هر روز عاشوراست

از ساخت برنامه‌های مرتبط با عاشورا گرفته تا سریال‌های این حوزه. هرچند باید قبول کرد نمایش بهترین راه برای نشان دادن مفاهیم عاشورایی است، درست مثل سریال‌هایی همچون معصومیت از دست رفته یا مختارنامه که به‌درستی توانستند مفاهیم عاشورایی را در قالب نمایش و سریال‌های پرمخاطب به تماشاگران ارائه کنند. جام‌جم در پرونده پیش رو، ضمن مرور سریال‌های مطرح این حوزه، با افرادی همچون تهیه‌کننده آخرین دعوت، نویسنده مجموعه رحیل، نویسنده مجموعه هاتف و یک کارشناس رسانه گفت‌وگو کرده تا الزامات و چالش‌های پرداختن به مفاهیم عاشورایی را مورد ارزیابی قرار دهد. 

به گزارش جام‌جم، تولید محتواهایی با حال‌و‌هوای عاشورا تنها مختص این روزها نیست. تلویزیون همیشه تلاش کرده با پرداختن به مفاهیم عاشورایی، مسأله این برهه از تاریخ و فرهنگ عاشورا را به‌درستی برای مخاطبان به تصویر بکشد. تاکنون سریال‌های مختلفی با محوریت عاشورا و فرهنگ آن، از رسانه‌ملی پخش شده است که هر‌کدام هدف‌شان را بر این گذاشته بودند تا قیام عاشورا و فرهنگ عاشورایی را به شیوه متفاوتی به مخاطب ارائه کنند. 

عشقی در دل تاریخ

از جمله متاخرترین سریال‌هایی که در ارتباط با فرهنگ عاشورا و حال‌و‌هوای قیام امام حسین(ع) به‌تازگی روی آنتن رفته، «عشق کوفی» است. این مجموعه با بیان روایتی عاشقانه و متفاوت در دل تاریخ، تلاش کرده عاشورا را از منظر متفاوتی به تصویر بکشاند. وقایع این سریال در سال ۶۱ هجری قمری اتفاق می‌افتد و در آن شاهد روایتی از عشق پسری کماندار به نام هلال از خاندان علوی و دختری نازپرورده به نام نائله از خاندان عثمانی هستیم که درگیر مسائل سیاسی و مذهبی دوران می‌شوند. داستان در زمان ورود مسلم بن‌عقیل به کوفه و حوادث کربلا رخ می‌دهد. از نقاط متفاوت این سریال نسبت به دیگر مجموعه‌ها باید به روایت تازه آن در بیان مسائلی اشاره کرد که ممکن است برای نسل جدید جای سؤال باشد. به‌عنوان مثال، جایی در سریال، بحثی پیرامون شیعه و سنی در می‌گیرد که خانواده درست مثل بحث‌های روز، با هم صحبت می‌کنند. هنرمندی بازیگرانی مثل لعیا زنگنه، نادر سلیمانی و چهره‌های تازه‌ای مثل سعید شریف و شبنم قربانی، این مجموعه را برای مخاطب قابل توجه کرده است. 

زنانه‌ای با محوریت عاشورا 

مجموعه دیگری که این روزها مقابل چشم مخاطبان در قاب تصویر قرار گرفته، «رحیل» است که قصه‌ای زنانه دارد. این مجموعه، روایتگر فردی به اسم «مها» از دربار قاجار است که می‌کوشد دیگر زنان اندرونی را با خود متحد و یک تعزیه عاشورایی اجرا کند. نقطه متفاوت سریال رحیل، قصه تازه‌ای است که در ترکیب ماجراهای عاشورایی با دوران قاجار به تصویر کشیده شده است. سریال با بازگشت مها از کربلا آغاز و بعد وارد دوران قاجار می‌شود. در برخی قصه‌های سریال‌های تلویزیونی، مسأله زنان در تاریخ به‌درستی در پیوند با عاشورا به تصویر کشیده شده بود. با این حال، رحیل تلاش کرده زاویه تازه‌ای را برای مخاطب باز کند تا قصه‌ای متفاوت را در دل به تماشا بگذارد. رامین عباسی‌زاده که پیش از این مجموعه‌های موفقی مثل پلیس جوان، پریدخت و احضار را روی آنتن برده بود، تهیه‌کنندگی این سریال را در دست دارد. پرداختن به قصه عاشورایی، آن هم در دل تاریخ معاصر ایران کار ساده‌ای نیست به طوری که طبق گفته عوامل سریال، این کار با فعالیت سه تیم به‌صورت همزمان در حال انجام است. 

خبرنگاری که عاشق کربلا می‌شود

از دیگر مجموعه‌هایی که حال و هوای عاشورایی دارد می‌توان به مجموعه «هاتف» اشاره کرد که قصه یک خبرنگار به نام ریحانه فیاض بود. او به اصرار پدرش راهی سفر زیارتی کربلا می‌شود. در کربلا پدرش بر اثر یک سکته قلبی فوت می‌شود و او را با یک وصیت‌نامه نصفه‌نیمه رها می‌کند. وصیتنامه‌ای که زندگی ریحانه و خانواده‌اش را وارد چالش‌های جدیدی می‌کند. مجموعه هاتف تلاش کرده بود در کنار پیش بردن یک درام و مسائل خانوادگی مرتبط با زندگی ریحانه، به مفاهیم عاشورایی هم بپردازد. هاتف به تهیه‌کنندگی نعمت چگینی و کارگردانی داریوش یاری، در سال 1396 از شبکه یک روی آنتن رفته بود. 

معصومیت از دست رفته شوذب

اگر کمی در بررسی سریال‌های مناسبتی محرم به عقب بازگردیم، سریال «معصومیت از دست رفته» در میان کارهای تلویزیونی به چشم می‌خورد. این مجموعه که در سال 82 به کارگردانی داوود میرباقری روی آنتن رفته بود، داستان شخصیتی به نام شوذب بود. او از یاران حضرت علی(ع) و خزانه‌دار کوفه و امویان شده بود. شوذب در میانه عشق دو زن دچار تردید می‌شود. اولین زن ماریاست که زمانی مسیحی بوده‌ و خاطرات شیرینی از دوران خلافت علی دارد. ماریا که به منزل آنها سر می‌زده و دستگیر فقر و تنگدستی‌شان بوده‌، با دیدن شوذب یاد حضرت علی(ع) می‌افتد و به تدریج به او علاقه‌مند می‌شود. زن دیگر شوذب حمیرا، یهودی و با شمایلی کولی‌وار است که به مرور شوذب را فریب می‌دهد تا برای راهیابی به دستگاه امویان، از ایمانش دور شود. معصومیت از دست رفته توانسته بود با هنرمندی بازیگرانی چون مرحوم امین تارخ، فریبا کوثری، سارا خوئینی‌ها، داریوش فرهنگ و امین زندگانی یک مجموعه متفاوت را برای مخاطبان به تصویر بکشاند. 

تماشایی مثل مختارنامه

شاید اسم مختارنامه برای مخاطبان تکراری باشد اما محتوای آن به وضوح تکراری نشده و هنوز هم مخاطبان خود را دارد. سریال «مختارنامه» از جمله کارهای درخشان داوود میرباقری بود که پیرامون زندگی و قیام مختار ثقفی پخش شد. این مجموعه در 40 قسمت 60 دقیقه‌ای روی آنتن تلویزیون رفت اما با وجود گذشت این همه سال از تولید و پخش هنوز هم از شبکه‌های مختلف سیما روی آنتن می‌رود. قصه گیرا و زبان یکدست تنها بخشی از ویژگی‌هایی بود که مختارنامه را به یک سریال محبوب در میان مردم تبدیل کرد. بازیگران حرفه‌ای و کاراکترهای قابل باور را هم باید ویژگی دیگر این مجموعه تاریخی دانست. مرحوم داوود رشیدی، مهدی فخیم‌زاده، فرهاد اصلانی، مرحوم ماه‌چهره‌ خلیلی و رضا رویگری از بازیگران توانمند این سریال تاریخی بودند. 

تعزیه‌ای ممنوع 

اوایل دهه 80 مجموعه شب دهم به کارگردانی حسن فتحی روی آنتن سیما رفت و توجه بسیاری از مخاطبان را به خود جلب کرد. قصه این مجموعه مربوط به اواخر حکومت رضاشاه در تهران بود که فردی به نام حیدر خوش‌مرام از لات‌های تهران قدیم، خواهان ازدواج با دختری از تبار قاجار می‌شود و آن دختر شرط ازدواج با حیدر را اجرای تعزیه در ده شب ماه محرم قید می‌کند. ماجرای برپایی این تعزیه، روایت قصه «شب دهم» و سریال آن بود. ماجراهایی که با ممنوع بودن برگزاری تعزیه در زمان حکومت رضاخان همراه می‌شود. استفاده از نمادهای قدیمی و پرداختن به قصه‌ای در دل تاریخ معاصر ایران، شب دهم را به مجموعه‌ای خاص و دیدنی تبدیل کرده بود. حسین یاری، ثریا قاسمی، رویا تیموریان و محمود پاک‌نیت از بازیگران این مجموعه بودند که با نقش‌آفرینی خود، شب دهم را به یک مجموعه ماندگار و تماشایی تبدیل کردند. فتحی توانسته بود روایت متفاوتی از فرهنگ عاشورا و تعزیه را در همراهی با یک قصه تاریخی، به اثری ماندگار تبدیل کند.
 
سفر سبز دانیل 

سریال «سفر سبز» را باید یک اثر متفاوت دانست که رنگ و بوی محرمی داشت. سفر سبز به کارگردانی محمدحسین لطیفی، قصه دانیل مرد جوانی بود که در کودکی توسط خانواده‌ای آلمانی به فرزندخواندگی پذیرفته و نزد آنان بزرگ شده بود. او از آلمان به زادگاهش ایران بازمی‌گردد تا خانواده واقعی خود را پیدا کند. او در این سفر فرهنگ عزاداری و عاشورای ایرانی‌ها را می‌بیند و با دختری مسیحی روبه‌رو می‌شود که چشم‌هایش نیاز به عمل جراحی دارد. قصه دعا کردن مردی مسلمان با بازی امین تارخ برای این دختر مسیحی، روایتی شیرین و ماندگار را برای مخاطبان رقم زده بود. پارسا پیروزفر، محمدرضا شریفی‌نیا، امین تارخ، آزیتا حاجیان و لادن مستوفی از جمله بازیگران این سریال بودند. 

قصه غربت دو کودک 

مجموعه «طفلان مسلم» به کارگردانی و تهیه‌کنندگی مجتبی یاسینی که سال 1387 از شبکه دو پخش شد در قالب نمایش به سیره حضرت محمد، اهل بیت و بیان فلسفه قیام عاشورا پرداخته بود. قصه اصلی این سریال، غربت و اسارت دو کودک خردسال مسلم بن عقیل پسر عموی سیدالشهدا(ع) بود که به شهر کوفه رفته بودند. از بازیگران این مجموعه می‌توان به شهرام عبدلی، جهانگیر الماسی، آذر سماواتی و شمسی فضل‌اللهی اشاره کرد. این مجموعه حال و هوای متفاوتی از اتفاقات متصل به قیام عاشورا را روایت می‌کرد و به همین دلیل مخاطبان خاص خود را داشت. 

بازگشت به واقعه عاشورا

قصه عاشورا پیچ و خم‌های بسیاری دارد. شاید به همین دلیل تاکنون سریال‌هایی با روایت‌های متفاوت از این واقعه تاریخی روی آنتن تلویزیون رفته است. «آخرین دعوت» از جمله مجموعه‌های متفاوتی است که با محوریت عاشورا اما با یک قصه متفاوت از تلویزیون پخش شده بود. این سریال درام، خانوادگی و ماجراجویی، سرگذشت یک استاد دانشگاه به نام یوسف زمانی‌فر با بازی فرامرز قریبیان بود که در یک ماموریت برای یافتن اسناد مهمی از یک پرونده وکالت، توسط مخالفانش مجروح می‌شود. او بعد از به هوش آمدن در بیابان، متوجه می‌شود به سال ۶۰ هجری برگشته و واقعه عاشورا نیز در شرف وقوع است که این اتفاقات درونمایه اصلی سریال را تشکیل می‌داد. مجموعه آخرین دعوت به کارگردانی حسین سهیلی‌زاده و تهیه‌کنندگی مهران رسام در مواجهه با قصه عاشورا، روایتی متفاوت را برای مخاطب به تصویر می‌کشاند. 

یلدای یک پدر

وقتی صحبت از عاشورا می‌شود، موضوع تعزیه و پرداختن به اهمیت آن هم دستمایه بسیاری از سریال‌ها قرار می‌گیرد. از جمله مجموعه‌هایی که به مسأله تعزیه و واقعه عاشورا پرداخته بود، «یلدا» به کارگردانی حسن میرباقری و تهیه‌کنندگی بهروز خوش‌رزم بود که در سال 91 تولید شد. قصه اصلی یلدا، داستان حاج‌محمدعلی زاهدی بود که سال‌ها سنت تعزیه را در شهر بسطام حفظ کرده بود. او با نزدیک شدن به مرگش، احساس می‌کرد که خطا یا گناهی در گذشته باعث تنهایی و آشفتگی امروز او و دور افتادن فرزندانش از اصالت‌ها شده. وی به جست‌وجو در گذشته‌اش می‌پرداخت که پیوند او با ماجرای تعزیه، قصه‌ای متفاوت از او را مقابل چشم مخاطب قرار می‌داد. یلدا با هنرمندی بازیگرانی مثل چنگیز جلیلوند، حمیدرضا آذرنگ، محمدرضا شریفی‌نیا، فریبا کوثری و مهرداد ضیایی، روایتی خانوادگی با محوریت تعزیه را ارائه کرده بود.

نحوه جذب مخاطب در کارهای عاشورایی 

مهران رسام، تهیه‌کننده‌ای است که در کارنامه‌اش کار‌هایی مثل آخرین دعوت دیده می‌شود. او در این مجموعه تلاش کرد یک مفهوم عاشورایی را به مسائل امروز پیوند بزند. ‌رسام در‌خصوص نحوه پرداختن به مفاهیم عاشورایی به جام‌جم می‌گوید: ما در مجموعه آخرین دعوت به‌صورت مستقیم وارد فضای عاشورایی شدیم. سختی کار‌های این‌چنینی به این دلیل است که فضای کار برای تولید کم است. برای کار آخرین دعوت، خواستیم فضای عاشورا را در بیابان‌های ساوه بگیریم. از سازمان جنگل‌ها و مراتع آمدند و مانع شدند. هماهنگی‌ها برای کار‌های این‌چنینی ساده نیست و بودجه زیادی هم لازم است. ما در آخرین دعوت تلاش کردیم با آوردن بازیگران چهره، توجه مخاطب را جلب کنیم. وقتی فرهنگی داریم که اسلامی است، پرداختن به مسائل این‌چنینی بسیار ضروری است.

وی ادامه می‌دهد: به‌هر حال سناریو و پرداختن به مسأله عاشورا باید به‌گونه‌ای باشد که مخاطب را جذب کند. خیلی موافق این نیستم که به شکل مستقیم بخواهیم تعزیه را در کار نشان دهیم. باید با امکانات خوب برای کار‌های این‌چنینی خرج کرد. در چند کاری که تاکنون روی آنتن رفته، شاهد جذب مخاطبان بسیاری بودیم، مثل شب دهم که مخاطبان خود را داشت. وقتی به کار‌های این‌چنینی نگاه می‌کنیم، می‌بینیم درست پرداختن به موضوعات این‌چنینی، می‌تواند مخاطب را به‌درستی به سمت خود بکشاند.

قصه‌های عاشورایی که در محرم اتفاق نمی‌افتد

مجموعه «رحیل» که چند وقتی است از شبکه سه روی آنتن می‌رود، مفاهیم عاشورایی را در دل تاریخ معاصر به تصویر کشانده است. فرهاد نقدعلی، نویسنده این مجموعه، بیش از دو سال روی طرح اولیه کار کرده تا بتواند یک قصه چند‌وجهی را به‌صورت مستند و جذاب به مخاطب ارائه کند. او در‌خصوص نحوه پرداختن به وقایع مرتبط با عاشورا در دل یک قصه معاصر، به جام‌جم می‌گوید: رحیل اولین تجربه من است و احساس می‌کنم کارهای این‌چنینی سخت است. به‌نظرم سه نوع کار مرتبط با واقعه عاشورا داریم؛ یکی روایت تاریخی است مثل مختار، یکی کار آیینی یا مناسکی است مثل سریال‌هایی که ممکن است بخواهند به آیین آن زمان بپردازند تا درام شکل ‌گیرد، یک روش دیگر هم وجود دارد که بخواهیم به مناسک عاشورایی بپردازیم. به نظرم رحیل جزو دسته سوم است چون اصلا در محرم اتفاق نمی‌افتد. قصه در مهر و آبان ۱۳۰۴ شمسی روی می‌دهد. وقتی قرار است مفاهیم را نشان دهیم، لزومی ندارد که قصه حتما در زمان محرم روی داده باشد. حتی مجموعه‌هایی مثل شب دهم هم روایت عاشورایی ندارد. ما هم سعی کردیم در سریال رحیل، مناسک و مفاهیم را به‌صورت همزمان نشان دهیم. بخش مناسک مطرح شده در رحیل، مربوط به تعزیه زنانه و آماده شدن اندرونی برای این اتفاق است. البته تعزیه در آن زمان مخصوص محرم نبوده و حتی در کلیسا هم اجرا می‌شده است. در واقع نیاز نیست که این اتفاق حتما در محرم باشد. مفاهیم عاشورایی مثل مبارزه با ظلم فقط 10 روز محرم نیست که بخواهیم آن را مختص محرم نشان دهیم.

وی در‌خصوص نحوه پرداختن به واقعه عاشورا به‌گونه‌ای که برای مخاطب جذاب باشد، اینطور می‌گوید: معمولا بخشی از توجه مخاطب با رنگ و ویترین و شعار‌های عاشورایی به کار‌ها جذب می‌شود اما وقتی قرار است مفاهیم را بیان کنیم، این رنگ و ویترین کمتر است. من می‌توانم در کارم به‌گونه‌ای جلو بروم که حر امروزی را نشان دهم. مسأله عاشورا پر از مفاهیم است و بهتر می‌توان مخاطب را به سمت آن جذب کرد. ما در رحیل از اشعار عمان سامانی گفتیم که خود او هم به‌صورت مستقیم در اشعارش به عاشورا و مفاهیم آن نمی‌پردازد و به‌شکل عارفانه به ماجرای عاشورا می‌پردازد. ادبیات غنی ایرانی پر از این مفاهیم است. من برای انتخاب شعر از میان کار‌های عمان سامانی، نمی‌توانستم با کلمه به مفهوم برسم چون این شاعر مفاهیم را به‌صورت غیرمستقیم و عارفانه نوشته بود. مثلا بحث تشنگی امام حسین(ع) را به تشنگی سالک پیوند می‌دهد. البته در رحیل به مناسک هم می‌پردازیم اما تلاش کردیم مفاهیم را هم نشان دهیم.

درام قوی، مفاهیم پنهان

فروغ فروهیده، نویسنده سریال‌های تلویزیونی مثل آرام می‌گیریم، هفت‌سنگ و هاتف است. او در مجموعه «هاتف» تلاش کرده بود یک درام گیرا را با مفاهیم عاشورایی ترکیب کند. فروهیده در‌خصوص نحوه پرداختن به مفاهیم عاشورایی به جام‌جم می‌گوید: به نظرم وقتی بخواهیم مستقیم و تبلیغی به برخی مفاهیم بپردازیم، به ضد خودش تبدیل می‌شود. عاشورا از مناسکی است که یک روح مطلب در خود دارد که همان عدالتخواهی است. این عدالتخواهی به هر شکل مطرح شود، ذات عاشورا را بیان کرده است. این‌که حتما بخواهیم مراسم عاشورایی را نشان دهیم یا به شکل عاشورایی عمل کنیم، مؤثر نخواهد بود.

درواقع بهتر است به آن مغز عاشورا دقت شود و بگوییم که پیامش چیست. این درباره همه مناسبت‌ها صدق می‌کند. یعنی به نظرم پیام اصلی مهم‌تر از مناسک آن برهه زمانی است.

وی ادامه می‌دهد: تلاش کردم در هاتف هم این مسأله رعایت شود. قصه درباره خبرنگاری بود که عدالت‌خواهی به پشت در خانه‌اش می‌رسید و باید با ماجرایی روبه‌رو می‌شد که یا زندگی خودش را حفظ کند یا به همان ندای حق‌طلبی خود پاسخ می‌داد. نمونه‌های خارجی هم در این زمینه بسیار است که بیشتر به مفاهیم می‌پردازند.

فروهیده می‌گوید: یکی دیگر از نکاتی که مجموعه‌های دارای این مفهوم (عاشورایی) را جذاب می‌کند این است که یک درام قوی داشته باشد. درواقع بیننده از طریق درام باید به مضمون اثر برسد. گاهی برعکس عمل و برای مضامین، داستان خلق می‌کنیم که باعث می‌شود از نظر فنی و حرفه‌ای اشتباه باشد. ابتدا باید یک ساختار داستانی خوب چیده شود و مضمون در آن با رشد شخصیت و گره‌های قصه کار شود. من در حین ضبط، کنار تیم نبودم اما تمام تلاشم را کردم که در بازنویسی‌ها باشم. چالش‌های نوشتن کار‌های این‌شکلی، زمانی است که گاهی باید در اسرع وقت به آنتن برسد. من برای هاتف بدون اغراق دو ماه شبانه‌روز روی آن کار کردم. از این منظر شاید بتوان گفت زمان لازم است که نویسنده با دست باز بتواند ‌ایده‌پردازی و خلاقیت کند. باید آن‌قدر نوشت که یک کار خوب از آن بیرون بیاید. گاهی این امکان وجود ندارد. درست این است که متن تولید و بازنویسی‌شده باشد و بعد تولید صورت گیرد.

پیوند دغدغه‌های نسل جدید با مفاهیم عاشورایی

هادی البرزی، استاد دانشگاه، مسأله پرداختن به موضوع و مفاهیم عاشورایی را از منظر رسانه متفاوت می‌داند. او معتقد است که مردم باید با قهرمان سریال، همذات‌پنداری کنند. البرزی در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: یکی از موضوعاتی که باید درباره مفاهیم عاشورایی به آن توجه کرد این است که به زبان عامه مردم نزدیک شویم و مصادیقی را پیدا کنیم که مردم در زندگی خودشان لمس می‌کنند. یعنی اگر بخواهیم چیزی ماورایی و دست‌نیافتنی نشان دهیم، در نمایش آن به مخاطب دچار مشکل می‌شویم. داستان‌هایی که انتخاب می‌شوند باید برای مخاطب ملموس باشند. در سریال‌هایی که براساس مفاهیم عدالت‌خواهی و مبارزه با ظلم ساخته می‌شود شاهد هستیم که مخاطب وقتی بتواند خودش را در آن جایگاه ببیند، بهتر با آن ارتباط برقرار می‌کند. مثلا وقتی درباره شهدا سریال می‌سازیم، اگر قرار باشد فرازمینی به آنها بپردازیم، مخاطب با آن ارتباط برقرار نمی‌کند چون تصورش این است که برایش دست‌یافتنی نیست، اما وقتی نشان می‌دهیم که شهدا از همین مردم کوچه‌وبازار بودند، مردم آن را راحت‌تر می‌پذیرند. در مورد سریال‌ها هم همین است؛ یعنی داستان‌هایی که می‌خواهیم روایت کنیم باید برای مخاطب قابل‌ باور باشد. در حوزه اقناع مخاطب باید در داخل سریال‌ها و محتوا‌های رسانه‌ای هم موضوع احساس و عاطفه مطرح باشد هم منطق. در واقع این دو را باید با هم پیش ببریم.

وی ادامه می‌دهد: با توجه به این‌که ملت ما به اهل‌بیت ارادت دارند، مصادیق برای ساخت سریال زیاد است. در مسیر اربعین هم سوژه‌های بسیاری وجود دارند که می‌توان به آن پرداخت. باید قدری نگاه‌مان را از سمت ماورایی به خود مردم ببریم و به مسائلی بپردازیم که درک کرده‌اند. در حوزه اربعین کمتر سریال ساختیم. مثلا روایت دوستی یک ایرانی و یک عراقی که در این دوران هم را می‌بینند و میزبان هم می‌شوند. شاید باید قدری در ساخت سریال به سمت مردم عادی برویم. مثلا در سال‌های قبل راهپیمایی روستا‌ها و عشایر را نشان دادیم که بازتاب‌های گسترده‌ای داشت و در جهت عدالت‌گستری حرکت کردیم. در ساخت سریال هم باید به سمت هویت‌محوری و عدالت‌گستری حرکت کنیم. سوژه‌های‌مان باید از داخل مردم انتخاب شود. این مسأله در مورد سریال‌هایی مثل «رحیل» هم صدق می‌کند چون نشان می‌دهد که زنان در تمام موضوعات مذهبی، اجتماعی و فرهنگی، پابه‌پای مردان پیش رفتند؛ درست مثل دفاع‌مقدس. رحیل از منظر پرداختن به زنان و همزمان با هجمه رسانه‌ای غرب در حوزه زنان، اهمیت بسیاری دارد.

البرزی عنوان می‌کند: یکی از موضوعاتی که باید به آن توجه شود، همذات‌پنداری مخاطب با سریال است. درواقع مخاطب خودش را جای او بگذارد و فراموش کند که در حال تماشای سریال است. مخاطب نسل جدید یا همان نسل Z حوصله کمتری دارد و سریال باید خیلی گیرایی داشته باشد که برایش جذاب باشد. باید ویژگی نسل جدید را برای سریال‌ها در نظر داشت. باید از دید آنها به مکتب امام‌حسین(ع) توجه کرد. این نسل جذابیت‌ها را در فضای مجازی می‌بیند. وقتی تکه‌هایی از سریال در فضای مجازی منتشر می‌شود، بیشتر امکان دارد که ببیند و جذب شود. باید تکه‌هایی را در فضای مجازی منتشر کرد که این نسل را به سمت خود بکشاند و در نهایت مخاطب تلویزیون شود. باید قهرمان‌های معمولی و از جنس مردم را نشان بدهیم و بتوانیم در سریال‌سازی برای نسل جدید سوژه‌های فضای مجازی را به سریال‌ها گره بزنیم.