فلسطین، حرف‌های ناگفته بسیاری دارد

اتفاق جالب دوره جدید این جشنواره حضور یک فیلم کوتاه ایرانی با مضمون ضداسرائیلی در این رویداد بین‌المللی است. اتفاقی کم سابقه که فرصت نمایش مظلومیت ملت فسلطین را در عرصه جهانی هنر فراهم کرده است.

فیلم کوتاه «پیش از بهشت» در جشنواره‌ فیلم کودک و نوجوان، جشنواره فیلم کوتاه تهران و همچنین جشنواره عمار شرکت کرد و به عنوان بهترین انیمیشن انتخاب شد.

به انگیزه حضور این فیلم رئال-انیمیشن بدون دیالوگ که به موضوع ترک اجباری فلسطینی‌ها از خانه‌هایشان و اشغال سرزمین‌شان توسط صهیونیست‌ها می‌پردازد، با عوامل ساخت این فیلم کوتاه، محدثه پیرهادی تهیه‌کننده، احمد حیدریان نویسنده و کارگردان و صادق لطفی‌زاده کارگردان هنری کار به گفت‌وگو پرداختیم. بیستمین دوره این جشنواره بین‌المللی از 4 آغاز شده و تا 11 تیرماه سال جاری برگزار خواهد شد.

روند تولید فیلم

محدثه پیرهادی: پروژه «پیش از بهشت» از ابتدا یک پروژه رئال- انیمیشن با ساختار کلی مشخص بود اما جزئیات بخش انیمیشن دقیق طراحی نشده بود. یعنی می‌دانستیم که قرار است بچه‌هایی داشته باشیم که زندگی شاد و آرامشان روی دیوار با یک غلتک رنگ از بین می‌رود اما جزئیات کار را طراحی نکرده بودیم. از همان ابتدا تیم سه نفره‌مان تشکیل شد و مشغول ایده‌پردازی شدیم. شاید به جرأت بتوانم بگویم که طولانی‌ترین پیش‌تولیدهای فیلم‌کوتاه را پروژه «پیش از بهشت» داشته است.

صادق لطفی‌زاده: روند پیش‌تولید، ضبط و انیمیت همزمان با هم انجام شد یعنی حدود 8-7 جلسه سه ساعته داشتیم و استوری بردها و نماها را طراحی کردیم. کار بازیگر در پروژه رئال- انیمیشن بسیار سخت بود، چراکه باید مقابل دیواری بازی می‌کرد که هیچ چیزی روی آن وجود نداشت. سعی کردیم با مشخصات ظاهری و حذف کردن رنگ به سمت این موضوع برویم که کاراکترهای انیمیشنی به کودکان فلسطینی شباهت داشته باشند. حتی سعی کردیم در کاراکترهای طراحی شده، بچه‌های 13-12 ساله‌ای را نشان دهیم و عشق بین‌شان را برانگیخته از فطرت پاک‌شان به نمایش بگذاریم.

پیرهادی: ایده اصلی فیلم کوتاه «پیش از بهشت» به قدری جذاب بود که حتی تردید برای ساخت آن کار اشتباهی بود. در ابتدا بسیاری مخالف ساخت پروژه بودند، اما برای ما واضح بود که این اثر، کار خوبی از آب در می‌آید.

در ایران کار رئال-انیمیشن کمتر انجام شده است، به‌همین دلیل عکس‌العمل عوامل هنگام ضبط جالب و برایشان جای سوال بود که چرا دوربین مقابل یک دیوار سفید حرکت می‌کند و برداشت‌های متعدد انجام می‌شود. صبوری عوامل باعث شد تا خروجی اثر مورد توجه عموم مردم قرا بگیرد، نتیجه کار حاصل زحمات تک تک آن‌هاست

پیش‌بینی بازخورد در محافل هنری

پیرهادی: سعی کردیم در ماجرای فلسطین در نقطه‌ای بایستیم که برای تمام آدم‌ها با هر زبان و فرهنگی قابل درک باشد. نقطه اصلی مساله فلسطین این است که حقوق اولیه تعدادی آدم توسط تعداد دیگر سلب شده است و آن‌ها را از خانه و سرزمین مادری‌شان بیرون کرده‌اند. ما می‌خواستیم فضای سیاسی مساله فلسطین را نادیده بگیریم و چند پله عقب‌تر بایستیم و بگوییم اساس و مبنای مشکلی که با اسرائیل داریم، چیست؟ حق طبیعی فلسطینی‌هاست تا بتوانند در خانه‌ها و سرزمینی اجدادیشان با آسایش زندگی کنند و پایان غم‌انگیزی که در فیلم می‌بینیم به همین دلیل انتخاب شده است. برخلاف ایران، در دنیا، آثاری با مضمون فلسطین آثار روشنفکرانه است و مورد توجه هم قرار می‌گیرد.

حیدریان: من فکر نمی‌کنم که کار با مضمون فلسطین به جشنواره‌ها راه نیابد. برای مثال فیلم کوتاه «وَلَد» یا انیمیشن «آنتراکت» در جشنواره‌های زیادی شرکت و جوایزی نیز دریافت کردند. شاید بتوان گفت در دنیا، اروپامحوری حاکم است اما جشنواره‌هایی هم وجود دارد که به آثار نگاه سیاسی ندارند.

پیرهادی: فارغ از جشنواره‌ها ما دوست داشتیم اثرمان در کانال‌های عمومی پخش شود و شخصیت‌های مختلف با آن ارتباط برقرار کنند. علاقه شخصی ما این است «پیش از بهشت» را در خود فلسطین و برای کسانی‌که در جبهه مقاومت فعالیت می‌کنند، نمایش دهیم اما تاکنون این اتفاق رخ نداد، اگرچه تا همین حد بازخوردهای خوبی داشتیم.

واکنش ها در فضای مجازی و حقیقی

پیرهادی: در محافل داخلی بازخورد عمومی و مردمی بسیار خوب و مثبت بود و بیشتر از حد تصورمان از کار استقبال شد اما در جشنواره‌های داخلی یک نگاه ضدمضمونی وجود دارد که باعث می‌شود واکنش به کارهای این‌چنینی منفی باشد. برای مثال در جشنواره فیلم کوتاه تهران در حد و اندازه فیلم‌، با ما برخورد نشد و همه به عنوان یک فیلم حکومتی و سفارشی با کار برخورد کردند. از طرفی چون فیلم درباره فلسطین بود، باعث شد تا منتقدان به کار نگاه سیاسی داشته باشند و به بخش هنری کار توجهی نکنند.

البته من به دنبال ساخت اثری با این موضوع هستم. ولی دوست ندارم که سمت سری‌کاری بروم و فقط روی یک موضوع برای ساخت فیلم کوتاه تمرکز کنم اگرچه در مساله فلسطین حرف‌های نگفته و قصه‌های تعریف نشده زیادی وجود دارد که هنوز به آن پرداخته نشده است.

حیدریان: این انگیزه را دارم که کارهای بیشتر در زمینه فلسطین انجام دهم و اگر طرح و قصه خوبی به دستم برسد، دوست دارم به این موضوع بپردازم. اخیرا باشگاه فیلم سوره فراخوانی داد تا اگر کسی طرح و ایده‌ای با موضوع فلسطین دارد، برایش ارسال کند، ولی در میان آن‌ها طرح جان‌داری ندیدم که تمایل به ساخت آن داشته باشم.

لطفی‌زاده: ساخت کار کوتاه با مضمون‌های این‌چنینی زیرکی عجیبی می‌خواهد تا برچسب شعاری‌ و سفارشی‌بودن نخورد. ما سعی کردیم فرم اجرای فیلم از دل محتوای اصلی آن خارج شود و فکر می‌کنم از این حیث موفق بود. اگر در محتوای کار ما تنها بحث اشغال مطرح می‌شد و از اشغال فلسطین صحبتی به میان نمی‌آمد، می‌شد در زمان‌های مختلف مثل جنگ روسیه و اوکراین از این کار استفاده کرد اما ما دقیقا می‌خواستیم به صورت واضح به موضوع اشغال سرزمین‌های فلسطینی بپردازیم.

سازمان‌های دولتی و مناسبتی سازی

لطفی‌زاده: معمولا نهادهای دولتی مایل به ساخت آثار مناسبتی به ویژه با موضوع فلسطین هستند ولی از آنجایی که همیشه دیر یادشان می‌افتد و زمان کمی برای ساخت اثر دارند، کارها کیفیت لازم را ندارند. پس یکی از مشکل‌های اساسی در ساخت فیلم کوتاه این است که باید مسئولان آن را به رسمیت بشناسند و نگاه‌شان به فیلم کوتاه، مناسبتی و صرفا برای پُرکردن آنتن تلویزیون نباشد.

حیدریان: باید بگویم ایده اصلی ساخت «پیش از بهشت»، قبل‌تر از روز قدس بوجود آمد و ما سعی کردیم روند تولید را جوری پیش ببریم تا کار را به این روز برسانیم. اگر فیلمسازی قصد ساخت آثار مناسبتی دارد، بسیار خوب است که نهادهای مربوطه از آن طرح حمایت کنند چون فیلمسازان جوان و خلاق کم نیستند. ما سعی کردیم اثری فراملی با زبان جهانی بسازیم اما متاسفانه سطح ارتباط مسئولان ما و فرهنگ‌سازی که باید در کشورهای منطقه انجام می‌دادیم، کافی نبوده و نتوانستیم به درستی دغدغه کشورمان را که حمایت از مردم مظلوم فلسطین است، به جهانیان نشان و آثار این‌چنینی را برای سفرای کشورهای حامی فلسطین نمایش دهیم.

پیرهادی: مساله اصلی که کارهای ارزشمند کمتر تولید می‌شود، این است که ما به تولید کارهای مناسبتی عادت کردیم. اگر در ساخت اثر با موضوع‌های حساسی چون فلسطین نگاه‌مان را بازتر کنیم و نگاه مناسبتی نداشته باشیم، ارزش کار منحصر به همان یک روز و کارکرد اثر منوط به همان مناسبت نمی‌شود. اگر هدف مسئولان و هنرمندان از ساخت فیلم کوتاه فرهنگ‌سازی درست باشد، قطعا آثار ارزشمندی تولید خواهد شد.

تلخی ماجرا اینجاست که مردم ایران همراه مردم مظلوم فلسطین هستند، ولی کم‌کاری دستگا‌های فرهنگی کشور موجب شده است مردم فلسطین این موضوع را ندانند که مردم ایران برای حمایت از آن‌ها در مجامع بین‌المللی هزینه‌های زیادی داده‌اند. متاسفانه حتی آن‌ها نمی‌دانند ما مردمی هستیم که فلسطین را دوست داریم و این کم‌کاری در دیپلماسی فرهنگی ماست.

مشکلات ساخت فیلم کوتاه در ایران

پیرهادی: مشکل اصلی فیلم کوتاه در کشور این است که حامیان کم و مدعیان زیادی دارد. همچنین ساخت فیلم کوتاه، گران است و فیلمساز مجبور می‌شود تا ایده خود را محدود کند. این موضوع، باعث ساخت آثار کم‌اثر و بعضاً به دردنخور می‌شود. البته بخشی از این مشکلات به دلیل شرایط اقتصادی است. چون در سال‌های اخیر دستمزد عوامل سینما رشد زیادی داشته، از طرفی بازار کار سینما، بازار شلوغی است و تعداد پروژه‌ها خیلی بیشتر از نیروهای متخصص است، فیلم کوتاه تبدیل به یک کار ارزان، دم دستی و لوکس شده است و فیلمساز هم به سمت تولید کارهای بسیار کوتاه و تیزر فرهنگی سوق داده می‌شود. برای حل این مشکلات باید به سمت جشنواره‌ها رفت، یعنی فیلمساز، فیلم کوتاهی بسازد که در جشنواره دیده شود که جشنواره‌ها فیلمساز را به سمت ساخت آثار خاصی سوق می‌دهند که اگر اثری پیام‌آور شادی و امید باشد، مطلوب دست‌اندرکاران جشنواره‌ها قرار نمی‌گیرد.

حیدریان: فیلم کوتاه محصول عشق است، یعنی برای کسی که علاقه به ساخت کار کوتاه دارد بازده مالی ندارد. ولی فیلمسازی که عاشق ساخت اثر کوتاه است برای اثرش تلاش می‌کند و می‌جنگد.