شرق دور، فرصت نزدیک

فارغ از عقبه موفق سینمای ما در جشنواره شانگهای که توقع دریافت جایزه تازه‌ای را ایجاد می‌کند، تمرکز روی موضوع دوم بسیار حائز اهمیت است و درصورت تحقق موضوعات مطروحه دستاوردهای خوبی به همراه خواهد داشت.

نماینده‌های سینمای ایران در شانگهای
سینمای ایران با ۱۱ فیلم در بخش‌های مختلف بیست‌و‌پنجمین جشنواره شانگهای حضور دارد. تنها نماینده ایران در بخش مسابقه اصلی ــ جام طلایی ــ فیلم سینمایی «آزردگان» به کارگردانی مهدی فرد قادری است، یک درام روان‌شناسانه که لیلا زارع، محمد امین، فرخ نعمتی، محمدرضا داوودنژاد، مریم بوبانی، عطا ثروتی، رویا جاویدنیا، مریم بوبانی، هدیه آزیدهاک و رضا بهبودی بازیگران آن هستند. به‌تازگی تصاویری از حضور مهدی فرد قادری، محمد امین، هدیه آزیدهاک و فرزانه فروزش (مجری طرح) این فیلم روی فرش قرمز فستیوال شانگهای منتشر شده است. مهدی فرد قادری که در این دوره جشنواره با ۱۱ فیلم و کارگردان دیگر رقابت می‌کند، پیش از این دو فیلم «جاودانگی» و «بی‌وزنی» را ساخته که هر دو حضورهای جهانی موفقی داشتند و جوایزی را به دست آوردند. همین پشتوانه و به‌ویژه نامزدی این فیلم به‌عنوان بهترین فیلم بخش مسابقه امیدواری‌های برای موفقیت آزردگان به وجود می‌آورد تا این اثر بتواند از پس رقبایی از چین (کشور میزبان)، ژاپن، هند، بریتانیا، اسپانیا، گرجستان، بلژیک و ایتالیا برآید و جام طلایی جشنواره را از آن خود کند.

استعداد‌های جدید آسیا
اما سینمای ایران در بخش‌های دیگر این رویداد هم حاضر است؛ در بخش استعداد جدید در آسیا و در میان ۱۲ اثر منتخب، دو فیلم «یک‌و‌نیم اسب بخار» به کارگردانی رسول کاهانی و تهیه‌کنندگی محمود یاوری و فیلم «علت مرگ: نامعلوم» به کارگردانی علی زرنگار و تهیه‌کنندگی مجید برزگر است. در اولی که در بخش‌های بهترین فیلمنامه، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول زن و بهترین فیلم، نامزد دریافت جایزه شده است، بازیگرانی چون سرور پیروانی، ابراهیم عزیزی، محمد اشکان‌فر و امیر باباشهابی بازی می‌کنند. فیلم دوم که بازیگرانی چون بانیپال شومون، علیرضا ثانی‌فر، ندا جبرائیلی، علی‌محمد رادمنش و زکیه بهبهانی در آن حضور دارند، هم با نامزدی در چهار رشته بهترین فیلم، بهترین کارگردانی، بهترین بازیگر نقش اول مرد و بهترین فیلمبرداری، حضور موفقی را تجربه می‌کند و بخت پیروزی در مراسم اختتامیه را دارد. نکته حاشیه‌ای درباره علت مرگ: نامعلوم این‌که این فیلم از جمله آثار بحث‌انگیزی بود که باوجود برخی امتیازات، درنهایت نتوانست رای هیات انتخاب را برای حضور در چهلمین جشنواره فیلم فجر به‌دست آورد و از این رقابت کنار گذاشته شد. از این جنبه حضور این فیلم در جشنواره بین‌المللی شانگهای و چه‌بسا موفقیت آن در دریافت جایزه در قیاس با وضعیتش در جشنواره فیلم فجر کنایه‌آمیز خواهد بود. استعداد جدید آسیا، بخشی است که از سال ۲۰۰۴ به جشنواره شانگهای اضافه شده تا از نیروها و چهره‌های جدید و تازه تجلیل شود. این بخش به بهترین فیلم، بهترین کارگردان، بهترین بازیگر مرد و زن، بهترین فیلمنامه و بهترین فیلمبردار که تجربه اول یا دوم‌شان باشد، جایزه اهدا می‌کند. انیمیشن «پسر دلفینی» به کارگردانی محمد خیراندیش و تهیه‌کنندگی محمدامین همدانی هم در بخش انیمیشن بلند بیست و پنجمین جشنواره فیلم شانگهای حضور دارد. این انیمیشن موفق از جمله آثار پویانمایی موفق سینمای ایران است که بیش از ۲۱ میلیارد تومان در گیشه فروخت و در اکران منطقه‌ای و جهانی هم عملکرد خوبی داشت. سینمای ایران در بخش مستند بلند جشنواره شانگهای هم با فیلم «مصائب محمود» به کارگردانی داوود عبدالمالکی حاضر است.

پانورامای آسیایی
در بخش‌های غیررقابتی و پانورامای این دوره جشنواره شانگهای هم حضور چشمگیری دارد و فیلم‌های «درب» هادی محقق، «جنگ جهانی سوم» هومن سیدی، «برادران لیلا» سعید روستایی، «خرس نیست» جعفر پناهی و در بخش زنده‌باد جشنواره، «زالاوا» ارسلان امیری، در بخش فانتزی نیمه‌شب و «شطرنج باد» محمدرضا اصلانی - که از قضا یکی از بهترین فیلم‌های کارنامه زنده‌یاد فخری خوروش است - در بخش آثار مرمت‌شده با کیفیت ۴K به نمایش درمی‌آید. بیست و پنجمین جشنواره فیلم شانگهای که بعد از یک سال وقفه به دلیل شیوع کرونا برگزار می‌شود، از روز ۱۹ خرداد کار خود را آغاز کرده و ۲۸ خرداد با معرفی برگزیدگان به پایان می‌رسد.
ریاست هیات داوران بخش اصلی جشنواره امسال را یژی اسکولیموفسکی، سینماگر مطرح لهستانی به عهده دارد. جشنواره شانگهای در کنار جشنواره فیلم توکیو، یکی از مهم‌ترین جشنواره‌های الف آسیا و جهان است و تاکنون سینماگران بزرگی چه به عنوان شرکت‌کننده و چه به عنوان رئیس هیات داوران و اعضای داوری در این جشنواره شرکت داشته‌اند. نوری بیلگه جیلان، امیر کاستاریکا، لوک بسون، الیور استون، دنی بویل، وونگ کار وای و کریستین مونجیو از جمله چهره‌های سرشناسی هستند که در دوره‌های مختلف رئیس هیات داوران این رویداد بوده‌اند.

عقبه موفق
سینمای ایران کم و بیش یک پای ثابت جشنواره فیلم شانگهای است و در دوره‌هایی هم جوایز مهم این رویداد را به افتخارات جهانی خود اضافه کرده. یکی از این دوره‌های موفق بیست و دومین جشنواره بین‌المللی فیلم شانگهای بود که «قصر شیرین» به کارگردانی رضا میرکریمی، سه جایزه بهترین فیلم، بهترین کارگردان و بهترین بازیگر مرد را به دست آورد. ریاست آن دوره جشنواره را نوری بیلگه جیلان، کارگردان بزرگ و جهانی ترکیه به عهده داشت که هم در مراسم اختتامیه جایزه بهترین فیلم را به میرکریمی اهدا کرد و هم در یادداشتی به تمجید از قصر شیرین پرداخت و درتحسین آن نوشت: «فیلم آن‌قدر به خود مطمئن است که حتی برای یک لحظه در تمام طول زمانش به انسجام و اصالتش لطمه‌ای وارد نمی‌شود. با این وجود که فیلم در فضا و زمانی محدود اتفاق می‌افتد، تمام زندگی به نحوی همان‌جاست.»
«مسیر معکوس» به کارگردانی ابوالفضل جلیلی، «عصبانی نیستم!» به کارگردانی رضا درمیشیان، «زرد» به کارگردانی مصطفی تقی‌زاده، «خرس» به کارگردانی خسرو معصومی و... از جمله فیلم‌های دیگری هستند که در این چند سال اخیر حضور موفقی در جشنواره فیلم شانگهای داشتند و جوایز مهمی به دست آوردند.

دیپلماسی فرهنگی در جاده ابریشم
چرا حضور در جشنواره معتبر فیلم شانگهای برای سینمای ایران اهمیت دارد و حتی می‌توان آن را استراتژیک دانست؟ فارغ از این‌که فیلم‌های ایرانی ظرفیت مخاطبان خود را تا شرق آسیا هم گسترش می‌دهد و کسب اعتبارهایی از این دست، بازارهای جدیدی را پیش روی سینمای ایران می‌گشاید و وجه اقتصادی آن را در سطح منطقه‌ای، قاره‌ای و جهانی تقویت می‌کند، می‌تواند به یکی از مراکز مهمی هم در نقطه مقابل جشنواره‌های سیاست‌زده غربی همچون کن و برلین و رویدادی چون اسکار تبدیل شود.
به‌ویژه در این یکی دو سال اخیر که گردانندگان این رویدادها تحت فرامین مستقیم سیاستمداران اروپایی و آمریکایی پیش می‌روند و در اعطای جوایز و امتیازات اعتباری، نگاه حب و بغضی سیاسی را لحاظ می‌کنند. در این مواجهه زاویه‌دار با نگاه رسمی ایران و بها دادن به نظرات مخالف کشور و اتخاذ سیاست‌های تحریمی همچون عدم انتخاب نماینده‌های رسمی سینمای ایران و فیلم‌های پیشنهادی و عدم واگذاری غرفه و عدم‌اجازه در بازار فیلم‌های جشنواره‌های برلین و کن در دوره اخیر، سینمای ایران می‌تواند در جهت تقویت دیپلماسی فرهنگی با کشورهای دوست و همسو چه در منطقه و چه در آسیا و چه در سطح جهانی گام بردارد و با رایزنی‌ها و تعاملات مستمر و موثر، حضور در جشنواره‌های سینمایی معتبری همچون جشنواره فیلم شانگهای را جدی‌تر و هدفمندتر از قبل دنبال کند؛ البته با یک رصد و مراقبت هنرمندانه تا جشنواره‌های این‌چنینی هم دچار آسیب‌ها و آفت‌های نمونه‌های غربی نشوند. خوشبختانه پشتوانه حضور درخشان سینمای ایران در جشنواره شانگهای، وجاهت استمرار هدفمند این تعامل و همکاری را می‌دهد، منتهی سینمای ایران باید پا را از یک حضور جشنواره‌ای صرف و کسب اعتبار فراتر بگذارد و مباحثی چون بازاریابی و بده‌بستان و تولیدات مشترک سینمایی را هم در دستور کار قرار دهد. دیدار و گفت‌وگو با دبیر جشنواره فیلم شانگهای می‌تواند آغاز یک راه جدی با دستاوردهای بزرگ‌تر باشد، به شرطی که به‌جز همکاری و جلسات مستمر نهادهای جشنواره‌ای و سینمایی ایران و چین، دستگاه‌های سیاسی و اقتصادی دو کشور هم پای کار بیایند. جلسه اخیر محمد خزاعی، رئیس سازمان سینمایی با سخنگوی وزارت خارجه و برخی سفرای ایران در کشورهای چین، هند، اندونزی، لبنان، تونس، آفریقای‌جنوبی و برزیل در‌خصوص گسترش تعاملات بین‌المللی و همکاری‌های فرهنگی و سینمایی، نوید توجه بیشتر و جدی‌تر در این زمینه را داد و امیدواری‌هایی درخصوص تحقق خواستی دیرینه برای حضور موثر و فرامرزی و جهانی سینمای ایران ایجاد کرد تا فارغ از موفقیت‌های جشنواره‌ای، در بحث بازار و اکران بین‌المللی و تولیدات مشترک و معرفی فرهنگ ایرانی و اسلامی هم شاهد نقش اثرگذار سینما باشیم. نقدا و عجالتا قدم اول و اساسی و خروجی کاربردی این نشست می‌تواند همین بیست‌و‌پنجمین جشنواره فیلم شانگهای و امضای تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای عملی با چین در حوزه سینما باشد. انتظار می‌رود با کلید خوردن این اتفاق، این دیپلماسی فرهنگی با کشورهای دیگر هم گسترش یابد تا عناد و سنگ‌اندازی معدود جشنواره‌های غربی نسبت به سینمای ایران هم رنگ ببازد.