رقابت انسان و طبیعت برای از بین‌بردن مراتع

مراتع از جمله منابع مهم ایران به شمار می‌آیند که با از بین‌رفتن آن‌ها بسیاری از مشاغل و صنایع نیز محو می‌شوند. در تعریف عمومی به زمینی که در آن تاکنون هیچ زراعتی انجام نشده است مرتع می‌گویند. این جمله به آن معنی است که این زمین تاکنون شخم زده نشده، بذری کاشته نشده و به صورت کلی به دست انسان تغییری در آن ایجاد نشده است. در این زمین‌ها در فصل بهار، برخی گیاهان به صورت خودرو می‌رویند که پوشش گیاهی را تشکیل می‌دهند.

مراتع معمولا در دامنه و ارتفاعات کوه‌ها وجود دارند. در گذشته مراتعی در زمین‌های صاف و مسطح وجود داشتند، اما این روز‌ها این‌گونه مراتع کمتر دیده می‌شود و اکثر آن‌ها به دلایل مختلف از بین رفته است. در خرابی وضع مراتع ایران، تنها انسان با چرای بی‌رویه احشام و شهرک‌سازی و کشت و زراعت و دیگر اقدامات مقصر نیست، بلکه در بسیاری از موارد شرایط طبیعی نیز عاملی برای از بین‌رفتن این منابع هستند. از عوامل طبیعی مؤثر در تخریب مراتع می‌توان به آب و هوا و اثر گرما و تبخیر و باد شدید اشاره کرد.

وقتی از مراتع ایران می‌گوییم، نباید چنین تصور شود که در همه استان‌ها می‌توان مرتعی عالی یافت، زیرا برای به وجود آمدن مراتع خوب، هوای معتدل و باران کافی لازم است و این شرایط فقط در قسمت‌های محدودی از کشور ما فراهم است. کمبود و نا منظم بودن بارندگی‌ها اجازه بوجود آمدن مراتع مناسب را نمی‌دهند این در حالی است که سطح وسیعی از ایران را مناطق خشک و بیابانی تشکیل می‌دهد که در برخی نقاط، متوسط بارندگی سالانه حتی از ۵۰ میلی‌متر نیز بالاتر نمی‌رود.

در مناطق خشک و بیابانی، نه‌تن‌ها میزان بارندگی کم است بلکه توزیع آن نیز نامناسب است؛ به این معنی که ممکن است در طول سال یا سال‌ها اصلا بارانی نبارد. در چنین شرایطی نمی‌توان حتی انتظار مراتع نامرغوب را هم داشت، چه برسد به مراتع مرغوب.

با این اوصاف باید گفت فقط در سطح بسیار محدودی از کشور مثل شمال، شمال غرب، شمال شرق و برخی نقاط دیگر باران نسبتا زیاد و منظمی‌می‌بارد و می‌توان مراتع پرباری را دید؛ بنابراین قسمت اعظم کشور از بارندگی کافی و به‌موقع برخوردار نیست و از علل فقر و خراب بودن وضع مراتع، همین ناکافی‌بودن میزان بارش‌ها و توزیع نامطلوب آن و خشک‌بودن هواست. در کنار این عامل، گرما و تبخیر شدید به خصوص در فصل تابستان نیز می‌تواند از به‌وجود آمدن مراتع جلوگیری کند.

در سطح وسیعی از مناطق خشک و همچنین مراتعی که در نقاط پست واقع شده است، شدت گرما اغلب مانع از رشد و نمو بسیاری از گیاهان می‌شود. شدت تبخیر، آب قابل دسترس گیاه را کاهش می‌دهد و موجب پژمردگی و رکود فعالیت‌های حیاتی بیشتر می‌گردد.

پس در شرایطی که طبیعت خودش می‌تواند مراتع را ایجاد یا آن را از بین ببرد، این خیلی ناجوانمردانه است که انسان‌ها هم با اقدامات مختلف هیزم در این آتش ریخته و سرعت از بین‌رفتن مراتع را بالا ببرند.