پایان مردی با اصلاحات نابودگر

گورباچف متولد ۲مارس۱۹۳۱ (۱۱اسفند۱۳۰۹ هجری شمسی) بود. او از سال ۱۹۸۵ تا ۱۹۹۱ دبیرکل حزب کمونیست اتحاد جماهیر شوروی بود، اما دسامبر ۱۹۹۱ بعد از یک کودتای داخلی موسوم به «کودتای‌آگوست» سرانجام استعفا کرد و اتحاد جماهیر شوروی هم فروپاشید.

حضرت امام‌خمینی (ره) ۱۱دی سال ۱۳۶۷ در نامه‌ای معروف و تاریخی میخائیل گورباچف را خطاب قرار داده و از او خواسته بود از اتکا به غرب خودداری کند.

نامه امام در شرایطی منتشر شد که اتحاد جماهیر شوروی هنوز به‌عنوان یک ایدئولوژی برقرار بود و جنگ‌سرد همچنان ادامه داشت. دیوار برلین به‌عنوان نماد جدایی شرق و غرب پابرجا و حاکمیت کمونیسم بر قانون‌اساسی شوروی و بر مقدرات مردم در جمهوری‌های این کشور هنوز برقرار بود. بااین‌حال امام‌خمینی (ره) در نامه عبرت‌آموز خویش به گورباچف از صدای شکسته‌شدن استخوان‌های مارکسیسم سخن به میان آورد و وی را از روی‌آوردن به غرب برای حل مشکلات اقتصادی اتحاد جماهیر شوروی برحذر داشت.

بسیاری در غرب، گورباچف را به‌دلیل پایان جنگ‌سرد ستایش می‌کنند. این در حالی است که او در روسیه چندان محبوب نبود. گورباچف با قرارگرفتن در راس اتحاد جماهیر شوروی دکترین دوگانه «پرسترویکا» یا اصلاحات اقتصادی و «گلاسنوست» به معنای شفافیت و فضای باز سیاسی را مطرح کرد. این در حالی است که پس از فاجعه چرنوبیل در سال ۱۹۸۶ هیچ نشانه‌ای از شفافیت دیده نشد. مقامات شوروی ابتدا پنهانکاری کردند و سپس دست به انتشار اطلاعات نادرست زدند. گورباچف ۱۹ روز پس از این فاجعه برای نخستین‌بار با مردم روبه‌رو شد و از ترس و وحشت موجود و نیز پذیرفتن اشتباه سخن گفت. گورباچف پس از این حادثه بیش از همیشه مصمم به اجرای اصلاحات بود. وی سال ۱۹۸۷ پیمان منع استفاده از موشک‌های هسته‌ای میان‌برد را با رونالد ریگان، رئیس‌جمهور آمریکا امضا کرد. وی سال ۱۹۸۹، زمانی که دیوار برلین به‌عنوان نماد جدایی شرق و غرب پس از ماه‌ها اعتراض فروریخت رویکرد عدم مداخله را پیش‌گرفت.

اما مسامحه او به کشور‌های بالتیک تعمیم نیافت. ژانویه ۱۹۹۱ تمایلات استقلال‌طلبانه ساکنان لیتوانی توسط نیرو‌های شوروی سرکوب شد و در جریان ناآرامی‌ها ۱۳غیرنظامی جان‌باختند. نیرو‌های تندرو در کادر رهبری شوروی که مخالف اصلاحات گورباچف بودند آگوست ۱۹۹۱ کودتایی نظامی را بر ضد وی تدارک دیدند. کودتا در مسکو، اما با مقاومت مدنی و سپس ابتکار بوریس یلتسین، رئیس‌جمهور روسیه شکست خورد. گورباچف پس از سه روز حبس خانگی در کریمه به مسکو بازگشت. شکست کودتا، اما آغاز یک پایان بود. گورباچف دسامبر ۱۹۹۱ استعفا کرد و چند روز پس از آن اتحاد جماهیر شوروی رسما ازهم‌پاشید.

از گورباچف در جهان به‌عنوان مردی یاد می‌شود که موفق شد با روشی صلح‌آمیز به جنگ‌سرد پایان دهد و همین بهانه، جایزه صلح نوبل را برای او به ارمغان آورد. در پیام‌هایی که پس از درگذشت او از سوی مقامات غربی صادر شد نیز این مسأله به‌خوبی نمایان است، اما مردم کشورش چنین نظری درباره او ندارند چراکه اصلاحات گورباچف درواقع زمینه‌ساز فروپاشی اتحاد شوروی بود.

روزنامه جام جم