ارتش رضا شاهی انگیزه برای مقاومت در برابر اشغالگران را نداشت

در سالروز این حادثه تلخ كه هنوز خاطرات ناگوار آن در اذهان عمومی مردم ایران زنده است با مسعود رضایی پژوهشگر تاریخ معاصر گفت و گو كردیم و از او درباره دلایل و انگیزه‌های اشغال ایران و نحوه مواجه رضا شاه و دربار با این تهاجم سوال كردیم.

رضایی با اشاره به تبلیغات رسانه‌ای متفقین درباره نفوذ ستون پنجم و جاسوسان آلمانی در ایران به جام‌جم آنلاین گفت: در آن مقطع تعدادی در نیروهای آلمانی در ایران حضور داشتند و البته عمدتا در حوزه‌های عمرانی و ساخت و ساز فعال بودند و آثار این حضور هم بواسطه بناهایی كه آلمانی‌ها در ایران ساختند همچنان موجود است. با این وصف، اساسا نمی‌توان گفت كه علت اصلی حمله نیروهای متفق به كشورمان حضور این تعداد آلمانی در خاك ایران بود.

وی ادامه داد: نكته مهم این بود كه رضا شاه در جریان جنگ جهانی دوم این تصور را داشت كه آلمان‌ها و هیتلر با توجه به پیروزهایی برق آسایی كه در اروپا به دست آورده بودند می‌توانند به عنوان نقطه اتكای جدیدی برای او محسوب شوند. البته این نكته را هم نباید از نظر دور دشات كه ساختار سیاسی آلمان هم بیشتر با طبع حكمرانی رضا شاه سازگار بود.

این پژوهشگر تاریخ معاصر با اشاره به نقش انگلیسی‌ها در روی كار آوردن رضا شاه تاكید كرد: در كنار تمایلاتی كه پهلوی اول نسب به آلمان هیتلری داشت در عین حال او از انگلیسی‌ها حساب می‌برد و به هر صورت نسبت به هر گونه واكنش تهاجمی آنها بیم داشت. چون خودش بیش از هر كس دیگری می‌دانست كه انگلیسی‌ها بودند كه در به قدرت رساندن او نقش داشتند. به همین خاطر به محض این‌كه با هشدار لندن مواجه شد دست و پای خود را جمع كرد و حتی به آنها پیام داد كه آن تعداد آلمانی مظنونی كه از سوی انگلیسی‌ها شناسایی شدند از كشور اخراج شدند. بنابراین انگلیسی‌ها نباید نگران حضور آلمانی‌ها در ایران باشند.

رضایی درباره انگیزه اصلی متفقین برای حمله به ایران خاطرنشان كرد: واقعیت آن است كه مساله نیروهای متفق بویژه انگلیسی‌ها حضور چند آلمانی در خاك ایران نبود بلكه آنها این مووضع را دستاویزی برای تجاوز علیه كشورمان قرار دادند. انگلیسی‌ها با توجه به شبكه نفوذ وسیعی كه در ایران داشتند بخوبی می‌دانستند كه آلمانی‌هایی كه در كشورمان بسر می‌بردند از چنان اهمیتی برخوردار نبودند كه بتوانند اقدامات گسترده‌ای را علیه ایران انجام دهند. بنابراین مشكل اصلی آنها آلمانی‌های حاضر در ایران نبود بلكه می‌خاستند به نیروهای متفق خود یعنی شوروی كه در وضعیت تهاجمی از سوی آلمان قرار گرفته بود كمك كنند و این مساله مهم‌ترین دلیل برای حمله متفقین به خاك كشورمان بود.

این پژوهشگر تاریخ معاصر درباره دلایل مقاومت نكردن ارتش ایران در برابر تجاوز متفقین تصریح كرد: تردیدی نیست ارتش كشورمان در آن زمان برغم تبلیغاتی كه از سوی رضا شاه و درباره صورت می‌گرفت ضعیف بود و اساسا انگیزه‌ای برای جنگیدن با نیروهای نظامی بیگانه نداشت. علت اصلی تشكیل این نیرو از سوی پهلوی اول صرفا سركوب‌های داخلی بود و بنابراین نه تنها انگیزه نداشت بلكه از توان كافی برای مقابله با متفقین هم برخوردار نبود. البته علت اصلی این مساله به خود رضا شاه برمی گردد چون پهلوی اول به محض ورود نیروهای خارجی به خاك كشور اولین كسی بود كه دستور ترك مقاومت را داده بود. این موضوع البته سال‌ها است كه از سوی نیروی هوادار سلطنت به عمد مورد كتمان قرار می‌گیرد. این در حالی است كه محمدرضا پهلوی در كتاب خود پاسخ به تاریخ به صراحت به این مساله اشاره می‌كند كه پدرش دستور ترك مقاومت را به ارتش ایران داده بود. اگر در منابع به موضوع عصبانیت رضا شاه و حتی سیلی زدن او به صورت فرماندهان نظامی اشاره می‌شود صرفا به خاطر این موضوع است كه امرای ارتش بسرعت پادگان‌ها را خالی كرده بودند. به عبارت دیگر، ما حتی نمی‌توانیم بگوییم كه رضا شاه یا امیران ارتش با نیروهای متفق ساخت و پاخت كردند بلكه حقیقت ماجرا این است كه رضا شاه اصلا جرات، شهامت و شخصیتی برای مقاومت در برابر تجاوز را نداشت. طبیعی است وقتی كه شخص اول فرماندهی نیروهای نظامی بلافاصله بعد از شنیدن خبر تجاوز، فرمان ترك مقاومت می‌دهد و بسرعت نامه استعفا می‌نویسند و بی‌درنگ درصدد ترك كشور است نیروهای رده‌های پایین تر هم هیچ انگیزه‌ای برای ایستادگی پیدا نمی‌كنند.