زاگرس‌ نشینان چشم‌انتظار تصمیمات معاون اول

با این تفاسیر، جنگل‌های زاگرس روزهای سختی را سپری می‌کنند و زوال درختان بلوط می‌تواند اخبار تاسف‌باری به همراه داشته باشد.

با این‌که در اوایل اردیبهشت ماه استانداران زاگرس‌نشین، نشستی به ریاست معاون اول رئیس‌جمهور و تعدادی از وزرا برگزار و قرار شد وزیر کشور کارگروهی با عضویت سازمان حفاظت محیط‌زیست و دستگاه‌های مرتبط جهت تدوین طرحی عملیاتی و همه‌جانبه در جهت پیشگیری از آسیب‌ها و توسعه جنگل‌های زاگرس تشکیل دهد و حداکثر ظرف یک‌ماه برنامه‌ای جامع، عملیاتی و قابل اجرا به دولت ارائه دهد اما هنوز خبری از این کار نشده و طرحی به دست استانداران نرسیده است.

قدمت جنگل‌ های رشته کوه زاگرس به حدود ۵۵۰۰ سال پیش برمی‌گردد که غالب پوشش گیاهی این جنگل‌ها، درختان بلوط است.

این رشته‌کوه از کرانه‌های دریاچه وان در جنوب‌شرقی ترکیه آغاز و در ایران از غرب تا جنوب‌غربی کشیده شده‌ و پس از گذشتن از استان‌های آذربایجان‌غربی، لرستان، همدان، مرکزی، اصفهان، فارس، کردستان، کرمانشاه، ایلام، کهگیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری، خوزستان تا استان‌های کرمان، بوشهر و هرمزگان نیز ادامه می‌یابد.

هم اکنون جمعیتی حدود ۱۰ میلیون نفر در محدوده جنگل‌های استان‌های زاگرس‌نشین سکونت دارند.

وقتی از جنگل‌های بلوط و مراتع زاگرس سخن به میان می‌آید، اهمیت موضوع به اندازه راه‌ها‌، سدها، کشاورزی، دامداری و صنایع است زیرا هرگز نمی‌توان استان‌های غرب ایران را بدون جنگل‌های بلوط تصور کرد اما در کمال تاسف باید گفت در ایران، نام جنگل‌ها با آتش و حریق و آفت و تبر گره خورده ‌است.

حضور قاچاقچیان چوب و بهره‌برداری بی‌رویه جنگل‌نشینان در کنار خشکسالی‌های دهه‌های اخیر نیز جدالی نابرابر رقم زده است.

همه این عوامل باعث شد تا در اردیبهشت‌ماه استانداران زاگرس‌نشین نشستی با حضور و ریاست معاون اول رئیس‌جمهور و تعدادی از وزرا برگزار کنند تا مساله حفاظت از جنگل‌های بلوط و مراتع منطقه زاگرس را به بحث و بررسی بگذارند.

روشنایی و پخت و پز با درختان بلوط

وقتی در دومین ماه بهار، استانداران زاگرس‌نشین به همراه معاون اول رئیس‌جمهور دور‌هم جمع شدند، از اهمیت موضوع حفاظت از جنگل‌های بلوط زاگرس و مراتع این منطقه سخن گفتند و اينکه تقریبا یک‌هشتم جمعیت ایران در منطقه جنگلی و کنار مراتع ساکن هستند و وجود همین مناطق، نقش بسزایی در معیشت و درآمد و زندگی آنها دارد.

در آن نشست، راهکارهای استان لرستان برای حفاظت از این جنگل‌ها در قالب بسته پیشنهادی ارائه و در رابطه با آن بحث و تبادل‌نظر صورت گرفت.

استاندار لرستان با بیان این‌که جنگل‌های بلوط زاگرس از مهم‌ترین منابع طبیعی کشور به‌شمار می‌رود و مساحتی بالغ بر شش میلیون هکتار وسعت دارد و جنگل‌های بلوط لرستان بخش عمده‌ای از آن را تشکیل می‌دهد، گفت: «اگر جمعیت 10 میلیونی محدوده جنگل‌های استان‌های زاگرس‌نشین را در‌نظر بگیریم به‌خوبی پی می‌بریم که به موازات صیانت از حوزه‌های مهمی مانند کشاورزی، صنعت، راه‌ها، سد‌سازی و سایر ظرفیت‌ها، اجرای اقدامات اساسی برای حفاظت از جنگل‌های بلوط و مراتع نیز بسیار مهم و دارای اهمیت است که در این نشست بر این مهم تاکید شد.»

فرهاد زیویار ادامه داد: «در این نشست موضوع ارائه راهکارها برای حفاظت از جنگل‌ها و مراتع غرب کشور دستور کار مهم جلسه بود که گزارشی از وضعیت جنگل‌های بلوط و مراتع لرستان هم ارائه و مورد بررسی قرار گرفت.»

در همین رابطه غلامرضا مقدم، جامعه‌شناس با بیان این‌که اگر زندگی و معیشت افرادی که تا‌کنون به جنگل‌ها وابسته بوده‌اند از راه دیگری تامین نشود، نمی‌توان به آنها دستور داد دست از کارهای قبلی خود بکشند، به جام‌جم می‌گوید: «در استان‌های همجوار با جنگل‌های زاگرس، خانواده‌های زیادی از عشایر و روستانشینان وجود دارند که هنوز هم روشنایی و سیستم گرمایش و پخت و پز خود را با چوب درختان تامین می‌کنند و تا اینها از برق و گاز بهره‌مند نشوند باید سالانه شاهد قطع قابل‌توجهی از درختان جنگلی باشیم.»

این کارشناس ادامه می‌دهد: «تاجران چوب و زغال هم نمی‌توانند از سودهای چند میلیارد‌ی چشم‌پوشی کنند و این امر هم نابودی درختان بلوط را به همراه دارد. با این‌که همگان می‌دانیم طی سال‌های گذشته این کار چه بلایی بر سر جنگل‌ها آورده اما هنوز تصمیم درستی اتخاذ نشده و بودجه ثابتی جهت تامین نیروی حفاظتی اختصاص نیافته است.»

همه منتظر برنامه‌های دولت

بعد از نشست استانداران زاگرس‌نشین با معاون اول رئیس‌جمهور بود که محمد مخبر با بیان این‌که طرح جامع و عملیاتی برای احیا و توسعه جنگل‌های زاگرس باید تدوین شود، گفت: «مجموعه جنگل‌های زاگرس، زیست‌بوم جمعیتی بالغ بر 10 میلیون نفر است و نمی‌توان به‌سادگی از کنار مسائل و مشکلات ساکنان این مناطق عبور کرد. برای حل مسائل و چالش‌های جنگل‌های زاگرس باید در کنار اقدامات فوری و عملیاتی، برنامه‌ها و طرح‌هایی را نیز به‌صورت زمان‌بندی شده برای توسعه این منطقه تدوین و با جدیت در دستور کار قرار دهیم.»

وی از وزیر کشور خواست کارگروهی را با عضویت سازمان حفاظت محیط‌زیست و دستگاه‌های مرتبط جهت تدوین طرحی عملیاتی و همه‌جانبه برای پیشگیری از آسیب‌ها و توسعه جنگل‌های زاگرس تشکیل دهد و حداکثر ظرف مدت یک ماه برنامه‌ای جامع، عملیاتی و قابل اجرا در این‌خصوص به دولت ارائه دهند به‌گونه‌ای که وظایف استانداران و دستگاه‌های اجرایی به‌طور کامل مشخص باشد و اعتبارات مورد نیاز اجرای طرح‌ها نیز برآورد شده باشد.

حالا بیش از یک ماه از آن نشست می‌گذرد اما هنوز نه برنامه‌ای و نه تعریفی از وظایف استانداران ارائه شده است.

یکی از اعضای هیات علمی دانشگاه شهرکرد با بیان این‌که وقتی به‌صورت ملی و استانی پدیده تخریب جنگل‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد، مشاهده می‌شود که این روند در مناطق و استان‌های محروم روند بیشتری دارد، به جام‌جم می‌گوید: «فقر و محرومیت در کنار پایین بودن شاخص‌های درآمدی، بیکاری، سودجویی‌های شخصی و نهادی، همچنین نبود توسعه‌یافتگی، کمبود زیرساخت‌های رفاهی در مناطق روستایی یا برنامه‌های توسعه‌ای از‌جمله عوامل تخریب و از بین رفتن جنگل‌ها‌ست. این در شرایطی است که بر‌اساس نتایج بررسی‌ها، نزدیک به ۵۰ درصد پتانسیل‌های بالقوه رویشگاه‌های جنگلی در استانی مثل چهار محال و بختیاری در طول زمان از دست رفته است.»

به گفته بیت‌الله محمودی، هر درختی که بریده می‌شود و هر ضربه‌ای که به جنگل‌ها وارد می‌شود در همان گام نخست به زندگی و معیشت و درآمدزایی جنگل‌‎نشینان ضربه می‌زند و سرعت و شدت فرسایش خاک در مناطق از جنگل که دچار تخریب و کاهش تراکم هستند بیش از ۴ برابر سایر اراضی است.

آبگرمکن‌های خورشیدی مانع قطع درختان

بر اساس آمارها هر خانوار جنگل نشین به صورت میانگین روزانه نیازمند هفت کیلوگرم چوب برای رفع احتیاجات پخت و پز و گرمایشی و... است، این عدد در هفته به ۴۹ کیلوگرم می‌رسد، بنابراین برای رفع احتیاج خانواده به چوب باید یک درخت در هفته قطع شود که این مساله برای جنگل‌ها بسیار آسیب زاست و خسارات جبران ناپذیری به این منابع وارد می‌کند.

اواسط سال گذشته بود که اعلام شد در چهارمحال و بختیاری حدود ۳۷۰۰ خانوار جنگل‌نشین برای بحث گرمایش، پخت غذا و نیازهای دیگرشان به قطع درختان اقدام می‌کنند.

برای جلوگیری از این کار، اداره حفاظت و حمایت از منابع‌طبیعی اداره‌کل منابع‌طبیعی و آبخیزداری چهارمحال و بختیاری اقدام به توزیع ۹۹۱ دستگاه آبگرمکن خورشیدی در بین جنگل‌ نشینان کرد. کاری که اگر به صورت گسترده انجام شود، می‌تواند کمکی در جهت حفظ بخشی درختان باشد.

با این حال هنوز آمار دقیقی از میزان تاثیر خشکسالی بر جنگل‌های بلوط در سلسله جبال زاگرس وجود ندارد، اما خشکسالی زوال این درختان را به‌علت کاهش سطح سفره‌های آب زیرزمینی تسریع کرده است.

سال‌ها شعار و وعده نشان داده که با این روش‌ها نمی‌توان از جنگل‌ها حفاظت کرد و با اعتبارات قطره‌چکانی هم از بریده شدن و سوزاندن درختان جلوگیری نمی‌شود.

به اندازه کافی زمان از دست رفته و حالا حفاظت از جنگل‌های بلوط نیازمند یک عزم ملی است. به شرطی که مسوولان و نهادهای امر نیز پای کار باشند.

سید احمد هاشمی‌ - ایران