هوای نفس‌تان را داشته باشید

اگر زمان نگهداری شما به 30ثانیه برسد از ظرفیت تنفسی بسیار خوب و ریه‌های سالمی برخوردار هستید و یک سلاح قدرتمند زیستی را در مقابله با بیماری کرونا و درگیری احتمالی ریوی ناشی از آن در اختیار دارید.

واقعیت این است که بسیاری از ما به‌درستی تنفس نمی‌کنیم و از همه ظرفیت ریوی خود هنگام تنفس بهره نمی‌بریم. در واقع بی‌آنکه بدانیم اجازه رشد به توان بالقوه ریه‌هایمان برای مقابله با هر نوع آسیب ریوی نمی‌دهیم.

در ادامه پای صحبت‌های جالب توجه دکتر مجید روانبخش، عضو هیات‌علمی دانشگاه علوم‌پزشکی جندی‌ شاپور اهواز و رئیس انجمن فیزیوتراپی خوزستان می‌نشینیم تا بتوانیم ریه‌های خود را با انجام تمرین‌ های تنفسی برای مقابله با کرونا آماده کنیم.

خیلی‌ها تصور می‌کنند که عمدتا از فیزیوتراپی برای کمک به درمان مشکلات‌ اسکلتی عضلانی بهره گرفته می‌شود اما درگیری بسیاری با بیماری کرونا تاثیرات فیزیوتراپی را در قالب تمرین‌های تنفسى براى افزایش ظرفیت ریوى بیماران مشخص کرد اما منظور از فیزیوتراپی‌تنفسی چیست؟

عملکرد تنفسی ما به‌عنوان یکی از عملکردهای پایه در بدن ما بسیار مهم است. در تمام فعالیت‌های روزمره ما نفس‌کشیدن نقش حیاتی دارد. اگر الگوی تنفسی در فردی دچار نقص شود تبعاتی ازجمله کاهش تولید اکسیژن و سوخت‌وساز بدن و نیز ایجاد مشکلاتی در سیستم عضلانی-اسکلتی، مغزی و شناختی خواهد داشت. وقتی صحبت از ظرفیت تنفسی و بهبود تنفس می‌شود یعنی این‌که با فیزیوتراپی بتوانیم کارایی سیستم تنفسی ازجمله ساختار سیستم تنفس و الگوی تنفس را طوری تغییر دهیم که تنفس را برای ما راحت‌تر و بهینه‌تر کند. بسیاری از افراد سالم هستند که شکل نفس‌کشیدن‌شان صحیح نیست؛ یعنی تنفس‌ها به‌صورت سطحی انجام می‌شود و هوای کافی نسبت به وزن و حجم توده بدنشان وارد ریه‌هایشان نمی‌کنند.

پس انجام تمرین‌هایی برای افزایش ظرفیت تنفسی برای همه ضرورت دارد، نه‌ فقط برای بیمارانی که مشکلات تنفسی پیدا می‌کنند؟

دقیقا همین‌طور است. واردنشدن هوای کافی به ریه‌ها باعث می‌شود آنها در محدوده کم هوا شکل بگیرند و خیلی دچار بادشدگی نشوند و به‌تدریج فرد توان تنفس عمیق را از دست می‌دهد و تنفس کم‌کم سطحی می‌شود و تعداد تنفس در دقیقه بالا می‌رود. این روند باعث می‌شود اتفاقات بیوشیمیایی و دفع بیش‌ازاندازه دی‌اکسیدکربن از بدن اتفاق بیفتد و تعادل متابولیسمی بدن به‌هم بریزد و رگ‌های بدن، عروق لنفاوی و روده‌ها دچار انقباض و تنگ‌شدن عروق و کاهش خونرسانی شود.

آیا این وضعیت و اثرات ناشی از آن قابل‌رفع است؟

درمان این قضیه راحت است و باید دی‌اکسیدکربن را در بدن کمی نگه‌داریم که اگر همراه با تنفس عمیق و کاهش نرخ تعداد تنفس در دقیقه باشد و هوا را داخل ریه‌هایمان نگه‌داریم به‌تدریج رفتار بافتی ریه‌ها عوض می‌شود و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن به‌خوبی انجام می‌شود. داشتن ظرفیت تنفسی بالا و حفظ این ظرفیت طی فعالیت‌های روزمره به‌مقابله با بیماری کرونا هم کمک می‌کند. افرادی که سالم هستند بهتر است دستگاه تنفسی‌شان را طوری تقویت کنند که با بروز مشکلات تنفسی ناشی از کرونا از پیش بر آن غلبه کنند.

البته بخشی از فیزیوتراپی تنفسی هم در آی‌سی‌یوها برای بیمارانی که وضعیت تنفسی خوبی ندارند از طریق تکنیک‌ها و روش‌های فیزیوتراپی به خروج ترشحات تنفسی از ریه‌ها و افزایش هواگیری ریه‌ها کمک می‌شود.

کدام دسته از مبتلایان به کرونا براى بهبودى کامل و جبران آسیب‌هاى ریوى به درمان فیزیوتراپی نیاز دارند؟

به‌نظر من همه ما به فیزیوتراپی نیاز داریم و باید شاخص‌های سیستم‌های قلبی، ریوی و عروقی‌مان را بالا ببریم. افراد سالم تصور می‌کنند سلامت هستند ولی تحت‌بررسی مشخص می‌شود زمان حبس نفس در ریه‌هایشان پایین است. این یک توانمندی بسیار حیاتی برای ریه‌های ما محسوب می‌شود که بعد از یک دم عمیق تا چه اندازه بتوانیم پرهوایی را در ریه‌هایمان نگه‌داریم.

تمرین آن هم به این شکل است که ما یک نفس عمیق می‌کشیم، هوا را از ریه‌ها بیرون می‌دهیم و دم بعدی را که انجام می‌دهیم، هوا را تا جایی که برایمان مقدور است، نگه‌می‌داریم که تست بسیار ساده‌ای است. هیچ‌کس از نیاز به تمرین‌ها و فیزیوتراپی تنفسی مبرا نیست. دستگاه‌تنفسی ما طوری طراحی‌شده که در بهترین شرایط تنفسی هم جا برای بهترشدن و تنفس بهینه و مطلوب‌تر وجود دارد.

فیزیوتراپی‌ تنفسی تا چه اندازه می‌تواند آسیب‌های ریوی ناشی از کرونای شدید را از بین ببرد؟

علاوه بر عوارضی نظیر تجمع ترشحات ریوی و کاهش متابولیسم تنفسی، اتفاق دیگری هم در دستگاه تنفسی به‌دنبال ابتلا به کرونا در شدت‌های بالا می‌افتد که همان فیبروز یا سفت‌شدن بافت ارتجاعی ریه‌هاست. اگر فیزیوتراپی تنفسی را به‌درستی انجام دهیم، این عارضه کاملا درمان‌شدنی است.

البته شاید نتوان در مورد فیبروز ریوی به نتیجه مطلوب صددرصد برسیم و ریه بیمار به وضعیت اولیه بازگردد اما فیزیوتراپی تنفسی می‌تواند تبعات فیبروز ریه را به‌حدی کاهش دهد که فرد بتواند به فعالیت‌های روزمره زندگی‌اش بازگردد.

همچنین زمان طلایی درمان فیبروز در روزهای ابتدایی ترخیص از بیمارستان است تا فیبروز پیش از این‌که ماندگاری پیدا کند، درمان شود. میزان موفقیت در درمان فیبروز به میزان همکاری بیمار و ارجاع به‌موقع پزشک بیمار و زمان آغاز فیزیوتراپی تنفسی بستگی دارد.

آیا تمرین‌ها و فیزیوتراپی تنفسی را باید هر روز انجام داد؟

هیج‌وقت فیزیوتراپی تنفسی را به‌تعویق نیندازید. این تمرین‌ها برای همه افراد سودمند است؛ برای افراد سالم که فکر می‌کنند هرگز به کرونا مبتلا نمی‌شوند یا بدون عوارض تنفسی مبتلا شده‌اند. تقریبا 90درصد افراد از تنفس بهینه‌ای برخوردار نیستند و بیش از 50درصد افراد دچار قوز پشتی و گردن‌درد (گردن جلوآمده) هستند که مستقیما روی حجم تنفسی‌شان تاثیر می‌گذارد. در حالی‌که خودشان متوجه نیستند و این مشکلات با تمرین‌های فیزیوتراپی قابل رفع هستند.

انجام این تمرین‌ها حتی در بدترین بیماران مبتلا به کرونا می‌تواند موثر باشد. این تمرین‌ها قابلیت آن را دارند که ظرفیت تنفسی بیمار را در فاز سخت بیماری افزایش دهند. تنفس عمیق و آرام با ماندگاری طولانی باعث می‌شود ظرفیت ریوی و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن در ریه‌های ما به حداکثر برسد و این یعنی سلامت و ایمنی دستگاه‌تنفسی.

پونه شیرازی - سلامت / روزنامه جام جم