سریال‌سازی کار دشواری شده

سریال‌هایی که برخی از آنها موفق و ماندگار شده‌اند و حتی مانند پله‌ ترقی و پیشرفت برای سازندگانشان به حساب آمده‌اند. سوالی که در اینجا مطرح می‌شود این که یک سریال باید چه مراحلی را طی کند و چه بخش‌های گوناگونی را باید در نظر بگیرد تا بتواند یک سریال قابل قبول باشد؟ آن هم در این زمانه‌ای که دسترسی به سریال‌های روز دنیا بسیار ساده‌ شده و سرعت اینترنت کاری‌ کرده تا در کمترین زمان به بهترین آثار دسترسی پیدا کنیم. اتفاقی که شاید در گذشته کمتر پیش می‌آمده و خوراک محتوایی در این زمینه اندک‌تر بوده برای همین هم بسیاری از آثاری که در گذشته ساخته‌شده در خاطره جمعی مشترک بوده و این در حالی‌ است که معنی‌اش آن نبوده آن اثر یک کار متفاوت و خاص بود که ماندگارش کرد. برای همین هم حالا بسیاری از سریال‌سازها به این باور رسیده‌اند که باید در این زمانه دسترسی‌ها و ذائقه‌های تازه و سخت به دنبال راهکار بهتری برای ساخت سریالی ماندگار و متفاوت بود. با امیررضا مافی، برنامه‌ساز در این‌ زمینه به گفت‌ و گو پرداخته‌ایم.

سریال برای ساخته‌شدن چه روالی را باید طی کند؟
برای ساخت یک سریال، لجستیک خاصی وجود دارد. یک روش آن این است که کمپانی اعم از تلویزیون یا یک شرکت مربوط به بخش خصوصی به کسی که سریال می‌سازد، سفارش ساخت یک مجموعه با موضوع مورد نظر خود را می‌دهد. سپس آن فرد طرحی را براساس ایده اولیه به آنها می‌دهد و بعد از آن طرح مراحل تصویب را طی‌ کرده، چکش‌کاری می‌شود و سپس به نظم رسیده و درنهایت به تولید فیلم منجر می‌شود. روش دیگر این که فیلمساز، تهیه‌کننده یا نویسنده طرح خود را به دفاتر تولید فیلم و سریال در بخش خصوصی یا دولتی می‌برند. ایده آنها اگر موردتوجه قرار گیرد به شوراهای فیلم و سریال می‌رود و در آنجا بررسی می‌شود. اگر به تصویب برسد با او قرارداد نگارش بسته می‌شود؛ البته بسته‌ شدن قرارداد خود چند مرحله دارد، اعم از شورای شبکه، شورای راهبردی، شورای عالی و چند شورای دیگر که باید طرح اولیه سریال را بپسندند و معایب آن را برطرف کنند. بعد از تصویب، طرح، تایید و نهایی می‌شود و برای بستن قرارداد تولید آماده خواهد شد. این مراحل مربوط به بخش فرآیندی کار است.

بخش معنایی هم جزو مراحل کار به حساب می‌آید. باید همواره توجه داشت که هدف از تولید فیلم و سریال متفاوت است. تولید سریال جهت سرگرمی ویدئوی خانگی است. برنامه‌ای که آدم‌ها برای سرگرمی در خانه، سرگرمی‌های انفرادی و... طراحی شده است. امروز در جهان سریال‌ها مشتریان مضاعفی پیدا کرده‌اند. واردشدن نهادهایی غیر از تلویزیون به این کار هم مزید بر علت شده است. بالا رفتن سرعت اینترنت، قدرت و امکان به اشتراک‌ گذاشتن فیلم‌ها از طریق وب که در ایران هم اتفاق افتاده، باعث‌ شده انحصار تولید سریال از تلویزیون و از صدا و سیما خارج‌ شده و نهادهای خصوصی ورود کنند.
نهادهای خصوصی در هر صنعتی که وارد شوند در آن رقابت ایجاد کرده و در این رقابت طرح‌هایی پیش‌ برنده هستند که مشتری بیشتری داشته باشند. در چنین شرایطی عوامل و اهداف قبلی برای ساخت فیلم و سریال باید به فراموشی سپرده شود و اگر زمانی در تلویزیون دولتی و حاکمیتی ما اهدافی وجود داشت که از طریق آن سریال به مخاطب تحمیل می‌شد حالا با وارد شدن بازار آزاد و بخش خصوصی به این کار، عنصر جذابیت اهمیت پیدا کرده چون مخاطب ما امکان این را پیداکرده که دست به انتخاب بزند و سراغ فروشگاه دیگری برود و اثر جذاب‌تری را پیدا کند.

به نظر شما این روال منطقی است و می‌تواند روی بهبود آثار تولید شده تاثیر بگذارد؟
باید روشن کنیم منطق ما برای مقایسه چیست و در واقع باید به یک مبنای مشترک برسیم. بر اساس این‌که آزادی و گردش آزاد اطلاعات نقش بخش خصوصی در عرصه فرهنگ است، پس شاید طی‌ کردن این مراحل منطقی به نظر نیاید اما اگر فرهنگ را یک امر دولتی تصور کنیم این فرآیند، منطقی و درست است اما فارغ از این رویکردها، عموما نگاه جامعه به این موضوع از منظر به گردش در آمدن سرمایه‌ها در عرصه فرهنگ و خارج‌شدن آن از انحصار منطقی و مثبت است؛ چراکه باعث به تکاپو افتادن آن و در نتیجه بالارفتن کیفیت آثار خواهد شد. اساسا امکان ایجاد رقابت ارزشمند است اما تهدیدهایی هم دارد که در حوزه محتواست. به این معنا که ممکن است در پشت این تغییرات، محتوایی خلق شود که مغایرت زیادی با شوونات ما داشته باشد. ممكن است سازندگان این آثار معتقد باشند تلویزیون خیلی سخت برخورد می‌كند. به‌هرحال این مسائل روی یكدیگر تاثیر می‌گذارند. اما این اتفاق لاجرم رخ می‌دهد، چه ما آن را منطقی بدانیم و چه ندانیم.

به‌ طور كلی یك سریال خوب چه ویژگی‌هایی دارد؟
تعریف سریال خوب در فرهنگ‌های مختلف متفاوت است. اما به نظر شخص من چند مولفه برای خوب بودن یا نبودن یك سریال وجود دارد. اولی قصه فیلم است. اصولا قصه یك فیلم باید پر فراز و فرود باشد، كشش دراماتیك داشته باشد، نقاط عطف داشته باشد و... مولفه بعدی خلق شخصیت‌های ماندگار است كه به اصطلاح به آن قهرمان‌سازی گفته می‌شود. اگر در حوزه فنی بررسی كنیم، تولید یك اثر باید احترام‌ برانگیز باشد. یعنی سریال در قامت محتوای خودش فرم خوبی را انتخاب كرده باشد. اگر فرم سریال بد باشد و مثلا سرعت، مسلط بر امور شود، كیفیت فدای سرعت شده و سریال آسیب می‌بیند. باید توجه داشت ما امروز در دوره‌ای هستیم كه سریال‌ها با كیفیت‌های گوناگون وجود دارند و مخاطب به‌راحتی می‌تواند به سریال‌های روز جهان دسترسی داشته باشد. اگر تلویزیون می‌خواهد مخاطبان خودش را حفظ كند، حتما باید نسبت به ساخت فرم سریال توجه خاصی داشته باشد. فارغ از این‌كه سریال در كجا ساخته می‌شود عنصر جذابیت برای سریال خیلی اهمیت دارد. اگر همه اینها در یك سریال وجود داشته باشد، می‌توان آن را یك مجموعه موفق دانست.


راز ماندگاری
ماندگار شدن یك سریال به دو دلیل اتفاق می‌افتد؛ وقتی ما درباره كیفیت سریال‌ها صحبت می‌كنیم یا وقتی در رابطه با سپرده‌ شدن یك اثر به حافظه‌ جمعی بحث می‌كنیم.  دوره‌ای ماندگار شدن یك سریال به این دلیل بود كه چیزی جز آن سریال‌ها در سبد فرهنگی ما وجود نداشت و همه ما با یك خاطره‌ جمعی مواجه بودیم و آن هم سریال‌های تلویزیون بود. این‌طور نبوده كه آن سریال‌ها شاهكار بودند یا از نظر كیفیت ساخت در سطح بالایی قرار داشتند. ما در آن دوره چیزی غیر از آن سریال‌ها نداشتیم و چون تجربه جمعی همه ما بود، باعث شد تا درباره آن با هم حرف بزنیم و احساس كنیم كه آن سریال ماندگار شده است. وجه دیگر این است كه تعدد رسانه‌های فرهنگی در آن زمان كمتر بوده است كه این موضوع هم شبیه وجه اول است. وجه سوم به پرداخت‌های دراماتیك در سریال‌های قدیمی برمی‌گردد كه عمیق‌تر بوده‌اند. البته نباید فراموش كرد مردم هم ساده‌تر با قصه‌ها ارتباط برقرار می‌كردند و در دیدن سریال‌ها به سختگیری امروز نرسیده بودند. ولی مهم‌ترین مولفه تعداد تولیدات امروز و آن زمان بوده است. در مجموع به نظر من مولفه جذابیت سریال، قابل تحلیل بودن، شخصیت خوب داشتن، داشتن قصه پر فراز و فرود دراماتیك، استفاده از مثلث عشقی در وضعیت‌های دراماتیك، حضور هنرپیشه‌های خوب و خلق شخصیت‌های ماندگار از عواملی است كه یك سریال را مورد توجه قرار می‌دهد. مهم است كه یك اثر به لحاظ فرمی هم محترمانه ساخته شده باشد. برخی از سریال‌ها هیچ‌کدام از این موارد را ندارند، در نتیجه مورد توجه قرار نمی‌گیرند. اما بعضی از سریال‌ها همه این موارد را دارند و مورد اقبال عموم قرار می‌گیرند.