بیانات رهبری باعث شد سراغ رازهای آشکار بروم

محمدمهدی خالقی کارگردان مستند رازهای آشکار درباره علت ساخت این مجموعه این‌گونه تاکید کرد که حدود دو سال پیش، رهبر معظم انقلاب به انقلاب‌هایی اشاره کردند که در کشورهای مختلف و در ۲۵۰سال اخیر که دوران مدرن به حساب می‌آید، اتفاق افتاده‌است.

ایشان از جوانان درخواست کردند این انقلاب‌ها را بشناسند، آنها را مطالعه کرده و اطلاعات کسب کنند. به همین دلیل این مستند شکل گرفت. صحبت‌های این کارگردان را می‌خوانید.

دلیل ساخت مستند

فیلم مستندی درباره انقلاب‌های تاریخ در فضای داخلی اساسا ساخته نشده‌است‌. ما فقط یک برنامه تلویزیونی داشتیم به نام «دوران» که دکتر شاه‌ حسینی کارشناس و مجری آن بودند و در قالب یک برنامه تلویزیونی به این موضوع می‌پرداختند.

آن برنامه یک برنامه تلویزیونی بود که در قالب مجموعه مستند در فضای فارسی‌زبان من تا به حال ندیده‌ام. از آنجا که در این دو سال روی تصاویر آرشیوی و پیدا کردن همین داده‌ها تمرکز داشتم، می‌دانم در فضای بین‌المللی هم کاری درباره انقلاب‌ها به شکل کاری که ما انجام داده‌ایم، بی‌سابقه است. هر کشور درباره انقلاب‌های خودش برنامه‌سازی کرده‌است. مثلا آمریکا درباره انقلاب آمریکا چند مستند ساخته یا فرانسه چند مستند درباره انقلاب خودش تولید کرده اما این‌که در یک شبکه تلویزیونی به شکل منسجم درباره انقلاب‌های تاریخ در یک مجموعه و به شکل تطبیقی و مقایسه‌ای ساخته شود، من سراغ ندارم.

از این نظر ساخت چنین برنامه‌ای کاملا ضروری بود؛ چراکه ما خصوصا در زبان فارسی و در فضای رسانه‌ های فارسی‌ زبان حتما به یک مجموعه اینچنینی احتیاج داشتیم. نکته سوم این است که من حقیقتا سعی کردم بر اساس مبانی پژوهشی که به دست آوردم، این انقلاب‌ها را به شکل کاملا جامع ببینم.
اگر بخواهم شیوه پژوهش را بگویم، مثلا انقلاب چین یک روایتی در سطح بین‌المللی در رسانه‌های انگلیسی زبان دارد، ما هم روایتی در آثار فارسی‌زبان‌مان داریم و یک روایت هم خود چینی‌ها از انقلاب خودشان دارند که عمدتا به زبان چینی قابل دریافت است. من سعی کردم هر سه دسته این منابع را استخراج کنم، آنها را بخوانم و بخش‌های عمده‌ای از آن را ببینم و سعی کنم به یک اجتهاد برسم.

ناگفته‌های روایت انقلاب‌ها

طبیعتا در هر روایتی احتمال نقص و نقصان هست اما دو مسأله وجود دارد؛ یکی این‌که ما برای هر انقلابی به اندازه یک مستند تقریبا ۶۰ دقیقه‌ای بلند فرصت داشتیم. محدودیت زمانی و تحمل مخاطب مساله مهمی بود. طبیعتا بسیاری از نکات و مسائل هست که در هر انقلاب باقی مانده‌است. نسخه‌های اولیه ما برای هر قسمت بسیار طولانی و حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰دقیقه بود اما به اجبار باید کوتاه می‌کردیم تا به آن نقطه ۶۰ دقیقه برسیم.

طبیعتا چیزی که الان در این مستند دیده می‌شود، بخش‌هایی از مهم‌ترین اتفاقات هر انقلاب است. البته به علت این‌که ما با مدیا و فضای تلویزیون و مخاطب عادی سر و کار داریم، سعی شده جنبه‌هایی از جذابیت‌های ژورنالیستی هم در این روایت‌ها رعایت شود، تا مجموعه صرفا یک تاریخ‌گویی خشک نباشد و مساله آخر هم رعایت قصه‌گویی و دراماتولوژی کلی و حتی درون سکانسی است که سعی شده در فیلمنامه و گفتار متن رعایت شود.

دلیل انتخاب اسم «رازهای آشکار»

قدری برایم جنبه حسی داشت و احساس می‌کردم این اطلاعاتی که قرار است در این مستند به مخاطب عرضه شود، معلوماتی هستند که وجود دارد و در دسترس است اما مخاطب سراغش نمی‌رود و نمی‌تواند اینها را به شکل یک بسته‌بندی منسجم استفاده کند و ما باید سعی کنیم این کار را انجام بدهیم. البته هر قسمت از این مجموعه یک مستند مستقل است و نام خاص خودش را دارد. یک‌ نام کلی برای مجموعه و هر قسمت هم یک اسم خاص برای خودش دارد که به انقلاب هر کشوری پرداخته‌است.

ساخت مستند برای مخاطب عام یا مخاطب خاص؟

مخاطب عام که اساسا به نظر من وجود خارجی ندارد. حتی در عام‌ترین سریال‌های طنز یا حتی در فوتبال هم نمی‌شود گفت مخاطب عام است. مخاطبی که بنده برای این مستند مد نظر داشتم تماشاگر علاقه‌مند تحولات جهان و فضای سیاسی جهان در تلویزیون و جشنواره‌هابود که عمدتا بین ۱۸ تا ۶۰ سال است. این سنی که مخاطب فعال‌تر است، علاقه‌مندی‌ و مطالعه‌اش بیشتر است، من چنین مخاطبی مد نظرم بود. البته طبیعتا مخاطب خارج از این بازه هم می‌توانند استفاده کنند اما من فکر می‌کنم بیشتر مخاطب این کار کسانی هستند که یک علاقه‌مندی به دانستن فضای بین‌الملل، تاریخ بین‌الملل، روابط بین‌الملل و مسائل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی دارند.

گام دوم‌ انقلاب ما و رهنمودهای رهبری

طبیعتا یکی از آن انگیزه‌های من برای طراحی این کار، جملاتی بود که رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام‌ دوم درباره انقلاب‌ها فرمودند که این یکی از انگیزه‌های من بود اما نه همه انگیزه‌ام، بلکه فقط یک جرقه بود.

آقا در این بیانیه اشاره می‌کنند:«عظمت پیشرفت‌های ۴۰‌ساله ملت ایران آنگاه به‌درستی دیده می‌شود که این مدت، با مدت‌های مشابه در انقلاب‌های بزرگی همچون انقلاب فرانسه و انقلاب اکتبر شوروی و انقلاب هند مقایسه شود.» در حقیقت رهبر انقلاب اسلامی توصیه می‌کنند جوانان بروند و با انقلاب‌های تاریخ آشنا شوند. ببینند آن انقلاب‌ها چه مبانی داشتند و از چه سیر و روندی برخورار بودند و به چه سرنوشتی دچار شدند. این کمک می‌کند ما در یک مقایسه بتوانیم انقلاب اسلامی را هم بهتر قضاوت کنیم. ما در این مجموعه درباره انقلاب اسلامی چیزی نساختیم ولی به نظر من مخاطبی که این کار را می‌بیند، می‌تواند در ورای ذهنش مقایسه کند انقلاب‌اسلامی در این حدود نیم‌قرنی که به وقوع پیوسته چه مشابهت‌هایی با انقلاب‌های دیگر داشته، چه تفاوت‌هایی دارد و دستاوردهایش چه بوده و چه ضعف‌هایی دارد. این مقایسه و درس تاریخی فکر می‌کنم در آینده خیلی به ما کمک می‌کند؛ چون تاریخ اساسا برای درس گرفتن است. برای این است که ما بتوانیم درس بگیریم برای ساختن آینده و اگر جز این باشد تاریخ چندان ثمری ندارد.

احمدرضا معراجی - رسانه / روزنامه جام جم