غم آب

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم؛ صبح دیروز، اما این سنت دیرینه شکست و رئیس دولت سیزدهم با فعالان محیط‌ زیست زیر یک سقف و پشت یک میز نشست تا نخستین رئیس‌جمهور در کشورمان باشد که به چنین جلسه‌ای روی خوش نشان داده و حاضر به شنیدن بی‌واسطه حرف‌های اهل فن شده‌است.

 

پیش از او هیچ رئیس‌جمهوری، حتی رئیس دولت‌های یازدهم و دوازدهم که دولتش را محیط‌زیستی‌ترین دولت تاریخ می‌نامید چنین نکرده بود و تنها ارتباط نزدیکش با فعالان محیط‌زیست منحصر می‌شد به حضور وی در پارک پردیسان برای اهدای جایزه ملی محیط‌زیست، آن هم در سال ۹۳. البته ابراهیم رئیسی زمانی که عهده‌دار ریاست قوه قضاییه بود نیز چنین جلسه‌ای با فعالان محیط‌ زیست داشت که آن هم یک کار نو به شمار می‌رفت، زیرا قبل از وی سابقه نداشت که قاضی‌القضات با افرادی از جنس محیط‌زیست ارتباط رودررو برقرار کند.

 

این اتفاق، اما در تیرماه ۹۸ رخ داد و در کارنامه وی ثبت شد به طوری که دو سال بعد زمینه‌ساز تاریخ‌سازی او در کسوت رئیس‌جمهور شد. اما مهم‌تر از برگزاری این نشست، حرف‌هایی بود که در آن میان میزبان و مهمان رد و بدل شد، حرف‌هایی که نقاط اشتراک بسیار داشت و ثابت کرد که محیط‌زیست به جای این که نقطه جدایی فعالان این حوزه و دولت‌ها باشد، می‌تواند زبان مشترک آن‌ها شود به طوری که هر دو در جبهه‌ای که حضور دارند برای حفظ حیات و ثروت‌های طبیعی کشور تلاش کنند. روز گذشته، اما دولت سیزدهم پیام‌های مثبت دیگری نیز به جامعه مخابره کرد که البته از دل نارضایتی‌های اصفهان بیرون آمد.

 

دیروز چند هزار نفر از کشاورزان و مردم اصفهان در بستر خشکیده زاینده‌رود تجمع کردند و تعیین تکلیف کشت پاییزه‌شان را از مسؤولان خواستند. تجمعی که با ورود به‌هنگام دولت و گفت‌وگوی مستقیم و زنده معاون اول رئیس‌جمهور با مردم اصفهان از قاب شبکه خبر، جهت پیدا کرد و آرام گرفت.

 

روز گذشته جلسه صبح رئیس‌جمهور و صحبت‌های ظهرگاهی معاون اول وی به‌خوبی نشان داد که محیط‌زیست هم می‌تواند نقطه شروع چالش‌ها و هم نقطه پایان دلخوری‌ها و بحران‌ها باشد، ظرفیتی که اگر به آن توجه شود، فهم مشترک در جامعه شکل می‌گیرد و رضایت عمومی بالا می‌رود.

دیروز که فعالان محیط‌زیست داشتند در تهران درباره مدیریت آب و مشکل جدی کم آبی در کشور حرف می‌زدند و رئیس جمهورهم داشت بر گفته‌های آن‌ها صحه می‌گذاشت و بر لزوم مدیریت آب و آبخیزداری تاکید می‌کرد، مردم اصفهان نیز داشتند آب را فریاد می‌زدند و دنبال زاینده‌رودشان می‌گشتند.

 

روز‌ها بود جمعی از کشاورزان اصفهانی که حقابه‌هایشان را دریافت نکرده و کشت پاییزه را به همین دلیل معطل گذاشته بودند، به اعتراض در بستر خشک زاینده‌رود چادر زده بودند تا در حرکتی آرام و بی‌هیاهو، خواسته به حقشان را از متولیان بخواهند. آن‌ها زاینده‌رود را فریاد می‌زدند تا شنیده شوند و در این مسیرکم هم نیاوردند وخسته نیز نشدند چرا که آن اعتراض آرام را به حرکت مسالمت‌آمیز دیروزشان گره زدند تا اصفهان یک بار دیگر خبرساز شود.

دیروز بستر خشک زاینده‌رود که فقط آه و افسوس را باعث می‌شود، زیر قدم‌های مردم اصفهان که به کشاورزان پیوسته بودند، کوبیده شد. هزاران نفر از مردم این شهر که سیلی را شکل داده بودند و رودی از اجتماعشان به راه افتاده بود، یکصدا بازگشت آب را به رود زیبای شهرشان و جاری شدن جوی‌های آب به زمین‌های کشاورزی را فریاد می‌زدند که خیلی زود در رسانه‌های مختلف بازتاب یافت. دیروز، اما رسانه ملی یک قدم از دیگران جلوتر بود و اعتراضات به حق مردم اصفهان را به صورت زنجیره‌ای و مفصل پوشش داد و همزمان نقش پل ارتباطی را بازی کرد که مردم را به مسؤولان و مسؤولان را به مردم پیوند می‌زد.

 

ازظهر روزگذشته بخش‌های مختلف خبری در صدا‌وسیما تریبون مردم اصفهان و مخصوصا کشاورزان بود. کشاورزان پیش از این بار‌ها گفته بودند که طبق مصوبه شورای تأمین استان اصفهان امسال باید ۲۵۰‌میلیون مترمکعب آب به کشاورزی‌شان اختصاص داده شود در حالی که آن‌ها فقط ۷۰ میلیون مترمکعب آب دریافت کرده‌اند.

 

رسانه‌های محلی و سراسری نیز جسته و گریخته نوشته بودند که معیشت ۱۰۰ هزارکشاورز اصفهانی با خشکسالی‌های پیاپی و اختصاص نیافتن حقابه آنان از زاینده‌رود دچار مشکلات جدی شده است که البته حرف‌های کشاورزان و نوشته‌های رسانه‌ای راه به جایی نبرده بود. اما دیروز ظهر که اعتراض مردم اصفهان به جدالشان با بی آبی درتلویزیون قاب گرفته شد، همه چیز تغییرکرد.

 

این مردم دیده شدند و حرف‌هایشان شنیده شد و الحق که خودشان نیز با تدبیر عمل کردند تا یک اعتراض مدنی دستمایه شورش و جوسازی فرصت‌طلبان نشود. پلاکارد‌هایی که معترضان به همراه داشتند حاوی این مضامین بود: «کشاورزی را رونق بدهید تا مملکت آباد شود/ فرونشست زمین خطرناک‌تر از زلزله/ زاینده‌رود حق مردم اصفهان است/ کشاورز هیچ‌گاه در صف ضد‌انقلاب قرار نخواهد گرفت» و مهم‌تر از همه این شعار‌ها تعیین «انتظامات کشاورزان» بود تا جلوی هر بی‌نظمی و سوء‌استفاده و منحرف کردن مطالبات گرفته شود.

 

همین شد که با فاصله‌ای اندک هم معاون اول رئیس‌جمهور و هم وزیر نیرو به صورت زنده با مردم اصفهان گفتگو کردند و آن‌ها را درجریان کار‌هایی که انجام شده و کار‌هایی که انجام خواهد شد قرار دادند، گفتگو‌هایی که آبی بر آتش مشکلات و نارضایتی‌های مردم شد. محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور وقتی با شبکه خبر (و البته خطاب به مردم اصفهان) گفتگو می‌کرد ابتدا از وفاداری این مردم در همه صحنه‌های انقلاب تشکر و سپس این جملات را بیان کرد: «رئیس‌جمهور به دنبال بررسی وضع آب چهار استان اصفهان، یزد، خوزستان و چهارمحال و بختیاری است و به وزیران جهاد کشاورزی و نیرو هم دستور داده شد به سرعت موضوع را بررسی و این مسائل را مدیریت کنند تا این دوره سخت سپری شود.

 

من در میان کشاورزان اصفهانی حضور داشته و می‌دانم وضع سختی است، به همین علت به دنبال این هستیم به هر طریقی مشکل مردم را برطرف کنیم.» معاون اول رئیس جمهور با بیان این اظهارات از تشکیل ستاد احیای زاینده‌رود نیز خبر داد؛ ستادی که قراراست نتایج و تصمیمات آن به اطلاع مردم برسد. علاوه بر محمد مخبر، وزیر نیرو نیز از ظرفیت رسانه ملی بهره برد و با مردم اصفهان و کشاورزان معترض صحبت کرد.

 

علی‌اکبر محرابیان حرف‌هایش را با عذرخواهی از کشاورزان اصفهانی آغاز کرد و آن را این‌گونه ادامه داد: «به دستور معاون اول رئیس جمهور قرار شد برای احیای رودخانه زاینده‌رود اصفهان هرچه سریع‌تر جلسه‌ای برگزار و وزارتخانه‌های جهادکشاورزی و صمت در کنار وزارت نیرو به صورت فعال وارد شوند. امیدواریم تصمیمات مناسبی بگیریم و مردم عزیزمان را در مناطق مختلف مطلع و خوشحال کنیم. ما تلاش می‌کنیم موضوع را به‌نحوی مدیریت کنیم تا آسیب کشاورزان به حداقل برسد، ضمن این که امیدواریم با فضل و عنایت خداوند و با شروع بارش‌ها بتوانیم این کمبود‌ها را جبران کنیم.»

و این‌گونه شد که مردم معترض در اصفهان و کشاورزانی که برای ادامه حیات اقتصادی شان صدا را بلند کرده بودند، آرام شدند تا جایی که آرامش آن‌ها و رسانه ملی که واسطه مهمی در ایجاد این آرامش بود در فضای مجازی نیز تمجید شدند.

دیروز یکی از کاربران در توییتی نوشت: «بخش خبری ۱۴ اولین خبرش را به گزارشی از تجمع در زاینده‌رود اختصاص داد و به معترضان فرصت داد تا مطالبه‌شان در اثرگذارترین رسانه ایران شنیده شود» و کاربر دیگری هم نوشت: «چه حس خوبیه دیدن مطالبه گری به حق و نتیجه بخش مردم کشورت از رسانه ملی نه از رسانه‌های موج‌سوار و فتنه‌گر...».

۱۰ نکته‌ای که رئیس‌جمهور گفت

۲۶ آبان شش سال پیش، رهبر معظم انقلاب سیاست‌های کلی محیط‌زیست را ابلاغ کردند، سیاست‌هایی ۱۵گانه که با «مدیریت جامع، هماهنگ و نظام‌مند منابع حیاتی» آغاز می‌شد و با «تقویت دیپلماسی محیط‌زیست» پایان می‌گرفت. دو روز بعد از ششمین سالگرد ابلاغ این سیاست‌ها که ۲۸ آبان ۱۴۰۰ باشد، نشست تخصصی رئیس‌جمهور با نخبگان و فعالان محیط‌زیست برگزار شد تا هم فتح بابی برای یک ارتباط دوسویه باشد و هم مجالی برای یادآوری سیاست‌هایی که بخش بزرگی از آن‌ها فراموش شده‌است.

ابراهیم رئیسی دیروز به این فراموشی گسترده اشاره کرد و گفت: پس از گذشت شش سال فقط ۴۷درصد این سیاست‌ها اجرایی شده که به هیچ عنوان قانع‌کننده نیست و لازم است دستگاه‌های اجرایی در عملکرد خود بازنگری کنند و در یک اقدام جمعی این عدد را به رقم قابل‌توجهی افزایش دهند. اگر سیاست‌های کلی محیط‌زیست را یک بار دیگر مرور کنیم به بند‌هایی مترقی می‌رسیم ازجمله ایجاد نظام یکپارچه ملی محیط‌زیست، اصلاح شرایط زیستی، پیشگیری از انتشار انواع آلودگی‌ها، جرم‌انگاری تخریب محیط‌زیست، کنترل عوامل آلاینده هوا، آب و خاک یا مدیریت تغییرات اقلیم و مقابله با تهدیدات زیست‌محیطی همچون بیابان‌زایی و گرد و غبار.

 

برای این که این بند‌ها از سیاست‌های مکتوب به برنامه‌هایی عملیاتی تبدیل شوند باید دستگاه‌های مختلف اجرایی و دولتی مثل قطعات یک ماشین با نظم کنار هم کار کنند که شواهد نشان می‌دهد چنین نکرده‌اند، زیرا روز گذشته علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست فقط در حیطه قوانین مربوط به هوای پاک توضیح داد که «۲۳ دستگاه کشور طبق این قانون تکالیفی دارند، ولی درصد پیشرفت کار‌ها درحوزه هوای پاک پایین است.» به همین دلیل درجلسه روز گذشته، رئیس‌جمهور اعلام کرد به علت اجرایی‌نشدن بخشی از سیاست‌های مصوب نظام باید بررسی و موانع تحقق کامل این سیاست‌ها برطرف شود، آن هم در نشست‌هایی که نخبگان و صاحب‌نظران زیست‌محیطی در آن حضور دارند.

 

اما نکته بعدی که رئیسی به آن اشاره کرد اصل بودن محیط‌زیست و فرع بودن توسعه‌یافتگی در مواجهه با آن بود که به لطمات سنگین پروژه‌های مختلف عمرانی به محیط‌زیست به بهانه توسعه اشاره‌ای کامل داشت. او تاکید کرد: «اگرچه توسعه‌یافتگی و فعالیت‌های اقتصادی، موضوعی ضروری است، اما حتما باید پیوست محیط‌زیستی داشته باشد. در ضمن محیط‌زیست هم باید از پیوست اقتصادی بهره‌مند شود.»

او به این ترتیب علاوه بر پیوست زیست‌محیطی داشتن پروژه‌های عمرانی، پیوست اقتصادی داشتن محیط‌زیست را هم مورد تاکید قرار داد که تاکید میمونی بود، چرا که این گفته او به ارزش‌های زیستی عناصر مختلف طبیعت اشاره دارد، مثل این‌که بدانیم هر درخت در یک سال فقط از باب تولید اکسیژن چقدر ثروت تولید می‌کند.

 

رئیس‌جمهور در جلسه روز گذشته همچنین به لزوم آموزش همگانی برای صیانت از محیط‌زیست، ورود دانشگاه‌ها به حوزه پژوهش محیط‌زیست و استفاده دولت از یافته‌های دانشگاهی، مدیریت پسماند، مشارکت مردم و سازمان‌های مردم‌نهاد در حفاظت محیط‌زیست و حفظ جنگل‌ها نیز اشاره کرد و در مورد دو موضوع کلیدی توضیحاتی داد؛ اول چالش کمبود آب و سپس صید ترال.

 

او کمبود آب را مشکل همه مردم ایران و چالش همه استان‌ها دانست و گفت: در جریان سفر‌های استانی، مهم‌ترین مشکلی که مردم رفع آن را مطالبه می‌کنند، تامین آب است و معتقدم باید به مدیریت آب در کشور توجه جدی شود، هم با استفاده بهینه و هم با توجه به ظرفیت‌های اقلیمی. رئیس‌جمهور درمورد صید ترال نیز از زبان مردم سخن گفت و به خطرات ناشی از آن و دغدغه‌های صیادان در بوشهر و بندرعباس اشاره کرد و حرف‌های امیدبخشی زد: «حتما باید جلوی صید ترال گرفته شود؛ چرا که این نوع صید به آبزیان، دریا و حتی صیادان آسیب می‌رساند. از رئیس سازمان محیط‌زیست می‌خواهم با جدیت این موضوع را پیگیری کند.»

۱۵ نکته‌ای که زیست‌محیطی‌ها گفتند

از میان ۱۷استاد، نخبه و فعال زیست‌محیطی که روز گذشته مکالمه رو در رو با رئیس‌جمهور را به نمایندگی از همفکران خود تجربه کردند، بسیاری برای رسانه‌ها چهره‌هایی آشنا بودند. سال‌هاست این افراد در تعامل با رسانه‌های مجازی و مکتوب در قالب مصاحبه یا یادداشت، چالش‌های عمده محیط‌زیستی کشور و راه‌های علاج آن را می‌گویند تا جزو آخرین نسل از کارشناسان محیط‌زیست باشند که هنوز به اصلاح وضع موجود امید دارند.

 

مسلما حرف‌هایی که این صاحب‌نظران بر زبان آوردند بیش از آنچه فرصت جلسه اجازه داد، بود، ولی با وجود ضیق وقت باز هم پای چالش‌های زیست‌محیطی زیادی وسط کشیده و مطالبات فراوانی مطرح شد. افزایش اختیارات سازمان حفاظت محیط‌زیست، استفاده از ظرفیت فناوری‌های نو و دانش‌بنیان در صیانت از طبیعت، دیپلماسی فعال در حوزه آب، توجه به قابلیت‌های سرزمینی، توجه به پیوست اقتصادی درمسائل زیست‌محیطی، مدیریت مناسب پسماند، استفاده از پنل‌های خورشیدی، از رده خارج کردن خودرو‌های فرسوده، کاهش استفاده از ظروف پلاستیکی، پرهیز از صید ترال، بازنگری در ماموریت‌های سازمان‌های محیط‌زیست در حوزه آب، کاهش تعارض تولید و محیط‌زیست، توجه به ابعاد سیاسی، اجتماعی و امنیتی محیط‌زیست، نوسازی تجهیزات محیط‌بانان و توجه به وضعیت معیشتی و استخدامی آنان و توجه به ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد در حوزه محیط‌زیست، شاخص‌ترین نکاتی بود که صاحب‌نظران زیست‌محیطی مطرح کردند.

 

نکته جالب توجه، اشتراک برخی از این مطالبات و تاکیدات با گفته‌ها و خواسته‌های رئیس‌جمهور بود که بیش از هر چیز وجود زبان مشترک میان این دو گروه را به نمایش می‌گذاشت؛ اشتراکی که می‌تواند گره‌گشای بسیاری از مشکلات زیست‌محیطی کشور و ارتقای جایگاه محیط‌زیست در کشورمان باشد.


گزارش میدانی از تجمع کشاورزان در زاینده رود
روایت حقابه و دیگر هیچ!
نفیسه راهداری / جام‌جم اصفهان

روز گذشته، مردم اصفهان همنوا با کشاورزان شرق و غرب اصفهان به جمع معترضان عدم تخصیص حقابه کشاورزان و جاری نشدن زاینده‌رود پیوستند تا همگی یکصدا مطالبه‌گری جریان دائمی زاینده‌رود را فریاد بزنند، چراکه حیات اصفهان به جاری بودن زاینده‌رود بسته است و جان بی‌جان زاینده‌رود، این روز‌ها نه تنها غم نان کشاورزان بلکه غمنامه و سوگ فرونشست تاریخی‌ترین شهر ایران را به همراه دارد.

 

نگرانی از فروریختن آثار تاریخی ارزشمند به‌جا مانده از صد‌ها سال گذشته اصفهان بر اثر خشکسالی، امروز به دغدغه اصلی مردم اصفهان پس از خشکی زاینده‌رود تبدیل شده است. اما داستان از آنجا شروع شد که در پی اعتراضات و تجمعات کشاورزان در شرق اصفهان و نیز مقابل استانداری، طی هفته‌های گذشته به نتیجه خاصی نرسید و در نهایت منجر شد این اعتراضات مردمی از شرق و غرب اصفهان به بستر زاینده‌رود و در مجاورت پل تاریخی خواجوی اصفهان کشیده شود.

وقتی پای درددل کشاورزان می‌نشینی و به حرف‌های آن‌ها گوش می‌دهی با مطالبه بحق آن‌ها مواجه می‌شوی.

وعده و وعید‌های چند ساله مسوولان و محقق نشدن آن، موجب شده است کشاورزانی که روزی، خود زکات بده بودند امروز به نان شب محتاج شوند؛ مطالبه‌ای که پس از۲۰سال و با بردن شکایت نزد مسوولان استانی، نمایندگان مجلس و پشت سر گذاشتن سه رئیس‌جمهور راه به جایی نبرده است، جز این‌که نمک زدن به زخم کهنه آن‌ها را بیشتر کرده است.

 

جاری‌سازی زاینده‌رود و اجرای قانون مصوبات ۹ماده‌ای، اصلی‌ترین خواسته صنف کشاورزان شرق و غرب اصفهان و تخصیص حقابه زاینده‌رود است. کشاورزانی که این روز‌ها به دلیل کشت نکردن، هیچ درآمدی ندارند و مطالبه‌گر حقابه خود هستند و می‌گویند اگر حقابه ما در شرایط فعلی داده نمی‌شود باید سهم دیگر بخش‌ها از این رودخانه هم کاسته شود. چرا که مطابق مصوبات شورای‌عالی آب و شورای هماهنگی زاینده‌رود، 74.3 درصد آب رودخانه متعلق به کشاورزان و 25.7 درصد آب رودخانه متعلق به دولت و وزارت نیرو است.

 

وضعیت معیشت سخت و افزایش نرخ کالا و مایحتاج خانوار، بیکاری ناشی از خشکسالی، نداشتن پس‌انداز و منابع مالی، نبود حمایت مسوولان و جبران خسارت‌ها و سختی زندگی، تخصیص بی‌رویه آب، ساخت ویلا و آبیاری باغات بادام و گردو، بی‌تدبیری مسوولان در برداشت و تقسیم ناعادلانه آب و اجرای طرح‌های آبی به برخی از استان‌های همجوار، همه و همه خلاصه فریاد چند ساله کشاورزانی است که پاسخگویی برای آن نیست.

حسین محمدرضایی، عضو هیات‌مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان به ما می‌گوید: سال گذشته که آورد رودخانه ۷۵۰ میلیون مترمکعب بود، حدود ۵۵۵ میلیون مترمکعب این آب متعلق به کشاورزان بود که در کمیته سازگاری با کم‌آبی مصوب شد در سال آبی گذشته نیز ۲۵۰میلیون مترمکعب این آب به کشاورزان تعلق یابد که با وجود تصویب این عدد تنها ۶۲میلیون مترمکعب آب به کشاورزان تحویل داده شد؛ نزدیک ۱۹۰میلیون مترمکعب هم طلب وزارت نیرو به کشاورزان است.

 

وی افزود: قرار بود پایان سال آبی گذشته ۲۰۰میلیون مترمکعب آب، پشت سد زاینده‌رود ذخیره باشد. همچنین سال گذشته ۱۹۰میلیون مترمکعب حقابه کشاورزان تحویل داده نشد، بنابراین پایان سال آبی گذشته باید حدود ۲۸۰میلیون مترمکعب آب در سد زاینده‌رود باشد.

 

عضو هیات‌مدیره نظام صنفی کشاورزی شهرستان اصفهان تصریح کرد: اکنون فصل کشت پاییزه کشاورزان است و اگر این کشت به تعویق بیفتد، ناچار به کشت در فصل سرد می‌شویم که این موجب افت تولید می‌شود. وی گفت: متاسفانه کشاورزان اصفهان طی یک سال گذشته به دلیل دریافت نکردن آب و کشت نکردن، هیچ درآمدی نداشته‌اند و اگر این دوره نیز کشت نداشته باشند، حدود نزدیک دو سال خواهد شد که درآمدی ندارند.

 

محمدرضایی درباره این‌که امروز ذخیره سد زاینده‌رود مناسب نیست، تاکید کرد: دلیل ذخیره نامناسب سد زاینده‌رود، نگه نداشتن آب پشت سد است، بنابراین امروز کشاورزان اصفهان، آب منطقه‌ای و وزارت نیرو را امین خود نمی‌دانند و معتقدند اگر حقابه خود را نگیرند، وزارتخانه، آب نگهدار نیست و کشاورزان تا وقتی تاریخ بازگشایی آب مشخص نشود همچنان به درخواست خود ادامه می‌دهند.