چالش‌ های اقتباس در سینمای ایران

بسیاری از آثار و رمان‌های ادبی که اقتباس سینمایی شده‌اند از لحاظ ارزش ادبی متوسط بوده‌اند و به نظر می‌رسد آثار و رمان‌های فاخر ایرانی کمتر مورد توجه قشر فیلمساز قرار گرفته است. متاسفانه فیلمسازان نسل جدید سینمای ایران علاقه‌ای برای روی‌آوردن به گنجینه ادبیات داستانی ایرانی از خود نشان نمی‌دهند.

رمان‌های عامه‌پسند سهم قابل‌توجهی از رمان‌های مورد اقتباس در سینما را به خود اختصاص می‌دهد. چرخش آثار سینمایی در سال‌های اخیر به سمت رمان‌های خارجی و اقتباس از آنها بوده و این درحالی‌است که مخاطبان ایرانی به‌دلیل فضاسازی‌های غیربومی ‌این رمان‌ها روی پرده کمتر با این‌گونه آثار اقتباسی ارتباط برقرار می‌کنند. فیلم‌های «غزل» به کارگردانی مسعود کیمیایی با اقتباسی از رمان «مزاحم» نوشته لوئیس بورخه بورخس و «اینجا بدون من» به کارگردانی بهرام توکلی با اقتباسی از نمایشنامه «باغ‌وحش شیشه‌ای» اثر تنسی ویلیامز موارد قابل ذکر در این زمینه‌اند.

دسته‌ای دیگر از آثار اقتباسی سینمای ایران حال‌وهوایی کاملا زنانه به خود گرفتند مثلا داریوش مهرجویی دو فیلم «سارا» و «پری» را روانه گیشه کرد. در فیلم سارا که برپایه‌ نمایشنامه‌ «خانه‌ عروسک» هنریک ایبسن نوشته شده‌ است، با قهرمان زنی روبه‌رو هستیم که یک‌تنه در برابر تندباد مشکلات روزگار قرار می‌گیرد و با آنها مبارزه می‌کند. در فیلم پری، قهرمان داستان دچار تطور فکری می‌شود و این اتفاق برای او حوادثی را در زندگی معمولی‌اش رقم می‌زند. کیومرث پوراحمد نیز با اقتباسی از رمان اریک کستنر فیلم «خواهران غریب» را در همین فضا روانه بازار کرد؛ این فیلم به‌صورت نمادین بر لزوم کشف و درک و مفاهمه میان زنان و دختران جدا از هم افتاده در جامعه تاکید داشت . اقتباس از دیرباز در سینمای ایران با بی‌مهری مواجه بوده است، زیرا فیلمسازان و نویسندگان از آثار ادبی و کهن ایرانی بسیار کم بهره برده و فیلم‌های محدودی را تولید کردند. در تاریخ سینمای ایران تعداد آثاری که براساس ادبیات داستانی اعم از ایرانی و خارجی شکل گرفته‌اند به مرز ۹۰ اثر هم نمی‌رسد درحالی‌که ادبیات در بین مردم جایگاه خاص دارد و به نوعی پشتوانه فرهنگ ایرانی قلمداد می‌شود اما چرا سینماگران با ادبیات رابطه‌ای خوب و منسجم ندارند، سوالی است که ما هم به دنبال پاسخ به آن هستیم.

در میان نویسندگان سینمای ایران، از داستان‌های هوشنگ مرادی کرمانی بیشتر اقتباس صورت گرفته است و کارگردان پرسابقه ادبیات اقتباسی، کیومرث پوراحمد است؛ کارگردانی که با اقتباس از یکی از داستان‌های کتاب «داستان‌های شهر جنگی» نوشته حبیب احمدزاده فیلم «اتوبوس شب» را با بازی خسرو شکیبایی، محمدرضا فروتن، الناز شاکردوست، کوروش سلیمانی، امیرمحمد زند و مهرداد صدیقیان ساخته است که یکی از بهترین آثار سینمای دفاع‌مقدس هم محسوب می‌شود.