سلامت فناورانه

ایجاد سازوکار شناسایی و ثبت نرم‌افزارها و فعالان این حوزه، تعیین ضوابط ذخیره پردازش یا توزیع داده پیش‌بینی منابع مالی طراحی سکوی نرم‌افزاری ملی سلامت از راه دور، تعیین تعرفه پوشش بیمه و بازپرداخت در ازای خدمات سلامت از راه دور اصلاح آیین‌نامه‌ها و ضوابط ساخت مراکز بهداشتی و درمانی با تأکید بر ایجاد زیر‌ساخت‌های سلامت از راه دور، ایجاد سازوکار مشاوره‌های تخصصی بین مراکز و افزایش پهنای باند متناسب با خدمات سلامت از راه دور از راهکارهایی است که به منظور ارتقای وضعیت موجود در استفاده از این رویکرد در کشور باید در دستور کار سیاست‌گذاران و مجریان این حوزه قرار بگیرد.

کرونا و مسیری جدید در فناوری سلامت

گسترش سریع کووید ــ ۱۹ در دنیا به اجرای سطوح مختلف سیاست‌های فاصله‌گذاری اجتماعی منجر شد و از این‌رو امور روزمره افراد در رفع نیازهای‌شان را تحت‌الشعاع قرار داد. از جمله نیازهای شهروندان دریافت خدمات بهداشتی و درمانی است که به‌دلیل اجرای سیاست‌های فوق از یک‌طرف و از طرف دیگر نگرانی از انتقال ویروس در مراکز ارائه‌کننده خدمات سلامت تحت تأثیر قرار گرفت. رخداد ناگهانی این بیماری فراگیر، مسری بودن و طولانی‌شدن این بیماری نشان داده‌است که نظام‌های سلامت باید آمادگی لازم را برای بهره‌گیری از خدمات سلامت از راه دور در این شرایط داشته‌باشند. ضمن این‌که با توجه به توزیع نامتعادل امکانات بهداشتی درمانی در کشور ما و دسترسی پایین‌تر جمعیت مناطق محروم در مقایسه با دیگر مناطق از جمله کلانشهرها، این رویکرد مزایای زیادی از جمله کاهش هزینه‌ها و بهبود سطح دسترسی آنها به خدمات سلامت دارد. شایان ذکر است به‌دلیل ماهیت چند بخشی سلامت، طبیعتا راه‌حل مقابله با گسترش بیماری‌های واگیر نظیر کرونا نیز چندوجهی است و یک راه‌حل به‌تنهایی کافی نخواهد بود با این حال سلامت از راه دور از اقدامات مهمی است که در این راستا می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد. علاوه‌بر این اهمیت این رویکرد زمانی قابل درک خواهد بود که عواقب کاهش تعداد ارائه‌دهندگان خدمات سلامت را به‌دلیل ابتلای ایشان به بیماری در نظر بگیریم و از این جهت لازم است دسترسی به ارائه‌دهندگان خدمات سلامت برای ساکنان مناطق مختلف تسهیل شود که سلامت از راه دور در این راستا مؤثر است.

پیشگیری از ابتلای کارکنان با سلامت فناورمحور

ابتلای کارکنان سلامت به‌ویژه در مناطق دارای کمبود منابع انسانی و تحت شرایطی که پرسنل و زیرساخت‌های موجود با بار بالای بیماری واگیر مواجه هستند، می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد و با توجه به دوره نهفتگی نسبتا طولانی این گونه بیماری‌ها و نیاز به قرنطینه نیروی انسانی مبتلا، این مسأله می‌تواند در تداوم خدمات خلل ایجاد کند.

سلامت از راه دور چیست؟

سلامت از راه دور، کاربرد فناوری ارتباطات و انتقال اطلاعات برای ارسال اطلاعات سلامتی افراد جهت انجام اقدامات تشخیصی، درمانی و آموزش است. این رویکرد در سطوح مختلف و ابعاد گوناگون علوم بهداشت و پزشکی قابل ارائه است. مشاوره از راه دور به معنای استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات برای ارائه مشاوره بالینی در مواقعی که بین افراد فاصله جغرافیایی زیادی وجود دارد. برای مثال ارائه مشاوره از سوی متخصصان سلامت به بیماران یا حتی مشاوره متخصصان برای تصمیم‌گیری‌های تشخیصی و درمانی یا ارائه خدمات سلامت. مورد اخیر شامل مشورت یک پزشک متخصص یا پزشک عمومی مسئول بیمار با متخصص مرکز تخصصی به منظور تشخیص یا درمان بیمار می‌شود. ابتدا تمام اطلاعات لازم شامل اطلاعات دموگرافیک تاریخچه بیماری، نتایج معاینات و آزمایش‌ها و اقدامات انجام شده تاکنون، به پزشک مرکز تخصصی ارسال می‌شود سپس توصیه‌های لازم برای سایر اقدامات تشخیصی یا درمانی توسط پزشکی که با وی مشاوره صورت گرفته ارائه می‌شود. در این نوع مشاوره، مسئول بیمار، پزشک مشورت‌کننده بوده و در مورد لزوم اجرای دستورات پزشک مشورت شونده، وی تصمیم‌گیرنده و مسئول اصلی عواقب درمانی محسوب می‌شود.
در این تعریف ارائه خدمات مشاوره‌ای به طور مستقیم به شخص بیمار هم امکان‌پذیر است. به این معنی که گاه بیماران دچار مشکلاتی می‌شوند که با مشاوره حل می‌شود و به طور مستقیم آن را با پزشک مرکز تخصصی در میان می‌گذارند و بعد از ذکر شرح حال کامل و اطلاعات مورد نیاز پزشک، توصیه‌هایی را از وی دریافت می‌کنند.

نسبت سلامت از راه دور با فناوری

توجه به رویکرد سلامت از راه دور به عصر اختراع تلفن برمی‌گردد در آن زمان تلاش می‌شد صدای قلب و ریه به متخصصان با تجربه برای ارزیابی وضعیت اعضا ارسال شود، اینتوون، پدر الکتروکاردیوگرافی در سال ۱۹۰۶ اولین بار روی انتقال این صدا از طریق خطوط تلفن تحقیق کرد. در دهه۱۹۲۰ پزشکان در ایستگاه‌هایی در ساحل آماده بودند تا با استفاده از پیام‌های رادیویی به کشتی‌هایی که درخواست فوریت‌های پزشکی داشتند، کمک کنند. در سال‌های اولیه پیشرفت پزشکی از راه دور این رویکرد به دلیل هزینه‌ها و محدودیت‌های فناوری، متوقف شد. سال ۱۹۵۹ در مؤسسه درمان پزشکی تیراسکا اولین برنامه عملیاتی درمان از راه دور آغاز شد. این برنامه بر درمان بیماران روانی و آموزش پزشکی متمرکز بود. آوریل سال ۱۹۶۸ در بیمارستان عمومی ماساچوست یک ارتباط ویدئویی بین بیمارستان و فرودگاه لوگان بوستون برقرار شد که از این طریق دسترسی فوری به پزشک بیمارستان برای مسافران فرودگاه در صورت بروز حوادث فراهم شده‌بود. در دهه ۱۹۷۰ بخش‌های دورافتاده آلاسکا و کانادا از طریق شبکه‌های ماهواره‌ای با بیمارستان‌هایی که در شهرهای دور بودند، ارتباط برقرار می‌کردند. سال ۱۹۸۵ یک شبکه ماهواره‌ای راه‌اندازی شد که درمان از راه دور را برای نواحی دور از دسترس کوئینزلند استرالیا فراهم می‌کرد. دانشکده پزشکی تگزاس از اولین مراکزی بود که ارائه خدمات پزشکی از راه دور را به ساکنان همان منطقه شروع کرد و ماهانه بالغ بر ۴۰۰بیمار را معاینه و درمان می‌کرد. سال ۱۹۹۶، ۱۱ کوهنورد که در حال صعود به قله اورست بودند، جان باختند. می‌ ۱۹۹۸ پزشکان متخصصان و تکنولوژیست‌ها عنوان کردند زمان برای حفظ سلامت اعضای تیم‌های صعود کننده به قله‌ها بسیار مؤثر است. آنها کوهنوردان را به تجهیزاتی مجهز کردند تا با آن بتوانند دمای بدن، نبض و سطح اکسیژن خون کوهنوردان را اندازه‌گیری کنند. پزشکان نیوجرسی مدل بسیار ساده و راحت‌تری را برای پزشکی از راه دور ارائه کردند. در این روش پزشکان می‌توانستند به سؤالات پزشکی افراد، از طریق یک وب‌سایت پاسخ دهند، در همان سال پزشکان دانشگاه علوم‌پزشکی کلرادو برنامه‌ای را برای برقراری ارتباط با سه خلبان یک بالن اجرا کردند. موارد مذکور از اولین نمونه‌های کاربرد پزشکی از راه دور به شمار می‌روند. در سال‌های اخیر پیشرفت‌های سریع فناوری، حیاتی دوباره در حوزه پزشکی از راه دور ایجاد کرده‌ است.

کاربردهای سلامت از راه دور در زمان همه‌گیری

شناسایی موارد مشکوک: این کاربرد مربوط به افراد بدون علامت در خانه و در مکانی تحت تأثیر اپیدمی است. در این شرایط از پزشکی از راه دور برای مشاوره از راه دور با یک سرویس پزشکی استفاده می‌شود. کاربرد اصلی آن در این مورد پیغام‌رسانی اورژانسی است و زمانی رخ می‌دهد که علائم مشکوک توسط شخصی شناسایی می‌شود. مشاوره از راه دور به وسیله متن، صدا و تصویر تعیین می‌شود که آیا علائم وی با تعریف بیماری مطابقت دارد یا خیر. اگر علائم با تعریف بیماری مطابقت داشته‌باشد، فرد با یک وسیله نقلیه ایمن به مرکز درمانی مرجع منتقل می‌شود، در صورت تطابق نداشتن علائم با تعریف بیماری ممکن است به وی توصیه شود به پزشک مراقبت اولیه مراجعه کند.
پیگیری افراد بدون علامت که به عنوان موارد تماس شناسایی شده‌اند: در این مورد پایش از راه دور و از طریق یک پرسشنامه آنلاین مدیریت می‌شود سپس داده‌های بالینی جمع‌آوری و به مرکز ردیابی تماس ارسال می‌شوند. این سیستم می‌تواند با موقعیت جغرافیایی مخاطب مرتبط شود تا فرآیند پایش تسهیل شود. در طول دوره پیگیری، وضعیت بالینی مخاطب به طور مرتب پایش می‌شود. فایده پایش از راه دور افزایش زمان و نیروی انسانی است و باعث ارتقای مداخله هدفمند می‌شود. موارد دارای علامت نیازمند جداسازی در مراکز بهداشتی درمانی یا در خانه: با استفاده از این رویکرد می‌توان تماس بین کارکنان بهداشتی درمانی را با فرد مبتلا به عامل عفونی، همزمان با ایجاد امکان فرآیند بررسی دقیق کاهش داد. این کاربرد به جلوگیری از انتقال عفونت‌ها کمک می‌کند. نمونه این کاربرد در مراکز درمانی بررسی بیمار در اتاق‌های معاینه توسط پزشکان بیرون از اتاق و با استفاده از ابزارهای ارتباطی است.

تعادل بار جغرافیایی

توزیع نامتعادل نیروی انسانی، از معضلاتی است که بسیاری از نظام‌های سلامت با آن مواجه هستند و به دلیل نبود تعادل بین تقاضا و ارائه خدمت، پاسخگویی این نظام‌ها دچار اختلال می‌شود. این مسأله ارائه خدمت را به ویژه برای مردم مناطق محروم با مشکل مواجه می‌کند و هزینه دریافت خدمت را نیز افزایش می‌دهد. در واقع در برخی مناطق که ارائه خدمت به اندازه کافی پاسخگوی تقاضا نیست، با پزشکی از راه دور می‌توان برای متعادل سازی بار درخواست‌های خدمات سلامت استفاده کرد. به خصوص برای خدمت‌رسانی به جاهایی که با بار بالای بیماری دست به گریبان هستند. بیماران می‌توانند در خانه باشند و از طریق کارت‌ها و تجهیزات پزشکی از راه دور، درون اتاق‌های اورژانس، ویزیت‌های خانگی دریافت کنند. همچنین مواقعی که ارائه کنندگان محلی تخصص فنی لازم را برای تشخیص یا درمان یک بیماری ندارند، رویکرد پزشکی از راه دور در دریافت کمک تخصصی از مراکز مرجع می‌تواند به کار برده‌شود.

حداکثرسازی پتانسیل نیروی کار

با شیوع بیماری همه‌گیر، برخی ارائه‌کنندگان خدمات سلامت نیز به دلیل ابتلا و لزوم قرار گرفتن در قرنطینه، از ارائه خدمت در دوره بیماری باز می‌مانند، بنابراین نگرانی در مورد ظرفیت نیروی کار افزایش می‌یابد. مانند شرایطی که در همه‌گیری کووید - ۱۹ رخ داد و پزشکی از راه دور می‌تواند زمینه را برای استفاده از پزشکان در قرنطینه و حداکثرسازی استفاده از نیروی کار در شرایط اپیدمی فراهم کند. در مراکزی که خدمات از راه دور را نیز ارائه می‌کنند، پزشکان در قرنطینه به خاطر مشکوک بودن به ابتلا، از این طریق کماکان قادر به ارائه خدمت هستند بنابراین ظرفیت سایر پزشکان برای مراقبت‌های حضوری آزاد می‌شود.
حفاظت از دریافت‌کنندگان خدمات بهداشتی درمانی به ویژه افراد پرریسک: پزشکی از راه دور با کاهش تماس بین افراد و محیط‌های آلوده درمانی، در کاهش خطر انتقال بیماری در جامعه مؤثر است. این رویکرد گزینه‌ای مناسب برای ارائه خدمات رایج به جمعیت‌های در معرض خطر یعنی سالخوردگان و افراد دارای بیماری و شرایط زمینه‌ای نیز به شمار می‌رود. این دسته از افراد معمولا دچار شرایط مزمنی هستند که لازم است به طور مرتب برخی خدمات را دریافت کنند، مثلا ویزیت‌های دوره‌ای یا دارو و تجهیزات پزشکی در شرایط کنونی که عموما مردم غیر از موارد ضروری به مراکز درمانی و دارویی مراجعه نمی‌کنند، این دسته افراد مجبور به مراجعه هستند. از طرفی افراد مشکوک یا مبتلا به کووید ۱۹ نیز گروه دیگری هستند که مکررا در این مراکز تردد می‌کنند. تلاقی این دو گروه منجر به افزایش احتمال انتقال ویروس به گروه‌های پرریسک می‌شود و با توجه به این‌که شواهد نشان داده که مرگ ناشی از کووید - ۱۹ در میان آنها بیشتر از دیگران است، پزشکی از راه دور به طور ویژه به عنوان یک راهکار مناسب برای ارائه خدمات رایج به این دسته از بیماران و متعاقبا محافظت از ایشان در برابر ابتلا به بیماری همه‌گیر است. از طرفی تماس این گروه از افراد را با اتاق‌های انتظار مطب پزشکان و واحدهای اورژانس که محیط‌هایی آلوده هستند، کاهش می‌دهد.