ایران در نقشه گاز مدیترانه

کشورهای اروپایی از‌جمله آلمان خسارت سنگینی از تحریم گاز روسیه متحمل شده بودند و برای تامین نیاز خود به قطر و حوزه شرق مدیترانه رو آوردند. قطر در آذر ۱۴۰۱ یک قرارداد ۱۵ساله برای تامین گاز مایع آلمان با این کشور امضا کرد. از طرفی اروپا تمایل دارد که گاز طبیعی خود را از شرق مدیترانه تامین کند تا ارزان‌تر به گاز دسترسی داشته باشد اما عرضه گاز این منطقه با محدودیت‌هایی مواجه است که کشورهای دیگر از جمله ایران می‌توانند از آنها به منزله فرصت استفاده کنند. به‌تازگی مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی به این موضوع اشاره کرده و به محدودیت‌های فنی صادرات گاز از مدیترانه پرداخته است. طبق گزارش این نهاد پژوهشی «در بهترین حالت حجم صادرات گاز طبیعی کشورهای این منطقه به اروپا می‌تواند به ۲۰ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب در سال برسد.»
پژوهشگران این مرکز همچنین به تهدیدی که متوجه انرژی ایران است، پرداخته‌اند؛ تهدیدی که به تغییر نگاه کشورهای تولید کننده گاز در شرق مدیترانه به حاکم شدن شرایط صلح نسبی در سوریه برمی‌گردد:« برای صادرات گاز به غرب آسیا به عنوان مسیری مضاعف بر اروپا نظیر صادرات به سوریه، لبنان و عراق برنامه‌ریزی شده و در ظاهر این امر می‌تواند تهدیدی برای بازارهای گاز ایران باشد و باید با برنامه‌ریزی صحیح، بازار بالقوه خود را در این کشورها حفظ و مدیریت کند اما ایران راهکارهای دیگری هم دارد.» بررسی میزان صادرات گاز ایران نشان می‌دهد که روی ارز‌آوری بخشی از گاز خود حساب باز کرده است. صادرات گاز ایران در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۴۰۰، ۲۲درصد افزایش یافته بود. در همین حال ایران به فکر صادرات گاز خود به عمان است؛ پرونده‌ای که از سال ۱۳۸۷ باز شده بود. بر مبنای توافق‌نامه‌ای که میان دو کشور بسته شد، قرار بود ایران تا ۷۰میلیون متر مکعب در روز، گاز به عمان صادر کند، البته در سال ۱۳۹۲ توافق دیگری هم میان دو کشور امضا شد تا صادرات با ۲۸ میلیون مترمکعب در روز رقم بخورد اما در کل این طرح‌ها به جایی نرسید، چراکه دولت‌های وقت در عمل برنامه‌ای نداشتند و همچنان به صادرات نفت متکی بودند.

شرق مدیترانه در مناقشه گاز
اکتشاف میادین گاز در شرق مدیترانه موضوع تقریبا جدیدی است. از حوالی سال ۲۰۰۰ میادین گازی این منطقه کشف شد. گرچه ترکیه در زمینه کشف گاز گام‌های بلندی برداشته اما در مدیترانه رژیم صهیونیستی به میادینی چون «کاریش» دسترسی دارد. ذخایر اثبات شده کاریش ۱.۸ تریلیون فوت مکعب گزارش شده است. همچنین ۱۳میلیون بشکه میعانات گازی در این منطقه قابل‌برداشت است اما کاریش از لحاظ سیاسی بی‌مناقشه نیست. لبنان هم بر مالکیت آن ادعا دارد. مرکز مطالعات سیاسی و بین‌المللی وزارت خارجه ایران، در این مورد یادآور شده که لبنان بر مساحتی معادل ۱۴۳۰ کیلومتر مربع ادعا دارد که ریشه و اساس مشکل، اشغال فلسطین توسط صهیونیست‌ها، عدم تعیین مرزهای لبنان و فلسطین و ناتوانی در تعیین این مرزهاست.
از طرفی ترکیه هم مشکلاتی مشابه صهیونیست‌ها به یونان دارد. این کشور، دائم برای کشفیات جدید در مدیترانه با یونان درگیر می‌شود ازجمله در حوزه میادین گازی مربوط به قبرس؛ کشوری که شمال و جنوب آن میان ترکیه و یونان تقسیم شده است. تابستان سال گذشته یونان برای مقابله با فرصت‌طلبی ترکیه، سلاح سنگین جنگی را به میدان آورد. در مجموع مناقشات ژئوپلتیک بر سر میادین گازی مدیترانه بسیار جدی است اما این حوزه به سبب نزدیکی به لبنان و عراق برای بازار گاز ایران در منقطه یک تهدید بالفعل محسوب می‌شود. حجم ذخایر گاز این منطقه به دو تا سه تریلیون مترمکعب می‌رسد. مرکز پژوهش‌های مجلس ارزیابی می‌کند که این میزان فقط می‌تواند ۲.۵درصد نیاز اروپا را تامین کند.

پیشنهادی برای ایران در فراساحل
بازوی پژوهشی قوه مقننه می‌گوید که در هر حال اروپا، بازار سنتی گاز ایران محسوب نمی‌شود و نباید از بابت این حجم کشفیات در مدیترانه نگران بود اما یادآور می‌شود که خط لوله عربی به طول ۱۲۰۰کیلومتر است که از مصر، اردن، سوریه و لبنان رد می‌شود؛ البته پژوهشگران عنوان کرده‌اند در حال حاضر فقط اردن از این گاز استفاده می‌کند اما چشم‌انداز آن برای صادرات به عراق هم وجود دارد. به همین دلیل این مرکز پیشنهاد داده ایران پیشدستی کند و یک خط لوله گاز را از عراق به سمت سوریه و لبنان بکشد. این پژوهشگران همچنین از دولت خواسته‌اند صادرات گاز به اروپا را از طریق مدیترانه هم پی‌ریزی کند و به اکتشاف و توسعه میادین فراساحلی لبنان و سوریه بپردازد، آن‌هم به کمک توانمندی شرکت‌های داخلی فعال در حوزه نفت و گاز.