سی‌و‌چهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب با شعار «آینده خواندنی است» در حالی امروز به پایان راه خود می‌رسد که آمارها از رشد صعودی و کیفی آن به‌ویژه در بحث مجازی حکایت دارد. نکته حائز اهمیت در این نمایشگاه، برپایی همزمان نمایشگاه مجازی با آن است. نمایشگاهی که از سال ۹۹ و با گسترش کرونا در جهان، با هدف مانایی اتصال خود با مخاطبان فعالیتش را آغاز کرد و به‌دلیل استقبال عمومی، حالا سومین سال خود را سپری کرد.
مکملی قابل اعتنا
نمایشگاه بین‌المللی کتاب مکانی است که در آن همه کنشگران فرهنگی اعم از مترجم، نویسنده، ناشر و مخاطبان فرهنگی عام گرد هم می‌آیند تا درپی مذاکرات بین ناشران، صنعت چاپ و نشر، تجهیزات کتابخانه‌ای، بازرگانی، حرفه‌ها و مشاغل مرتبط با این حوزه، از خواسته‌ها، انتظارات و دیدگاه‌های یکدیگر آگاهی یابند، تجربه بیاموزند و به شکلی پاسخگوی نیازها و خواستههای یکدیگر باشند. اقدامی که در نهایت توسعه کتاب و کتابخوانی را در جامعه را به‌دنبال دارد.از دیگر سو، این نمایشگاه محلی است برای حضور مشتقانی که از سراسر کشور به تهران می‌آیند و با علاقه زیاد در میان سالن‌های بزرگ و غرفه‌های کوچک به‌طور لذت‌بخشی ارتباط خود را با دنیای پیرامون قطع می‌کنند و لحظاتی را آسوده و فارغ از تمامی قید‌و‌بندها در کتاب‌ها غرق می‌شوند. این فضای لذت‌بخش و ارتباط به دور از دغدغه نیز بر مسیر رشد کتابخوانی تاثیر می‌گذارد.همین دو دلیل کافی است تا برگزاری چنین رخداد فرهنگی را مهم تلقی کنیم و حضور سالانه آن در جامعه را با ارزش بدانیم. با وجود این باید پذیرفت که این رویداد مهم در طول سی‌و‌اندی سال از برگزاری هنوز نتوانسته همه کنشگران خود را به‌طور حداکثری تحت پوشش قرار دهد و خیل وسیعی از مردم به‌دلایل مختلف از جمله کمبود زمان، دوری از پایتخت، مشکلات مالی و... امکان حضور در آن را پیدا نمی‌کنند. به همین دلیل هم ایده نمایشگاه مجازی که شاید در آغاز فقط به‌عنوان راهکاری برای فرار از صدمات ناشی از ویروس کرونا پیشنهاد شده بود، حالا به یک طرح ویژه تبدیل شده است. طرحی که بی‌شک در این سه سال نشان داده می‌تواند مکملی قابل اعتنا برای جذب مشتاقان حوزه کتاب به حساب آید.
نمایشگاهی که جغرافیا نمی‌شناسد
یکی از محدودیت‌های مهم نمایشگاه‌هایی مثل نمایشگاه بین‌المللی کتاب، فرا مکانی نبودن آن است. دغدغه‌ای که سال‌ها به‌عنوان یک چالش هم متولیان، هم ناشران و فروشندگان کتاب و هم برای سایر کنشگران مطرح می‌شد. با فعال‌سازی کریدوری به نام نمایشگاه مجازی، زمزمه رفع این چالش به مرور به گوش رسید، موضوعی که امسال به‌خوبی می‌شد در روند برنامه‌های نمایشگاه دید. طبق برنامه تدوینی در نمایشگاه امسال، هر کتابفروشی بدون کمترین هزینه برای کرایه غرفه، ایاب و ذهاب، ارسال فیزیکی کتاب به نمایشگاه و... توانست کتاب‌های خود را در فضای مجازی در معرض دید علاقه‌مندان قرار دهد و مشتاقان کتاب نیز بدون کمترین دغدغه زمانی و مکانی، با ورود به این بستر مجازی کتاب‌های مورد علاقه خود را انتخاب کردند.
فروشی امیدبخش
براساس آمار اعلامی نمایشگاه بین‌المللی کتاب، ناشران تا روز نهم ۲۴۱ میلیارد تومان فروش داشته‌اند که سهم بخش حضوری ۱۵۸ میلیارد تومان و سهم بخش مجازی ۸۳ میلیارد تومان و فروش ۷۲۰ هزار نسخه کتاب است. نکته قابل تامل آن‌که در بخش مجازی، کتاب‌ها با ۱۰درصد تخفیف عرضه و به‌صورت رایگان به تمامی نقاط کشور ارسال می‌شدند. براساس آمار تاکنون ۱۶۳هزار و ۳۴۰ مرسوله به‌دست مخاطبان رسیده است و ۱۱۱ هزار و ۹۴۰ بسته در حال آماده‌سازی توسط ناشران است. همچنین ۱۹۰ هزار بسته در حال توزیع است.از این تعداد، ۱۱هزار بسته کتاب به ۹۷۳ روستا ارسال شده است که ۶۷۴ مورد آن به همراه درهای رنگی هستند. درهای رنگی، درهایی است که در روستاها بدون پلاک بوده و نشان می‌دهد گستره نفوذ نمایشگاه مجازی حتی به دورترین بخش‌های کشور هم رسیده است.
آمارهایی که دقیق است
در کنار جایگاهی که نمایشگاه مجازی می‌تواند در حذف نقطه‌ضعف‌های ادوار نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب تهران از‌جمله عدالت فرهنگی، حذف جغرافیایی و کاهش بعد مکانی، در دسترس بودن، سهولت در خرید و تسریع در زمان دارد، نقش بسزایی نیز در برنامه‌ریزی و طراحی یک مدل راهبردی برای انتشار کتاب داشته و می‌تواند به‌عنوان یک نقشه راه، متولیان را در چاپ و نشر کتاب براساس ذائقه مخاطب همراهی کند. آماری که شاید تاکنون به‌دلایل مختلف به‌صورت کاملا شسته رفته در دسترس متولیان نبود و حالا به‌راحتی می‌توان با فشردن یک کلید، به‌سرعت به آن دست یافت. از‌جمله ویژگی‌های مهم آماری کریدور مجازی فروش کتاب، آشنایی متولیان با آمار نهایی فروش، محل توزیع کتاب و مخاطبان آن است. مشخص بودن نمودار فروش روزانه، کتاب‌های فروش رفته به تفکیک تالیف و ترجمه، کتاب‌های فروش رفته به تفکیک چاپ اول و مجدد و... دریچه مهمی است برای شناخت آمار مطالعه، موضوعی که شاید در گذشته به این صراحت مشخص نبود.این موضوع در کنار در دسترس بودن آمار توزیع کتاب‌های عرضه شده در نمایشگاه براساس محل انتشار، وضعیت کتاب‌های عرضه شده براساس قیمت، ناشران شرکت‌کننده، اطلاعات خریداران، توزیع خریداران، مبلغ خرید براساس استان محل سکونت، گروه‌های موضوعی پرفروش، پرفروش‌ترین ناشران، محل هزینه بن‌ها و... هم در شناخت آثار خریداری و خوانده شده و هم تولید کتاب به ناشران کمک شایانی می‌کند.
نمایشگاه مجازی را جدی بگیریم
سه سال فعالیت نمایشگاه مجازی کتاب و رفع عیوب، مشکلات و نقاط ضعف آن و در نهایت ایجاد مکانیسم یکپارچه فروش، بستر خوبی را برای برخورداری یکسان مردم در همه مناطق، ایجاد گفتمان فرهنگی و زمینه‌سازی برای مشارکت شهروندان در ترویج و توسعه فرهنگ مطالعه و کتابخوانی فراهم کرده است؛ مضاف بر این‌که ناشران نیز این فرصت را پیدا می‌کنند تا در کمترین زمان ممکن به مخاطبان خود در سراسر کشور دسترسی پیدا کنند. بی‌شک این بستر آماده برای متولیان فرهنگی که دغدغه ارتقای فرهنگ کتاب و کتابخوانی دارند، کریدور مناسبی را ایجاد می‌کند تا با شناسایی و بررسی میزان فروش کتاب، میزان آثار مورد توجه و جغرافیای مکانی علاقه‌مندان کتاب، برنامه‌ریزی قابل دفاعی برای افزایش سرانه مطالعه داشته باشند؛ ضمن آن‌که این کانال ارتباطی با اتصال دائمی کنشگران فرهنگی، می‌تواند به‌عنوان راهی برای ارتقای این عرصه محسوب شود.لازمه تحقق، دائمی کردن این نمایشگاه مجازی است. موضوعی که بی‌شک با کارنامه موفقی که در این سه سال داشت، از نظرها دور نخواهد ماند.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جام‌جم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد
