مالکیت فکری پشتوانه‎ ایده‌های دانش‌‎بنیان

اگر ایده اولیه این محصولات و خدمات مورد حفاظت و حمایت لازم قرار نگرفته بود هیچ‎‌کدام به تولید منجر نمی‌‎شدند و نمی‌‎توانستند کسب‌‎و‎کار خود را سرپا نگه دارند. از آنجا که کسب‌‎و‎کارهای مبتنی بر علم و فناوری در کشور ما در حال توسعه هستند حفاظت از ایده‎‌ها و حمایت مالی از صاحبان آنها می‌‎تواند به توسعه محصولات دانش‌‎بنیان و خدمات مبتنی بر فناوری کمک قابل‌توجهی کند. کشوری که در آن قوانین مالکیت فکری به رسمیت شناخته می‌‎شود و حقوق صاحبان ایده رعایت می‌‎شود، خلاقیت و نوآوری مجال بیشتری برای رشد و نمو خواهند داشت. از این رو صندوق نوآوری و شکوفایی به‌عنوان یکی از حمایت‎‌کنندگان همیشگی زیست‌بوم فناوری و نوآوری کشور، ۶اردیبهشت امسال، همزمان با روز جهانی مالکیت فکری، دومین رویداد«شکوفا»‌ - مسابقه مالکیت فکری‌ - را با هدف افزایش آگاهی شرکت‎‌ها برگزار می‎‌کند. جام‌‎جم درباره اهمیت این رویداد با دکتر مرضیه شاوردی، مدیر توانمندسازی صندوق نوآوری و شکوفایی گفت‎‌و‎گو کرده‌ایم.

سازمان جهانی مالکیت فکری(WIPO) هر سال شعاری را برای روز جهانی مالکیت فکری در نظر می‎گیرد تا بتواند بهتر و بیشتر توجه صاحبان ایده‎‌ها را برای آگاهی به حق و حقوق قانونی‌شان جلب کند. شعار امسال این سازمان، «زنان و مالکیت فکری؛ شتاب‌دهی نوآوری و خلاقیت» است.

لزوم آگاهی‌بخشی برای حفاظت از ایده‌‎ها
وجود فرآیندی نظام‌‎مند و کارآمد برای مالکیت فکری به کشورها کمک می‎‌کند تا دارایی‌های فکری، به‌عنوان کاتالیزوری برای توسعه اقتصادی و ارتقای فرهنگی عمل کند. ایده‌های کارآمد برای تولید محصول بیشتر و ارائه خدمات متنوع‌تر، باعث پویایی کسب‎‌و‎کارها در کشور می‌‎شود. این ظرفیتی است که اگر از آن به‌درستی حفاظت نشود می‌تواند لطمات جبران‌ناپذیری را به بدنه اقتصاد وارد کند. دکتر مرضیه شاوردی، مدیر توانمندسازی صندوق نوآوری و شکوفایی درخصوص رویداد شکوفا که برای توجه بیشتر به حوزه مالکیت فکری در کشور برگزار می‌‎شود، تصریح می‌کند:‌ «نشان تجاری یا اختراع یا طرح صنعتی به‌عنوان مهم‌‎ترین دارایی‎ شرکت‎‌های دانش‌‎بنیان محسوب می‎شود. برای حفاظت از این دارایی مهم شرکت‎ها، تلاش کردیم برنامه‏‌هایی برای آگاهی‌بخشی و حمایت مالی در نظر بگیریم.»
او می‌افزاید: «از خدمات صندوق نوآوری و شکوفایی برای این موضوع می‌‎شود به فعالیت‎‌هایی که کارگزاران این مجموعه به‌منظور شناسایی دارایی‌‎های فکری شامل ثبت اختراع، ثبت نشان تجاری و ثبت طرح صنعتی شرکت‎‌ها انجام داده‌اند و همین‏طور اقداماتی که برای ثبت این دارایی‎‌ها در داخل و خارج ایران انجام شده اشاره کرد.» صندوق نوآوری و شکوفایی دوره‌آموزشی یک‌ساله‎ای را با همکاری سازمان جهانی مالکیت فکری برگزار کرد که از اسفند۱۴۰۰ آغاز و تا بهمن۱۴۰۱ ادامه داشت. این دوره برای آگاهی شرکت‌‎های کوچک و متوسط از حقوق مالکیت فکری بود. به گفته دکتر شاوردی بخشی از رویداد شکوفا، برگزاری مسابقه آنلاینی با محتوای همین دوره آموزشی است که می‌‎تواند سطح دانش شرکت‎‌ها را در این‎ رابطه ارزیابی کند.

دوره‌‎های آموزشی متنوع برای کسب‌‎و‎کارها
بسیاری از کسب‌‎و‎کارها به‌دلیل کم‌‎تجربه بودن، در حفظ ایده‎‌های خود موفق نیستند و ممکن است به‌دلیل فاصله طولانی بین طرح تا اجرای ایده یا مراقبت نکردن از آن فرصت‏های‌شان را از دست بدهند. ضعف در سازوکارهای قانونی مرتبط با مالکیت فکری در کشور هم در بسیاری از موارد باعث می‎‌شود کسب‌‎و‎کارها نتوانند ایده‎‌های‌شان را اجرایی کنند. دکتر شاوردی راهکارهایی که صندوق برای این چالش‎‌ها در نظر گرفته را این‌طور شرح می‌‎دهد: «ما تلاش می‎‌کنیم افراد خبره را در کنار شرکت‎‌ها قرار دهیم تا بتوانند مسیرشان را با موفقیت طی کنند. در همین راستا برای شناسایی چالش‌‎های قانونی نشست‎‌هایی را با عنوان آی‎تی‎تاک برگزار کردیم که هرکدام در حوزه‎‌های مختلفی است تا صاحب‎نظران و شرکت‎‌های فعال در آن زمینه حضور داشته باشند و به تبادل نظر بپردازند.»
وی می‌افزاید: «با همکاری مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور، خروجی‎ این نشست‎‌ها برای مجلس شورای اسلامی و سازمان ثبت اسناد ارسال شده تا بتوانند در تصمیم‎‌گیری‎‌ها از اطلاعات آن استفاده کنند.»
مدیر توانمندسازی صندوق نوآوری و شکوفایی از برگزاری دوره‌‎های جدید خبر می‌‎دهد و به جام‌جم می‎‌گوید: «در دوره‏های جدید، تحلیل ثبت مالکیت فکری و روند توسعه فناوری‌‎ها را بررسی می‎‌کنیم تا شرکت‎‌ها در بحث صادرات و مفاهیم پای‌ه‎ای مالکیت فکری توانمند شوند. دوره دیگر در پایان اردیبهشت برگزار می‌‎شود و سخنرانان بین‌‎المللی در آن حضور دارند که در حاشیه آن قرار است نمایشگاهی از دستاوردهای زنان در حوزه دانش‌‎بنیان برگزار شود.»

مالکیت فکری درباره کدام ایده‎‌ها صدق می‌کند؟
مالکیت فکری، به ابداعات و دستاوردهای ذهنی اشاره دارد. اختراعات، آثار ادبی و هنری، نمادها، نام و تصاویر مورد استفاده در تجارت و به‌طور خلاصه، تمامی دارایی‌هایی را که با استفاده از قدرت فکر و ذهن انسان ایجاد شده است می‌توان در قالب دارایی‌های فکری تعریف نمود. مالکیت فکری، بنا بر تقسیم‌بندی سازمان جهانی مالکیت فکری(WIPO)به چند دسته اصلی تقسیم می‌شود که شامل مالکیت صنعتی و کپی‌رایت است. مالکیت صنعتی خود شامل پتنت‌ها، نشان‌ها و علائم تجاری، طراحی‌های صنعتی و نشانه‌های جغرافیایی می‌شود و کپی‌رایت، شامل آثار ادبی فیلم، موسیقی، آثار هنری و همچنین طراحی‌های معماری است. حمایت از حقوق مالکیت معنوی(IPR) برای اقتصاد و رشد بیشتر آن در زمینه‎‌هایی مانند تحقیق، نوآوری و اشتغال مهم است. علاوه‌براین اجرای مؤثر قواعد حمایت از حقوق مالکیت فکری IPR برای سلامتی و ایمنی اشخاص در جامعه ضروری است. با استفاده از قواعد حقوق مالکیت فکری معمولا به خالق، حق انحصاری استفاده از آفرینش خود برای مدت زمان مشخصی داده می‌شود. بنابراین امکان سوءاستفاده‌های احتمالی از دارایی‌های فکری افراد که در اقتصاد دانش‌بنیان مهم‌ترین سرمایه به‌شمار می‌رود به کمترین میزان کاهش می‌یابد.

شرایط دریافت حمایت‎‌های مالی از صندوق نوآوری و شکوفایی
شرکت‌‎های دانش‌‎بنیان با ثبت‌نام در سامانه غزال صندوق نوآوری و شکوفایی ثبت‌نام می‎‌کنند و بعد از انجام ارزیابی‎‌های لازم، در صورت تأیید صندوق پرداخت‌‎ها انجام خواهد شد.
دکتر شاوردی می‎‌گوید: « ۸۵تا۹۰درصد هزینه‎‌ها به‌صورت بلاعوض از سوی صندوق پرداخت می‌‎شود. صاحبان شرکت‎‌ها می‌‎توانند در بخش خدمات توانمندسازی درباره سقف و میزان حمایت‎‌های صندوق در سایت صندوق به نشانی www.inif.ir اطلاعات مورد نیاز را کسب کنند.»
او درباره نحوه ارزیابی شرکت‎‌ها برای پرداخت مبلغ حمایتی می‌‎گوید: «مهم‎ترین نکته این است که مالک اختراع یا نشان تجاری حتما باید حقوقی باشد یعنی یک شرکت دانش‌بنیان باشد نه شخص یا دانشگاه. درباره ثبت‌اختراع هم باید آن اختراع حتما با محصول شرکت دانش‌‎بنیان مرتبط باشد.»