رمضان و طعم مادری

می‌گوییم بهتر است چون طبق احکام اسلامی روزه گرفتن برایشان واجب نیست اما باز هم تکلیف و تشخیص بر خودشان واگذار شده است.

با این‌حال، بسیاری از کارشناسان دینی معتقدند که استفاده از ماه مبارک رمضان، فقط با روزه‌گرفتن نیست و این مادران مشتاق می‌توانند با خواندن ادعیه و انجام مستحبات و واجبات دیگر، یکی از کسانی باشند که بیشترین بهره را از ماه رمضان برده‌اند.

خلاصه این که فراموش نکنید درست است که روزه‌ داری امری مقدس است و احساس خوشایندی دارد، اما حتی در شرع و دین هم سلامت فرد بر هر چیز دیگری ارجحیت دارد. این گزارش، مروری بر همه جنبه‌های روزه‌گرفتن یا نگرفتن این تازه مادران در ماه مبارک رمضان است که یادآوری می‌کند حواستان به خود و فرزندتان باشد.

شرعی که هوای مادر را دارد

روزه‌ گرفتن زنان باردار در ماه رمضان بر طبق نظرات مراجع تقلید واجب نیست؛ حکمی که به صورتی واضح و روشن بیان شده است. در واقع بر کسی پوشیده نیست که روزه گرفتن بر هرکسی که روزه برای او ضرر دارد واجب نیست؛ و این درباره مادران باردار و مادرانی که به فرزند شیرخواره خودشان شیر می‌دهند صدق می‌کند. آنها می‌توانند روزه‌های قضا را در زمان‌های دیگری بگیرند یا اگر امکان این کار وجود ندارد، کفاره روزه قضا برای هر روز را با غذا دادن به فرد نیازمند بدهند. با این وجود، همه‌چیز بر عهده تشخیص مادر و پزشک است که آیا توانایی روزه گرفتن دارد یا نه!

پزشک چه می‌گوید؟

برخی مادران تجربه چندین ساعت غذا نخوردن و حال بد را دارند؛ مادرانی که با توجه به شناخت خود از بدنشان در طول دوران بارداری و شیردهی، به این نتیجه رسیده‌اند که توان روزه گرفتن را ندارند و از پس آن برنمی‌آیند؛ مادرانی که روزه را برای سلامت خود و فرزندشان ضرر می‌بینند. اما اگر مادری احساسی غیر از این دارد، می‌تواند با پزشک متخصص خود درباره وضعیت جسمی‌اش و اثرات روزه‌داری مشورت بگیرد. تجربه نشان داده که خانم‌های بارداری که سه‌ماهه اول بارداری را گذرانده‌اند و مادر و جنین در رحم هر دو قوی هستند و بارداری سالم و بی خطری را بدون ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای می‌گذرانند، در صورت تمایل و مشورت با پزشک خود می‌توانند روزه بگیرند؛ البته همین روزه‌گرفتن هم شرایط و محدودیت‌هایی برایشان دارد که باید آن را رعایت کنند اما بهتر است که حتی اگر احساس توان روزه‌داری دارند هم از مشورت با پزشک خودشان غافل نشوند و بعد روزه بگیرند تا بعدا پشیمانی به بار نیاید.

سه‌ماهه اول ممنوع

با این که گرفتن روزه بر مادران باردار واجب نیست و همه‌چیز بر تشخیص حال خودشان و جنین‌شان برای روزه‌گرفتن واگذار شده است، اما متخصصان به طور جدی معتقدند که روزه‌داری در سه‌ماهه اول بارداری ممنوع است؛ چرا که مغز جنین در سه‌ماهه اول به مواد دریافتی از مادر به طور مستقیم احتیاج دارد و در حال رشد است. بنابراین خانم‌های باردار نباید در سه‌ماهه اول بارداری روزه بگیرند. به طور کلی، رشد جنین در سه‌ماهه اول بسیار جدی و بااهمیت است و روزه گرفتن باعث رشد نکردن جنین می‌شود و می‌تواند بر جنبه‌های مختلف نوزاد پس از تولد از جمله قدرت یادگیری او تاثیر بگذارد. در چنین شرایطی، پزشکان معتقدند که اگر در این سه‌ماهه هستید و احساس تشنگی و گرسنگی و ضعف در اثر نخوردن نمی‌کنید، آن را جدی نگیرید و روزه نگیرید، چرا که اثراتش بعدا خودش را در شما و در فرزندتان نشان می‌دهد.

روزه‌ داری با اما و اگر

حالا و با در نظر گرفتن شرایط جسمی و تشخیص پزشک، اگر مادر بارداری تصمیم گرفت که روزه‌هایش را بگیرد، بهتر است با خودش صادق باشد و بداند که بدنش با دیگر افراد عادی فرق می‌کند؛ پس بهتر است در این یک ماه، مراعات‌ غذایی بیشتری نسبت به دیگران داشته باشد تا بعدا عوارض این انتخاب، گریبانش را نگیرد. متخصصان تغذیه معتقدند که خانم‌های باردار باید حد فاصل بین افطار تا سحر مایعات زیادی بنوشند تا در طول روز با کمبود آب در بدنشان مواجه نشوند. علاوه بر آن، مصرف غذاهای فیبردار مانند میوه‌ها، غلات و سبزیجات را در زمان افطار و سحر فراموش نکنید. آنها توصیه اکید دارند که به دلیل جلوگیری از دیابت دوران بارداری، از مصرف زیاد مرسومات این ماه مانند زولبیا و بامیه و خرما و شیرینی بپرهیزید که بعدا جبران آن خیلی سخت می‌شود. خلاصه این که شما با دیگر افراد روزه‌دار فرق دارید؛ بیشتر از همیشه هوای خودتان را داشته باشید. در این میان فراموش نکنید که علاوه بر سه‌ماهه اول بارداری، روزه‌داری در هفته‌های آخر و از 36 هفتگی به بعد هم توصیه نمی‌شود؛ چرا که آنها باید در طول روز مایعات و مواد غذایی کافی بخورند تا هم خودشان برای زایمان آماده شوند و هم جنین‌شان به اندازه کافی وزن بگیرد. به طور کلی پزشکان تغذیه مهمترین تهدید روزه‌گرفتن برای خانم‌های باردار را خطر کم‌آبی می‌دانند؛ برای همین است که روزه گرفتن در فصل‌های گرم سال مانند تابستان و روزهای بلند را توصیه نمی‌کنند. آنها معتقدند اگر هم کسی می‌خواهد روزه بگیرد، باید به روش‌های مختلف، این کم‌آبی را جبران کند.

کسانی که نباید روزه بگیرند

اما چه کسانی نباید روزه بگیرند؟ در واقع فرق است میان کسانی که بهتر است روزه نگیرند و کسانی که نباید روزه بگیرد.

بررسی‌های علمی متعددی نشان داده است که زنان حامله با وزن کمتر از 50 کیلو و داشتن سابقه حاملگی‌های ناموفق قبلی و داشتن بیماری‌هایی مانند دیابت، کم‌خونی و فشار خون بالا و ... به هیچ عنوان نباید بر روزه‌گرفتن اصراری داشته باشند؛ حتی خدا هم اصراری ندارد. روزه‌گرفتن در این افراد، باعث نامناسب‌بودن رشد جنین در داخل رحم می‌شود و مسمومیت حاملگی به زنان باردار دست می‌دهد.

همزمانی شیردهی و روزه‌داری

اما چطور می‌توانیم پیامدهای روزه‌داری همزمان با شیردهی را کم کنیم؟ همانند مادران باردار، به میزان زیادی آب و مایعات مصرف کنید تا تولید شیرتان کم نشود. ضمن این‌که فعالیت‌تان را هم کم کنید تا این آب مصرفی در بدنتان باقی بماند و خطر کم‌آبی‌تان تشدید نشود. اما یکی از راهکارهای دیگر هم این است که هر چند روز یک‌بار، به بدن خودتان استراحت بدهید و روزه نگیرید. در واقع نیت شما برای روزه‌داری بسیار قابل قبول است اما نباید به‌گونه‌ای رفتار کنید که به سلامت خود و فرزندتان آسیبی برسد. پس وقفه‌انداختن میان هر یکی دو روز روزه گرفتن را جدی بگیرید که می‌تواند به قدر کافی، انرژی از دست‌رفته‌تان را به شما برگرداند.

نوزاد را دریابید

حالا اگر به هر دلیلی و بیشتر برای راضی کردن دل خودتان تصمیم به روزه‌داری گرفته‌اید، باید بیشتر از همیشه حواستان به نشانه‌ها و شرایط جمع باشد.

طبیعتا اگر شرایط لازم مثل رسیدن آب و مایعات کافی به بدن و استفاده از مواد مغذی لازم برای مادران شیرده در طول ایام ماه مبارک رمضان فراهم باشد، شاید بتوان گفت که روزه‌داری برای مادر یا نوزاد خطری ندارد اما فراموش نکنید که اگر با کوچک‌ترین نشانه‌ای احساس کردید که شیرتان کم شده یا کودک‌تان آن طور که باید سیر نمی‌شود و گرسنه می‌ماند، روزه را متوقف کنید و به نوزادتان برسید. کم‌شدن میزان ادرار کودک و میزان پوشک‌های خیس او به نسبت قبل از روزه‌داری و ناآرامی و گریه‌های مداوم او می‌تواند نشانه‌هایی از این همین اثرات باشد که شما را نسبت به پیامدهای روزه آگاه می‌کند.

شیردهی و روزه‌داری

اما فارغ از مادران باردار، مادران شیرده هم جزو آن دسته از مادرانی هستند که روزه بر آنها واجب نیست. مادرانی که طبق نظر مراجع تقلید، به دلیل احتمال کم‌شدن یا خشک‌شدن شیرشان بر اثر روزه و تاثیراتش بر نوزادشان، می‌توانند روزه نگیرند. اما این موضوع هم باز به توانایی جسمی مادر، وضعیت تغذیه کودک و سن و سال او و مقدار مصرف شیرش بستگی دارد که بهتر است با مشورت پزشک کودکان انجام شود.

بسیاری از مادران معتقدند که روزه‌داری نه‌تنها تاثیر منفی بر کیفیت و میزان شیرشان نخواهد داشت بلکه می‌توانند با استفاده از مکمل‌های تغذیه‌ای پیامدهای احتمالی آن را جبران کنند و حال کودکشان با روزه‌داری حتی بهتر از قبل باشد اما برخی دیگر به بررسی‌های علمی استناد می‌کنند و معتقدند که روزه‌داری در دوران شیردهی، سطح ترکیباتی مثل روی، منیزیم و پتاسیم در شیر مادر را کم می‌کند و بر رشد نوزادشان تاثیرگذار خواهد بود. در هر صورت، تشخیص مادر، وضعیت نوزاد و تشخیص پزشک، آن حرف آخری است که در چنین شرایطی برای روزه گرفتن یا نگرفتن باید اجرایی شود.

از مشاور تغذیه کمک بگیرید

حالا اگر به هر دلیل و تشخیصی، اصرار بر روزه گرفتن دارید، بهتر است علاوه بر پزشک متخصص خودتان، با یک مشاور تغذیه هم مشورت کنید؛ اتفاقی که می‌تواند شما را در مصرف مواد غذایی در وعده‌های افطار و سحر آگاه کند تا کمترین آسیب به شما و جنین‌تان برسد.

بسیاری از مشاوران تغذیه‌ای معتقدند وعده غذایی سحری باید حاوی ترکیبات کربوهیدراتی و فیبری و پروتئین کافی به نسبتی باشد که هم انرژی کافی را تامین کند و هم از افت زودهنگام قند پیشگیری کند؛ ضمن این که باعث تشنگی و تشدید کم‌آبی و یبوست هم نشود؛ بنابراین به نظر می‌رسد خورش‌‌های حاوی سبزیجات مخصوصا در همین فصل بهار یا برنج‌های مخلوط مثل هویج‌پلو، نخودپلو، عدس‌پلو، شیرین‌پلو، ماش‌پلو و ... می‌توانند گزینه خوبی برای وعده سحری‌باشند.

برای افطار هم تقریبا ماجرا همین است اما به شکلی دیگر؛ مثلا این‌که مصرف انواع میوه و سبزیجات مانند زیتون و سالاد توصیه می‌شود که فیبر کافی داشته باشند. از مصرف ترکیبات لبنیاتی نیز غافل نشوید که می‌تواند در سلامت‌تان بسیار موثر باشد. نان‌جو، عسل یا شیره خرما و انگور هم دیگر گزینه‌های مقوی برای وعده افطار زنان باردار است.

روزه را متوقف کنید

اما مادران باردار در طول روزه‌داری باید بیشتر از هروقت دیگری، به علائم خاص بدنشان توجه کنند. علائمی که نشان‌دهنده وضعیت سلامت خود و جنین‌شان است. مثلا اگر تا پیش از روزه‌گرفتن، حرکات جنین را به تعداد و شدت بیشتری احساس می‌کردید و حالا این حرکات کمتر شده، بهتر است علاوه بر تماس با پزشک خودتان، روزه را نیز متوقف کنید.

دردهای انقباضی هم یکی دیگر از علائمی است که می‌تواند نشان از زایمان زودرس باشد؛ دردهایی که ممکن است با روزه‌گرفتن خودش را نشان بدهد و باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشید. اگر دچار حالت تهوع، تب، سرگیجه، ضعف، گیجی یا خستگی شدید و حتی این حالات با استراحت کردن هم از بین نرفت، با خوردن و آشامیدن و باطل‌کردن روزه، خودتان را به شرایط عادی برگردانید. ضمن این که فراموش نکنید شما باردار هستید و نباید در این دوران وزن کم کنید؛ پس اگر احساس کاهش وزن داشتید، روزه را قطع کنید.

در نهایت هم حواستان به عوارض کمبود آب مانند ادرار کم و تغییر رنگ آن باشید که نشان از عفونت دستگاه ادراری‌تان دارد که برای سلامت خود و جنین‌تان ضرر دارد. به طور کلی با دیدن و احساس هرکدام از این نشانه‌ها، روزه را متوقف کنید که بعدا پشیمانی به بار نیاید.

نرگس خانعلی‌ زاده - خبرنگار / ضمیمه چاردیواری روزنامه جام جم