ائتلاف‌ سازی بازیگران منطقه خلیج‌ فارس در قالب سازمان شانگهای

به گزارش جام جم آنلاین، «راهبرد معاصر»؛ چهارم جولای رهبران سازمان همکاری شانگهای نشستی مجازی با تمرکز بر «قطبیت و حاکمیت ارضی» برگزار کردند. موضوع قابل توجه این نشست، عضویت کامل ایران در این سازمان بود. با وجود افزایش فشارها و تحریم های بین المللی به دلیل شکست در نهایی کردن توافق هسته ای جدید و همسویی آشکار با روسیه در زمینه ارائه هواپیمای بدون سرنشین، ایران تمایل زیادی داشت به عضویت سازمان همکاری شانگهای درآید.

با توجه به عقب نشینی های تاکتیکی روسیه در اوکراین، حمایت پهپادی ایران از مسکو در مقطع حساسی شکل گرفت. با وجود این، حمایت ها باعث شد ایران از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی با انتقادات شدیدی مواجه شود که تأثیر قابل توجهی بر جریان مذاکرات هسته ای داشت؛ هرچند مشارکت قوی میان ایران و روسیه، عضویت کامل تهران را در سازمان همکاری شانگهای تسهیل کرد.

در سال ۲۰۰۱ سازمان همکاری شانگهای تأسیس شد و گاهی اوقات «ناتوی آسیا» خوانده می شود؛ اما پویایی قدرت و منابع اعضای آن به ندرت با رقیب قدرتمندش یعنی ناتو برابری می کند. این سازمان اتحادی اوراسیایی با تمرکز بر سیاست، اقتصاد، امنیت و مبارزه با افراط گرایی است.

15 سال پیش ایران درخواست خود را برای عضویت در این سازمان ارائه کرد. فرایند سازمان برای معرفی اعضای جدید طولانی و جامع است.  در سال ۲۰۲۱ ایران به وضعیت عضو ناظر دست یافت و در جولای ۲۰۲۳ به عضویت کامل درآمد.  بدون شک مقام های ایران عضویت جدید را به عنوان پیروزی دیپلماتیک جشن می گیرند.  سازمان همکاری شانگهای فرصت های جدیدی را برای تهران برای نفوذ به بازارهای چین، روسیه و هند فراهم می کند. به عنوان نمونه، عضویت ایران ممکن است عملیات تجاری با هند مانند واردات محصولات گیاهی و شیمیایی را تسهیل کند. علاوه بر این، در چارچوب مقررات سازمان همکاری شانگهای می تواند واردات وسایل نقلیه موتوری و قطعات یدکی را از چین افزایش دهد.

با توجه به ائتلاف های ایران با روسیه و چین، منطقی است پیشنهاد کنیم عضویت در سازمان همکاری شانگهای می تواند مسیر دیگری برای تهران در عرصه بین المللی و تقویت روابط خود با شرکای دیرینه فراهم کند.  در حالی که سازمان همکاری شانگهای ممکن است پلت فرمی سازنده برای تقویت محور تهران، مسکو و پکن باشد؛ اما فرصت های محدودی برای مشارکت های امنیتی میان سایر کشورهای عضو مانند هند – پاکستان، هند و چین ارائه می دهد.

هند روابط قوی با ایران و روسیه دارد، اما با آمریکا برای مقابله با چین همکاری می کند. در مقابل چین روابط راهبردی با ایران را حفظ، در عین حال با پاکستان به عنوان متحد نزدیک رفتار و این موضوع اختلافات ایدئولوژیک در سازمان را برجسته می کند.

اتحاد چین، روسیه و ایران احتمالاً ادامه حیات و گسترش سازمان همکاری شانگهای را تضمین خواهد کرد. در نتیجه، عربستان سعودی یکی دیگر از نامزدهای بالقوه عضویت در سازمان همکاری شانگهای است. ورود عربستان سعودی به سازمان همکاری شانگهای به دلیل رقابت آشکار با ایران در خاورمیانه بعید به نظر می آمد. با وجود این، زمانی که ریاض و تهران برای ازسرگیری روابط با یکدیگر توافق کردند، این موضوع به طرز چشمگیری تغییر کرد.

از سال ۲۰۱۶ ریاض تلاش کرد خود را به عنوان بازیگر مستقل ژئوپلیتیکی با راهبرد چند قطبی مطرح کند. بنابراین پیوستن به سازمان همکاری شانگهای به عربستان سعودی قدرت می دهد با بزرگترین شرکای تجاری و انرژی خود، یعنی چین و روسیه مشارکت پایدار و طولانی تر ایجاد کند و به تدریج از رقابت قدرت های بزرگ در حال رشد فاصله بگیرد.

چارچوب سازمان همکاری شانگهای بستر مناسبی در اختیار ریاض قرار می دهد تا در زمینه های ارتباطی، حمل و نقل اقتصادی با ایران همکاری کند. در وهله نخست به این دلیل است که اعضای بالقوه سازمان باید موضعی غیرخصمانه داشته باشند و با کشورهای عضو گفت و گو کنند. در نتیجه قابل قبول است شرط اولیه چین برای عضویت عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای کاهش تنش با ایران باشد.

به طور قابل توجهی گنجاندن ایران و عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای در وهله نخست فرصتی سیاسی برای روسیه برای مقابله با انزوا و تقویت مشارکت های منطقه ای است. در مقابل، چین بر پروژه های اقتصادی به ویژه ابتکار «یک کمربند یک جاده» تمرکز می کند. پکن به دنبال مشارکت فعالانه تر کشورهای عضو سازمان در پروژه ابتکار «یک کمربند یک جاده» است. به این ترتیب، ورود ایران به سازمان همکاری شانگهای می تواند دسترسی به انرژی را برای هند و چین افزایش دهد. علاوه بر این، عضویت عربستان سعودی در سازمان همکاری شانگهای دامنه جغرافیایی این سازمان را گسترده تر خواهد کرد.

عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای به همراه عضویت بالقوه عربستان سعودی، حاکی از توسعه محوری این سازمان است که پیامدهای سیاسی، اقتصادی و امنیتی گسترده ای خواهد داشت. این توسعه مسیر را برای اتحادهای ژئوپلیتیکی جدید هموار، سازمان همکاری شانگهای را با اهرم های بیشتری در عرصه جهانی مجهز می کند و در نتیجه پویایی روابط بین الملل را تغییر می دهد.

منبع: راهبرد معاصر