سود زرپران در جیب دلالان

چنانچه یک گم تولید در سطح داشته باشیم، می‌توانیم در سال،هزار تن محصول تولید کنیم. علاوه بر تولید در زمینه بازاریابی و صادرات این محصول نیز مشکلاتی متوجه کشاورزان است. آمارها می‌گویند که ایران ۸۰درصد زعفران جهان را تولید می‌کند اما سهم‌مان از تولید ثروت ناشی از صادرات ناچیز است. دلیل این کاستی، شناسانده نشدن زعفران ایران در جهان است و شاید همین موضوع باعث شود زعفران ایرانی به نام کشورهای دیگر در جهان فروخته شود.

اسپانیا زعفران ایران را به‌صورت عمده به قیمت‌های پایین می‌خرد؛ زعفرانی که بودجه کشور صرف خرید تضمینی آن می‌شود اما درنهایت درآمدش به جیب خارجی می‌رود. بررسی اتاق بازرگانی ایران نشان می‌دهد که زعفران فله‌ای ایران با صادرات ۴۱میلیون یورویی و سهم نزدیک به ۲۵درصدی، مهم‌ترین کالای وارداتی اسپانیا از ایران است. ایران در سال ۲۰۲۱، ۱۰۴میلیون دلار زعفران صادر کرده که البته در سال ۲۰۲۲ حجم صادرات ایران به بیش از ۱۷۲میلیون دلار می‌رسید. در ۱۰ماهه ابتدایی سال گذشته ایران ۱۷۸ تن زعفران صادر کرده است. با وجود این به‌دلیل ضعف معرفی زعفران ایرانی در قالب برندهای ایرانی و میزان بالای خام‌فروشی، درآمد ناشی از بسته‌بندی و «برندینگ» به جای دیگری سرریز شده است.

ضعف در قیمت‌گذاری زعفران
اسپانیایی‌ها یک گرم زعفران رشته‌ای را به قیمت ۲۶دلار و ۵۰سنت (یک‌میلیون و ۴۹۹هزار تومان) در خرده‌فروشی عرضه می‌کنند؛ زعفرانی که عمدتا ایرانی است اما ایرانی‌ها توان فروش آن را با این قیمت در بازارهای خرده‌فروشی ندارند. اسپانیا در حالی زعفران عمدتا ایرانی را چندبرابر قیمت شرکت‌های ایرانی عرضه می‌کند که سهم آن از کل تولید جهانی زعفران تنها حدود ۴۵۰کیلوگرم است. ایران اما از کل تولید جهانی یعنی ۳۵۱۷ تن، تولید ۳۱۶۵ تن را بر عهده داشته است. از این ارقام، مشخص می‌شود که ایران هفت‌برابر اسپانیا زعفران تولید می‌کند. ایران حتی زعفران فله‌ای خود را ارزان‌تر از اسپانیا می‌فروشد.

زعفران ایرانی در سبد همسایگان
ایران تنها مجبور به ارزان‌فروشی زعفران خود در بازارهای بین‌المللی نیست. به‌دلیل این‌که خرید زعفران به نرخ‌های حمایتی برای کشاورزان صرفه ندارد، تجار خارجی به‌ویژه از کشورهای همسایه، زعفران ایران را خریداری می‌کنند. دلالان کشورهای همسایه برای فروش زعفران ایرانی به نام خود بسیار مشتاق هستند. درحال‌حاضر زعفران ایرانی بین ۲۵ تا ۴۱میلیون تومان به ازای هر کیلو در قالب خرید حمایتی از کشاورزان خریداری می‌شود؛ درحالی‌که قیمت زعفران ایرانی به ازای هر کیلو و با نرخ یورو بیش از ۲۰۳میلیون و ۸۵۳هزار تومان است. همچنین ۹۰درصد زعفرانی که از کشاورز خریداری می‌شود، بدون هیچ عملیات خام‌زدایی و تبدیلی صادر و تنها ۱۰درصد آن در داخل بسته‌بندی و در بازار عرضه می‌شود.

شکل‌ نگرفتن صنعت زعفران
علی حسینی، عضو هیات‌رئیسه شورای ملی زعفران، به جام‌جم گفت: «۱۰سال پیش افغانستان به اعتبار قاچاق پیاز زعفران از ایران، ۳.۵تن تولید زعفران در سال داشت. سال گذشته تولید افغانستان به ۲۲ تن رسید اما ۶۹ تن صادرات داشت؛ یعنی ۴۷ تن مازاد بر تولید خود را از ما تامین و صادر کرد. هند، همین زعفران افغانستان را با تعرفه صفر وارد می‌کند اما ایران برای صادرات زعفران خود باید بالای ۳۰ درصد تعرفه به هند بپردازد و دیپلماسی اقتصادی ایران باید این فاصله را جبران کند.
کارشناسان ایران در اتاق‌های ساختمان‌های شیشه پایتخت نشسته‌اند و برای حل این مشکلات منتظر مراجعه تولیدکننده هستند. تولیدکننده باید از خارج شهر به شهر برود و در مورد آفت از او مشورت بگیرد؛ کجای دنیا این‌گونه است؟ در دنیا کارشناس باید سر مزرعه برود و آسیب‌ها را شناسایی کند.»

زعفران در ضعف برنامه‌ریزی
حسینی می‌گوید: «روی همین حساب، اقتصاد زعفران در ایران شکل نمی‌گیرد. صنایع پایین‌دستی زعفران در ایران به ۰.۵درصد هم نمی‌رسد. از طرفی کشاورز ایرانی امکان ارائه محصول خود را در فروشگاه‌های بین‌المللی ندارد. هیچ شرکت پست بین‌المللی وجود ندارد که این محصول را با بسته‌بندی و بیمه به خارج منتقل کند تا در فروشگاه‌های اینترنتی قیمت‌گذاری شود. پیشتر پیشنهاد داده بودیم که محصول کشاورز در مزارع شناسنامه‌دار شود تا هر جای دنیا میزان سطح زیر کشت، حجم محصول تولیدی و... با یک کد در دسترس باشد. وقتی تولید خود را تقریبی اعلام می‌کنیم و آماری دقیقی را از آن در دست نداریم، چگونه می‌توان برای اقتصاد زعفران برنامه‌ریزی کرد؟» حالا که زعفران ایرانی به صورت فله صادر می‌شود و در نهایت با بسته‌بندی کشورهای دیگر از جمله اسپانیا به سایر نقاط دنیا می‌رود باید قبل از هر کاری تحولی در صنعت بسته‌بندی و البته بازاریابی این محصول ارزشمند صورت گیرد تا کشاورز ایرانی این‌گونه متضرر نشود.