریخی استفاده از دوربین عکاسی ممنوع است. بعد از این‌که من موضوع را با نگهبانی که برای تذکر به سمت من آمد مطرح کردم و گفتم که چند نفر از طاق‌بستان بالا رفته‌اند، تذکر داد که این عکس‌ها را پاک کن! بعد هم به آن گردشگران تذکر داد و آنها از طاق‌بستان پایین آمدند و از محوطه خارج شدند و رفتند.»

حواس‌مان را بیشتر جمع می‌کنیم

نتیجه این ماجرا انتشار این تصاویر در فضای‌مجازی است و برانگیختن دغدغه میراث‌دوستان کشورمان درباره اثری که قرار است ثبت‌جهانی هم بشود و این‌طور که مشخص است با رعایت موارد و ضوابط ثبت‌جهانی‌شدن هنوز فاصله‌های زیادی دارد.

صامت اجرایی، سرپرست جدید پایگاه‌تاریخی- فرهنگی طاق‌بستان کرمانشاه هم این فیلم و این تصاویر را دیده‌است و با ابراز تاسف از این ماجرا به ما می‌گوید: «از تصاویر منتشرشده مشخص است که این سه گردشگرنما، فرصت زیادی هم برای حضور در محوطه طاق‌بستان داشته‌اند و ما پیگیر این قضیه هستیم که ببینیم در این ساعت، نیروهای یگان ما در کجا حضور داشته‌اند. از کسی هم که این تصاویر را منتشر کرده واقعا ممنونیم چون حداقل باعث شده که هم ما حواس‌مان را بیشتر جمع کنیم و هم نظارت نگهبان‌ها بر این اثرتاریخی بیشتر شود.» او با این حال تاکید می‌کند کرمانشاه با این‌که سومین استان کشور از نظر وجود آثارتاریخی است و حدود ۴۰۰۰ اثرتاریخی در آن وجود دارد، اما تعداد نیروهای یگان حفاظت این استان ۲۴نفر است و در خود طاق‌بستان هم فقط یک یا دو نیروی یگان حفاظت وجود دارند که ممکن است در آن لحظه و آن روز پای دوربین نبوده و صحنه را ندیده باشند.

سرپرست پایگاه‌تاریخی‌فرهنگی طاق‌بستان کرمانشاه در ادامه اما وقوع چنین اتفاق‌هایی را نتیجه وجود شهروندان ناآگاه می‌داند؛ شهروندانی که نمی‌دانند چطور با آثارتاریخی برخورد کنند و به همین دلیل می‌گوید:« این موضوع به فرهنگ خود مردم بر می‌گردد، ما حصارکشی‌های لازم را کرده‌ایم اما با این وجود راه دسترسی به طاق‌بستان از بالای کوه باز وجود دارد از طرفی خیلی وقت‌ها ما حصار می‌گذاریم اما مسائل اقتصادی آنقدر به مردم فشار می‌آورد که خیلی از این حصارهای ما را در چند ماه اخیر به سرقت برده‌اند. »

انگشت اتهام به سوی گردشگران ناآگاه

یک مرور کوتاه بر اخباری که در سال‌های اخیر از تجاوز و ورود غیرقانونی به حریم آثارتاریخی کشورمان حکایت می‌کنند، نشان می‌دهد از این دست اتفاق‌ها در کشورمان کم نیست و موارد مشابه هرسال تکرار می‌شوند و هربار هم پاسخ مسؤولان به این اتفاق‌های تاسف‌برانگیز یک جمله مشترک است:« متوجه نشدیم!» دلیلی که باعث می‌شود سری به وزارتخانه بزرگ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کشورمان بزنیم و از سید هادی احمدی، مدیرکل دفتر حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های‌تاریخی کشور بپرسیم که چرا چنین اتفاق‌هایی هرازگاه در کشورمان تکرار می‌شود؟ پس وظیفه دوربین‌های حفاظتی و نیروهای نگهبان و... در این محوطه‌های‌تاریخی چیست؟ و او توپ را مثل بسیاری از مسؤولان دیگر به زمین مردم بیندازد و بگوید: خیلی جاها دوربین است، خیلی جاها هم همکاران ما حضور دارند اما تا زمانی‌که این فرهنگ گردشگری درست نشود، همیشه راهی برای چند دقیقه تخلف کردن وجود دارد! مگر در خیابان‌ها دوربین سرعت‌سنج نصب نشده؟ آیا هیچ راننده‌ای با سرعت رانندگی نمی‌کند؟! این‌که یک جایی دوربین نصب شده یا نگهبان دارد سرجای خودش اما زمانی‌که کسی بخواهد تخلفی را انجام بدهد راهش را پیدا می‌کند و این رفتار این گردشگران است که درست نیست.

او در توضیح بیشتر می‌گوید: «پوشش شبانه‌روزی گوشه گوشه همه آثارتاریخی ایران، غیرممکن است، در بعضی جاها نیروهای گشت حضور دارند اما باز جاهایی پیدا می‌شود که از دید نگهبان‌ها دور می‌ماند. اصل این کار که تجاوز به حریم آثارتاریخی است، اصلا توجیهی ندارد و به فرهنگ خود گردشگران برمی گردد، چراکه با توجه به امکانات موجود در وزارت میراث فرهنگی و وسعت آثارتاریخی ایران، امکان پایش وجب به وجب همه این آثار نیست و این گردشگران ما هستند که باید به این درجه از آگاهی برسند که نسبت به حفظ این آثار دغدغه داشته باشند و این چنین کارهایی مثل پارکور در تخت‌ جمشید و...به یک ضدارزش در جامعه تبدیل شوند.»

این مقام مسؤول درباره اجرای قوانین سختگیرانه‌تر نسبت به تخطی‌کنندگان هم می‌گوید: «من با سختگیری‌های بیشتر موافق نیستم چون تا وقتی مردم این موضوع را به شکل یک ارزش نبینند از آن حفاظت نمی‌کنند، وگرنه قوانین و حبس و جریمه نسبت به آسیب‌رساندن به آثارتاریخی وجود دارد اما مهم این‌‌که این فرهنگ بین مردم به وجود بیاید نه این‌که با زور این اتفاق بیفتد.»

بهانه تعدد آثار و کم‌بودن نیروهای حفاظتی

این موضع مسؤولان میراث فرهنگی کشورمان همان نگرانی بزرگ میراث‌دوستان است؛ موضعی که از کم‌اهمیت بودن این آثارتاریخی در نگاه افرادی حکایت می‌کند که قرار است متولی حفاظت از آنها باشند. برای این موضع همیشه یک بهانه‌بزرگ وجود داشته؛ هربار هرجای کشورمان که چنین اتفاقی افتاده، مسؤولان دست روی وسعت زیاد ایران گذاشته‌اند و تعداد بسیار زیاد آثارتاریخی ثبت‌ملی و ثبت‌جهانی شده ما و در نهایت رسیده‌اند به این‌که تعداد نیروهای حفاظتی میراث‌ فرهنگی در کشورما کم است و جوابگوی حفاظت دائمی از این آثار نیست و تشدید نظارت‌ها نیاز به کمک‌های حمایتی و مالی بیشتر دارد. موضوعی که البته از نگاه میراث‌دوستان کشورمان و همه آنهایی که همیار میراث بی‌پناه ایران شده‌اند، پذیرفته‌شده نیست و بیشتر به یک بهانه می‌ماند برای شانه خالی‌کردن از زیر بار مسؤولیتی که برعهده گرفته‌شده است.

مینا مولایی - ایران / روزنامه جام جم