«کیمیا خاتون» و «ملت عشق» تصویری نادرستی از شمس و مولانا ارائه داده‌‌اند

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا)، اخیرا محمدجواد اعتمادی، شمس‌پژوه و محقق ادبیات عرفانی تدوین کتابی را در حوزه اندیشه و رفتار شمس تبریز با نام «کرامات کلمات» به پایان رسانده که در آستانه انتشار قرار دارد. این امر فرخنده بهانه‌ای شد تا دقایقی در گفت‌وگو با مولف کتاب نیم نگاهی بر اندیشه و جهان‌بینی شمس تبریز داشته باشیم.

محمدجواد اعتمادی دارای مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تربیت معلم و پژوهشگر ادبیات عرفانی است که صاحب درس‌گفتارهای کاربردی در حوزه شناخت اندیشه مولانا و مولف کتاب «به عبارت آفتاب» دربرگیرنده جستارهایی در زندگی و اندیشه مولانا و تحقیق در آثار وی است. اعتمادی در 10 سال گذشته درس‌گفتارهای درباره آموزه‌های مولانا و زندگی شمس داشته که در آنها نگاهی جدید به انسان‌شناسی شمس داشته است.

برای شروع به سراغ نام کتاب برویم. درباره دلیل نام‌گذاری کتاب جدیدتان به «کرامات کلمات» توضیح دهید.
دلیل نام‌گذاری این کتاب به «کرامات کلمات» توجه دادن مخاطبان به این حقیقت است که کرامات اصلی عارفان بر آب ایستادن، بر هوا پریدن و قدم بر آتش نهادن نیست بلکه معرفت و آگاهی بوده که به انسان‌های اعصار گوناگون هدیه کرده‌اند. کرامات امثال شمس طیر الارض یا بر هوا پریدن نبوده بلکه کرامت اصلی شمس تبریز آن آگاهی معرفتی درون وی بوده که چون گوهری گران‌بها آگاهی‌بخش و تجلی نور حقیقت، نثار مثنوی مولانا شده و تولد معنوی و حقیقی مولانا مرهون همان گوهر درونی شمس است. «کرامات کلمات» تاکید دارد که کرامت اصلی شمس، کلمات وی است و آنچه از وجود شمس که مولانا را زیروزبر کرد از جنس خرق عادت یا کرامات معمول نبوده، بلکه نور حقیقت و آگاهی بوده که در مقالات شمس جمع‌آوری شده است. در کتاب «کرامات کلمات» تلاش شده دُر و گوهرهای اصلی معارف و آموزه‌های شمس تبریزی از میان مقالاتش جمع‌آوری و استنتاج شود.

در این کتاب به چه مباحثی پرداخته‌اید؟
کتاب دارای پنج فصل است که پس از مقدمه‌ای درباره چیستی و چگونگی تالیف اثر در فصل اول با تجسس در مقالات شمس به سال‌های کودکی و نوجوانی و آغاز زندگی وی اشاره شده است. فصل دوم نیز به بیان ویژگی‌های رفتاری و شخصیتی شمس با تورق و جست‌وجو در مقالات وی اختصاص یافته و در فصل سوم نیز به سفرها و دیدارهای شمس پس از ترک تبریز با بزرگان و عارفان مختلف و تجربه‌های وی در آن دیدارها و گفت‌وگوها اشاره شده است. فصل چهارم به رابطه مولانا و شمس از نخستین کشش مولانا به این عارف بزرگ تا فراق پرداخته و در این فصل نیز به سخنان شمس در مقالات اشاره شده است. فصل پنجم مفصل‌ترین بخش کتاب را شامل می‌شود و در آن اندیشه‌ها و آموزه‌های شمس به صورت گزیده موضوعی از مقالات وی ذیل مباحثی چون انسان، خدا، عشق، سلوک و غیره گردآوری شده و به نوعی یک گزیده موضوعی از کل مقالات شمس است.

هدف اصلی «کرامات کلمات» چیست و چه خلاء‌هایی را پرمی‌کند؟
شمس تبریزی با همه شهرتش چه در میان اهل عرفان و چه در میان کسانی که به واسطه تاثیرش و اشارات مولانا با وی آشنا هستند، همچنان ناشناخته است و این ناشناختگی با قصه‌ها و افسانه‌‌ها و پاره‌ای سخنان ناروا همراه شده است. برخی کتاب‌هایی که شامل داستان‌سرایی درباره شمس و مولانا هستند نیز مثل رمان «کیمیا خاتون» نوشته سعیده قدس و «ملت عشق» تصویری نادرستی را درباره شمس و مولانا ارائه داده‌‌اند و خواننده تصور ذهنی اشتباهی را نسبت به این عارف بزرگ پیدا می‌کند که با شمس مقالات منطبق نیست. البته کتاب‌های تحقیقی و خوبی نیز درباره شمس تبریز نوشته شده و پژوهشگران بسیاری کوشیده‌اند با مطالعه دقیق، تصویری واقعی از این عارف بزرگ ارایه دهند؛ اما همچنان مقالات شمس درخور جست‌وجوی بیشتر است تا از پس قصه‌پردازی‌ها و تصورات اشتباه برآییم. هدف «کرامات کلمات» ارایه تصویری از زندگی شمس و گردآوری برگزیده‌ای از اندیشه‌ها و آموزه‌های وی برای آشنایی هرچه بیشتر با عرفان وی است.

آیا این کتاب در ادامه اثر پیشین شما یعنی «به عبارت آفتاب» است؟
«به عبارت آفتاب» جست‌وجو در زندگی و تجربه‌های مولانا و نیز رابطه شمس و مولاناست؛ ضمن اینکه در آن کتاب نیز به نقش شمس بر مولانا و تاثیرش بر عرفان متجلی در غزلیات و مثنوی معنوی پرداخته شده و به نوعی معرفت‌شناسی مولاناست. «کرامات کلمات» جست‌وجو در مقالات شمس تبریزی و معرفت‌شناسی شمس با تجسس در کلمات و سخنان وی است.

جای چه پژوهش‌هایی را در حوزه شمس‌پژوهی خالی می‌دانید؟
در قلمرو شمس‌پژوهی همچنان امکان تجسس و تحقیق برای شناخت عمیق‌تر این عارف بزرگ وجود دارد. در این مسیر باید محققان اساس کار را بر مقالات شمس و آثار مرتبط مانند کتاب‌های مولانا قرار دهند. همچنین مطالعه آثار سنایی و عطار و متون صوفیه پیش از شمس و مولانا نیز راهگشا خواهد بود. دانشجویان و محققان می‌توانند بر اساس مقالات شمس به بررسی شرایط اجتماعی زمان وی بپردازند یا به عنوان نمونه فایده‌های زبانی و واژگانی از مقالات شمس بردارند. همچنین می‌توانند از مقالات شمس برای درک و شناخت مشاهیر عصر وی استفاده کنند. درحقیقت همچنان می‌توان از زوایای مختلف به مقالات شمس نظر کرد و هر تلاش کاربردی در این زمینه موثر خواهد بود.