پرونده «جام‌جم» برای برنامه‌های موسیقایـی تلویزیون
سازکوک موسیقی در رسانه ملی
«موسیقی حکمتی است که نفوس بشر از اظهار آن در قالب الفاظ عاجز است بنابراین آن را در قالب اصوات ظاهر می‌سازد.»، «آنجا که سخن از گفتن بازمی‌ماند، موسیقی آغاز می‌شود.»، «آنچه موسیقی متعلق به خود می‌داند همان اعماق زندگانی درون شخص است؛ موسیقی هنر خاص روح است و به‌طور مستقیم به روح خطاب می‌کند.» اینها تنها چند تعریف کهن از موسیقی است که از بزرگان به یادگار مانده است.
موسیقی هرچه که باشد با جان بشر در‌هم آمیخته و دشواری‌های زندگی را برای انسان قابل‌تحمل‌تر کرده است. از سوی دیگر این نعمت گاهی همچون محملی برای رساندن صدای آگاهی بوده است. در مددرسانی به این رسالت، رادیو و تلویزیون از دیرباز تا امروز پای کار بوده و برنامه‌های موسیقایی را راهی آنتن کرده است. درواقع موسیقی که گاهی خود به‌مثابه رسانه در‌نظر گرفته می‌شود، سوار بر امواج رسانه‌ای دیگر به همه‌گیری می‌رسد. از توجه رسانه‌ملی به امر موسیقی به‌ویژه موسیقی ملی می‌توان به برپایی جشنواره موسیقی سنتی ویژه اقوام ایرانی اشاره کردکه دوره نخست آن به‌تازگی در کردستان برگزار شد. در نوشتار پیش‌رو تعدادی از برنامه‌های موسیقی‌محور تلویزیون طی سال‌ها را مرور کردیم. به گزارش جام‌جم، درروزگاری که شبکه‌های اجتماعی مثل امروز فراگیر نشده بود، برنامه‌های سرگرمی و موسیقی‌محور بیشتر روی آنتن می‌رفت و انگار سلیقه مخاطبان هم با آن تامین می‌شد.
خاطره‌انگیز مثل یک کاروان
اگر قدری به عقب بازگردیم، در خاطرات‌مان می‌توانیم سراغ برنامه موسیقایی با کاروان شعر و موسیقی را بگیریم. این برنامه با چهره خاطره‌انگیز سهیل محمودی اجرا می‌شد و مخاطبان را در شب‌های جمعه پای تلویزیون می‌کشاند. با کاروان شعر و موسیقی تا سال۱۳۸۷ از شبکه دو سیما پخش می‌شد و دلدادگان موسیقی را به سمت خود می‌کشاند. این برنامه به تهیه‌کنندگی برادران مناجاتی و با اجرای سهیل محمودی، شب‌های جمعه از تلویزیون پخش می‌شد تا با دعوت از هنرمندان عرصه شعر و موسیقی، این دو هنر را با هم پیوند بزند. سهیل محمودی خودش گفته بود که این برنامه که به موضوعات روز مرتبط با موسیقی و ادبیات می‌پرداخت، سعی داشت دچار روزمرگی نشود و با وجود این‌که گاهی در سطح متوسط و گاهی بالا ارائه شد اما همواره تلاش می‌کرد دچار ابتذال، ساده‌پسندی و آسانگیری نشود. این برنامه ازجمله برنامه‌های ماندگار و پرطرفدار در حوزه برنامه‌های موسیقایی تلویزیون بود که سال‌ها به پخش خود ادامه داد. نوع اجرای این برنامه به‌گونه‌ای بود که بسیاری از مخاطبان علاقه‌مند به حوزه موسیقی را به سمت خود می‌کشاند.
نسیمی از آوا
از دیگر برنامه‌های حوزه موسیقی رسانه‌ملی می‌توان به برنامه ترکیبی نسیم‌آوا اشاره کرد که با محوریت پخش موسیقی هنرمندان کشور و توجه به موسیقی اصیل ایرانی، روی آنتن می‌رفت. این برنامه با اجرای رضا محبی، موسیقی‌های جذاب را همراه با آخرین رویدادهای این عرصه به مخاطبان ارائه می‌کرد. تنوع در پخش آثار موسیقی، باعث شد تا این برنامه بتواند سلیقه‌های مختلف مخاطبان را تامین کند و به برنامه‌ای برای تامین نظر دیدگاه‌های مختلف در حوزه موسیقی تبدیل شود. این برنامه در فصل‌های آخر خود، آیتم جدیدی را با حال و هوای طنز تقدیم مخاطبان کرده بود. توجه به مقوله سرود هم دیگر ویژگی این برنامه موسیقایی بود. البته نسیم آوا انعطاف لازم را هم برای پخش داشت به‌گونه‌ای که در زمان محرم، توانست با پخش آواها و نواهای عاشورایی و نوحه‌های قدیمی، موسیقی مناسبتی را هم در دستور کار خود قرار دهد. درعین حال در برخی برنامه‌های خود به بررسی شعر آیینی وصحبت‌های کارشناسی نوحه‌های اصیل اقوام هم پرداخت ومیزبان افراد متخصص در این حوزه بود. شعرخوانی و سایر بخش‌هایی که متناسب با حال وهوای محرم بودند هم به برنامه نسیم‌آوای محرمی اضافه شده بود تا حال و هوای آیینی به خود بگیرد.
رقابت در شب‌کوک
بخشی از برنامه‌های موسیقی‌محور تلویزیون، با رویکرد رقابتی و برای استعدادیابی علاقه‌مندان این حوزه بوده؛ درست مثل برنامه شب‌کوک که یک مسابقه برای خوانندگی بود و در شهریور و مهر۱۳۹۴ از شبکه نسیم روی آنتن رفت. شب‌کوک به تهیه‌کنندگی هادی دمیرچی یک برنامه ترکیبی بود که با آیتم‌های متنوع تلاش می‌کرد به شیوه متفاوتی به حوزه موسیقی بپردازد. پخش دو آهنگ درخواستی و گزارش‌های مردمی هم در جهت مشارکت بینندگان در این برنامه بود. این برنامه در یک قسمت به میان مردم رفته بود تا یادی از آهنگ‌های خاطره‌انگیز و نوستالژی کند. در واقع گزارشگر از مردم می‌خواست که قطعه‌ای از آهنگی که با آن خاطره دارند، بخوانند و پس از آن ترانه در برنامه پخش می‌شد. دعوت از هنرمندان و ورزشکارانی که به نوعی وارد دنیای موسیقی نیز شدند هم آیتم دیگری بود که در برنامه شب‌کوک پخش می‌شد تا مهمان برنامه از تجربیات خود در زمینه موسیقی بگوید. شب‌کوک توانسته بود به نوعی محفلی برای جوانان تازه‌وارد در عرصه موسیقی شود تا با زیر و بم این حوزه بیشتر آشنا شوند. در عین حال تلاش شده بود توجه لازم به آهنگ‌های محلی و فولکلور نیز صورت گیرد.
آوانوایی برای سحرخیزان
برخلاف سال‌های دور که برنامه‌های موسیقی‌محور را تنها از یک شبکه تماشا می‌کردیم، حالا شبکه‌های مختلف به میان آمده‌اند تا رنگ و بوی حوزه موسیقی را به برنامه‌های خود اضافه کنند. ازجمله این شبکه‌ها، آموزش و از برنامه‌های موسیقی‌محور آن، آوانوا بوده که در قالب یک برنامه ترکیبی، نیمه‌شب‌ها روی آنتن شبکه آموزش می‌رفت. برنامه‌ای که بر محور موسیقی و ادبیات استوار بود و با حال و هوای موسیقی ایرانی اقوام و نغمات، پخش می‌شد. این برنامه چند ساعت از زمان مرده آنتن شبکه را برای مخاطبان تماشایی کرده بود. آن‌طور که عوامل این برنامه گفته بودند، دغدغه اصلی این بوده که حس خوب و آرامش را به مخاطب شب‌بیدار القا کنند. نکته جالب دیگری درباره آوانوا، نامگذاری ساعت‌های مختلف پخش آن بود. بیداران، هوشیاران، صاحبدلان، دلنوازان، بندگان و سحرخیزان از نام‌هایی بود که این برنامه در ساعات مختلف پخش به مخاطبان خود اطلاق می‌کرد. آوا نوا در زمان سحرهای ماه مبارک رمضان هم بخش‌های متنوعی مثل مناجات را در‌نظر گرفته بود تا نظر سحرخیزان را هم تامین کند. آوا نوا به تهیه‌کنندگی علی کرمی با تصاویر و موسیقی‌های فاخر روی آنتن شبکه آموزش می‌رفت. در این برنامه مسعود فروتن، میترا بهرامی و علیرضا بختیاری در قامت مجری این برنامه حاضر شده بودند.
متنوع مثل شب موسیقی
در میان همه برنامه‌های تلویزیونی که به حال و هوای موسیقی پرداخته، باید به برنامه مجله‌محور شب موسیقی که از شبکه چهار روی آنتن می‌رفت هم اشاره کرد. به‌عنوان مثال در یک قسمت سراغ آسیب‌شناسی آواز ایرانی رفته بود. شب موسیقی از مجموعه شب‌های هنر و به تهیه‌کنندگی حبیب‌ا... ذوالفقاری بود که شبکه چهار آن را روی آنتن می‌برد. «شب‌های هنر» هم عنوان برنامه شبانه گروه ادب و هنر شبکه چهار سیما بود که از شنبه تا چهارشنبه هر شب با یک تیم تهیه و اجرای مختلف به سراغ «تئاتر»، «موسیقی»، «شعر»، «کتاب» و «سینما» می‌رفت. در یک قسمت از این برنامه، بخشی از کنسرت محمد اصفهانی در تالار وحدت پخش شد و با این خواننده گفت‌وگویی صورت گرفت. این برنامه در هر قسمت با یک موضوع به بررسی چالش‌های حوزه موسیقی می‌پرداخت تا زوایای تازه‌تری از آن را برای مخاطبان روشن کند.
سرودهای شنیدنی همآهنگ
برنامه تلویزیونی «همآهنگ» روایتی تازه از سرود و موسیقی است که به تهیه‌کنندگی سید‌محمد‌صادق حسینی و کارگردانی مهدیار عقابی روی آنتن رفت. در این برنامه امیریل ارجمند(بازیگر، آهنگساز وخواننده)، فلورا سام(بازیگر، نویسنده و کارگردان)، عباس غزالی(بازیگر) و اشکان کمانگری(خواننده) به‌عنوان اعضای هیأت انتخاب در مرحله نخست حضور داشتند. برنامه در این مرحله ۱۴هزارکیلومتر سفر زمینی برای معرفی گروه‌های سرود در ۱۰ نقطه ایران را تجربه کرد. همآهنگ برنامه‌ای با هدف ارتقای سطح کیفی تولیدات سرود در کشور بود. این برنامه محصولی از موسسه مأواست.
مرحله دوم مسابقه همآهنگ که در استودیو در تهران برگزار شد با حضور داورانی مثل سیما تیرانداز(بازیگر سینما و تلویزیون و مدرس تئاتر)، بهزاد عبدی(آهنگساز و رهبر ارکستر)، محمدمهدی سیار(شاعر و استاد دانشگاه)، علی لهراسبی(خواننده) و امیریل ارجمند(بازیگر و خواننده، به نمایندگی از هیات انتخاب) روی آنتن رفت. در این برنامه سعی شده بود به مقوله سرود از زاویه تازه نگاه شود و این امر موسیقایی را در میان گروه‌های نوجوان با حال و هوای جدیدی به تصویر بکشد تا بیشتر جنبه تصویری و نمایشی داشته باشد و از یک مقوله شنیداری صرف به شنیداری – دیداری تبدیل شود.
به وقت «ساعت ۲۵»
یکی از برنامه‌های تلویزیون که ویژه موسیقی روی آنتن می‌رفت، «ساعت۲۵» بود. این برنامه در زمان پخش سعی داشت با گزارش پشت‌صحنه کنسرت‌ها، دعوت از چهره‌ها و گپ‌های صمیمانه، ضمن طرح مباحث تخصصی، راهی تازه در مسیر پرداختن به موسیقی باز کند. ساعت۲۵ چند فصل روی آنتن رفت و در هر فصل تلاش می‌کرد افزوده‌هایی داشته باشد. نگاه تخصصی‌تر به انواع گوناگون موسیقی‌ها و رصد اتفاقات و رویدادهای حوزه موسیقی و پخش مستندهایی برای معرفی هرچه بهتر بزرگان و هنرمندان این عرصه ازجمله همین افزوده‌ها بود. امیرحسین مدرس و محمودرضا قدیریان از مجریان این برنامه بودند که از شبکه پنج سیما پخش می‌شد. همان‌طور که اشاره شد دعوت از مهمان، اخبار موسیقی، موسیقی فیلم، موسیقی سنتی و... از بخش‌های این برنامه بود.
بارش ترانه‌ها
برنامه تلویزیونی «ترانه باران» با موضوع موسیقی و فرهنگ نواحی ایرانی از شبکه شما پخش می‌شد. این برنامه سعی داشت موسیقی با‌کلام در فرم‌های سرود، ترانه و تصنیف را در ساختارهای مختلف آن در اقصی‌نقاط کشور مورد توجه قرار دهد. برنامه تلویزیونی ترانه باران با اجرای محمد اسکندری، محیا اسناوندی، ریحانه سرلک، مریم ماهور و... روی آنتن رفت و پس از چند سال تغییر نام داد و با نام «هفت ترانه» و فرمی تازه پخش شد.
«ترنم» موسیقی
یکی از برنامه‌های خاطره‌انگیز موسیقی که چند سال پیش روی آنتن تلویزیون رفت، «ترنم» است که با دعوت از خوانندگان و گفت‌وگو با آنان ضمن پخش موسیقی در عصرگاه، فضای شادابی داشت و مخاطبان زیادی را برای خود فراهم آورده بود.
نغمه‌های دل
مجله موسیقایی کاری از گروه ادب و هنر شبکه چهار سیماست که به معرفی و نیز گرامیداشت اساتید بنام و پیشکسوت موسیقی ایران می‌پردازد. برنامه نغمه‌ها ضمن گفت‌وگو با شخصیت هنری برنامه و آشنایان و دوستان ایشان، قطعاتی از آثار ایشان یا آثاری را که از هنر و تخصص ایشان در آن استفاده شده است پخش می‌کند.
سرنای شنیدنی
«سرنا» عنوان مجله تصویری موسیقایی است که به‌صورت تخصصی به موسیقی ملی و نواحی ایران به‌ویژه موسیقی مقامی و سنتی با حضور موسیقیدانان، هنرمندان، موسیقی‌پژوهان و کارشناسان این حوزه می‌پرداخت. این برنامه به تهیه‌کنندگی محمد علیبازی و اجرا و کارشناسی رضا مهدوی در گروه ادب‌وهنر شبکه چهار سیما تولید شده است و پرداختن به اخبار حوزه موسیقی، چهره‌های نامدار، معرفی تک‌آهنگ‌ها، سواد موسیقایی و... ازجمله بخش‌های این مجله موسیقایی بود.
الزامات تولید برنامه‌های موسیقی‌محور
رضا مهدوی، کارشناس حوزه موسیقی است که در تهیه و تولید بسیاری از برنامه‌های موسیقی‌محور تلویزیون دست داشته است. او درخصوص اهمیت برنامه‌های موسیقی‌محور به جام‌جم می‌گوید: تلویزیون در حوزه تولید برنامه‌های حوزه موسیقی به‌نسبت رادیو کمتر فعالیت داشته است. در طول این سال‌ها برنامه‌هایی بوده که روی آنتن رفته و ظرفیت ادامه داشته اما این اتفاق برای‌شان نیفتاده است. برخی برنامه‌ها هم امکان کیفی‌ترشدن را داشته‌اند. در بخش مسابقات این حوزه هم تلاش شده که هیجان ایجاد شود اما شاید بتوان گفت که بهتر است وزن آدم‌های شرکت‌کننده در قامت داور، همسنگ باشد تا واکنش‌های بهتری نسبت به این برنامه‌ها صورت گیرد. به‌نظرم تمام شبکه‌های تلویزیونی ما و حتی شبکه قرآن می‌تواند به واسطه تجوید ــ که به‌نوعی موسیقی قرآن است ــ و تلاوت‌های مختلفی که در جهان اسلام است، موسیقی نهفته و برنامه‌سازی ویژه را با تلاوت و ترتیل منتقل کند. باید به این نکته توجه کنیم که موسیقی را سطحی نگاه نکنیم که تنها جنبه تفریحی آن در نظر گرفته شود. مردم موسیقی‌دوست به موسیقی حساس هستند و امروز شاهد هستیم که استقبال از موسیقی حتی در سطح خانواده‌های مذهبی هم دیده می‌شود. تلویزیون باید در برنامه‌سازی‌های حوزه موسیقی که یک میراث معنوی است و در تمام اقوام به چشم می‌خورد، از کارشناسان خبره استفاده کند و جای‌گذاری مناسبی در سبد شنیداری خانواده ایرانی داشته باشد. یعنی به‌نوعی در تربیت، نهادینه‌سازی و افق آینده به سبک زندگی خانواده ایرانی توجه ویژه‌ای کند. البته رادیو به اندازه کافی برنامه‌های مستقل و فنی دارد و از تمام کارشناسان بهره می‌برد.
وی درخصوص اهمیت برنامه‌های استعدادیابی هم این‌طور بیان می‌کند: به نظرم استعدادیابی در حوزه موسیقی هم می‌تواند موثر باشد و جای خالی آن احساس می‌شود. هر شبکه‌ای طبق ماموریت خود می‌تواند اندازه‌ها و ساحت‌های مختلفی را در بر بگیرد. این برنامه‌ها لزوما نیاز به حضور چهره‌های سرشناس ندارد کما این‌که اگر نگاه کنیم در برنامه‌های کشور‌های خارجی هم این‌طور نیست که لزوما از چهره‌های سرشناس استفاده شود. همین که کارشناس حضور داشته باشد و حرف دقیق بگوید، خانواده‌ها خودشان استقبال کرده و برنامه را به دیگران پیشنهاد می‌کنند. این مسأله سال‌هاست که در رادیو به‌خوبی اتفاق افتاده است. به نظرم اگر دقت بیشتری روی این مسأله در برنامه‌های تلویزیونی صورت گیرد و به‌دنبال حرف‌های دقیق علمی باشیم، مخاطب بیشتری جذب می‌شود و در توسعه موسیقی فرهنگی ــ آیینی ما در سور و سوگ و در ماه‌های مختلف تأثیر گذاشته و می‌توان بهره‌برداری‌های خوبی از آن داشت. به نظرم خیلی باید به این موضوع پرداخته شود و حرف‌های نابی را که از موسیقی ملی ما وجود دارد بیان کنیم. حرف‌هایی که مثل چاه نفتی است که کشف نشده است. باید کارشناسان و برنامه‌سازان در این حوزه برنامه‌ریزی کنند تا این میراث به نسل بعد هم منتقل شود. باید موسیقی‌های خوب وارد و برای آن برنامه‌سازی شود؛ چه به‌صورت مسابقه و چه به‌صورت برنامه‌های چالشی گفت‌وگومحور.
مهدوی همچنین درباره ورود چهره‌های تازه حوزه موسیقی به برنامه‌های این حوزه عنوان می‌کند: ما چندین هنرستان موسیقی و دانشکده مرتبط داریم که بسیاری از دانشجویان آن نخبه هستند و نیاز به دیده‌شدن دارند. نباید فقط دنبال چهره‌های سرشناس برویم بلکه باید دنبال نسل نو برویم که عرق ملی و دینی به کشورشان دارند. این افراد نیاز دارند که برنامه‌هایی در شبکه‌ها برای‌شان ایجاد شود. نمونه آن برنامه‌ای است که با یک گوینده ادیب، موسیقی‌های نابی در آن پخش می‌شود. چنین برنامه‌هایی می‌تواند در شبکه‌های دیگر هم تولید و پخش شود. می‌توان از اشعار شعرای معاصر مثل شهریار، سایه و دیگران استفاده کرد و خوانندگان سرشناس جوان را آورد.
این کارشناس موسیقی درباره اهمیت برگزاری جشنواره موسیقی اقوام هم می‌گوید: به نظرم این جشنواره‌ها باید بیشتر باشد. هر سازمان و نهادی که به‌نوعی با موسیقی ارتباط دارد، موظف است که سالانه چنین رویداد‌هایی برگزار کند. جشنواره اخیری که در حوزه موسیقی اقوام برگزار شد، با کیفیت خوبی اتفاق افتاد که من از مباحث کارشناسی آن استقبال کردم. البته یک نکته وجود دارد که ساز‌های بومی را بیشتر نشان دهیم تا در اتحاد اقوام ایرانی هم مؤثر باشد. رسانه‌ملی مثل یک دانشگاه عمومی است که می‌تواند در این حوزه موثر باشد.
حرکت به سمت موسیقی ایرانی
هوشنگ جاوید که از پژوهشگران حوزه موسیقی است، تأکید می‌کند که حرکت خوبی برای برنامه‌های موسیقی‌محور در تلویزیون آغاز شده است.
وی درخصوص ادامه این حرکت و توجه به برنامه‌های موسیقی‌محور به جام‌جم می‌گوید: حرکتی که رسانه‌ملی برای این کار شروع کرده حرکت خوبی است و شایسته است که در برنامه‌ها افراد قوی‌تر و هنرمندان باتجربه‌تری را بیاورد تا رسانه از هنر فاخر آنها بهره ببرد و دانش موسیقایی فاخر را در مخاطب بالا ببرد.
وی ادامه می‌دهد: به نظرم جای خالی برنامه‌های بیشتر در این حوزه احساس می‌شود. درعین‌حال، با توجه به تعدد کانال‌ها، دست‌کم در پنج شبکه باید به‌نوعی به موسیقی پرداخته شود. اولویت این برنامه‌ها هم باید موسیقی ایرانی درست باشد. یعنی دست‌کم ۶۰درصد به موسیقی ردیف و دستگاهی و البته موسیقی اقوام پرداخته شود. با این کار می‌توان آگاهی مخاطب را بالا برد و حضور هنرمندان می‌تواند تولیدات سازمان صداوسیما را جهت دهی کند. به طور کلی این حرکتی که آغاز شده، درست و خوب است و‌امیدوارم ادامه داشته باشد. این پژوهشگر در خصوص تولید و پخش برنامه‌های استعدادیابی بیان می‌کند: به‌نظرم در حوزه برنامه‌های استعدادیابی، نباید سراغ برنامه‌های بی‌علم رفت. یعنی باید دستگاه‌های فرهنگی هماهنگ باشند تا استعداد‌های کشف شده هدایت شود. رسانه باید به‌درستی روی این مسأله فکر و کار کند.
تاثیرگذاری بر سلیقه مخاطب
اشکان کمانگری، خواننده و از داوران مرحله اول مسابقه همآهنگ در گفت‌وگو با جام‌جم بیان می‌کند: پر واضح است که صداوسیما به‌عنوان رسانه صوتی و تصویری فراگیر که سال‌هاست باهمه جامعه ارتباط دارد، می‌تواند بر سلیقه موسیقی مخاطبان تاثیرگذار باشد. آنچه رصد کردیم این است که با وجود مشاوره افراد دغدغه‌مند و بسیاری از بزرگان متاسفانه، خروجی مطلوبی را در سطح جامعه شاهد نبودیم. آنچه بیشتر می‌شنویم که مردم به همدیگر توصیه می‌کنند، موسیقی‌های دیگری غیر از موسیقی کلاسیک است. در دنیای امروز اطلاعات تخصصی را خیلی راحت می‌توان به‌دست آورد. پس شاید نیاز به مشاوره یا هم‌اندیشی بیشتری با هنرمندان دارد تا فارغ از ساختار اداری به این موضوع توجه شود.
وی ادامه می‌دهد: موسیقی ایرانی که شناسنامه این سرزمین و هویت این خاک است. اگر نوجوان امروز بخواهد موسیقی کلاسیک را جست‌وجو کند، باید رسانه مرجعی برای آن وجود داشته باشد. ازکمانگری درباره برنامه‌های صداوسیما برای موسیقی نظیر همآهنگ یا جشنواره اخیر(جشنواره موسیقی سنتی ویژه اقوام ایرانی) می‌پرسیم که وی توضیح می‌دهد: در این خصوص تلاش‌هایی صورت گرفته که برنامه همآهنگ یکی از آنها و برای نسل تازه ساخته شده بود. البته برای پیشی گرفتن از رقبا برای معرفی موسیقی درست یک دست صدا ندارد. نیازمند کار گروهی و با طراحی پیشین هستیم. باید سازوکاری وجود داشته باشد تا برای همیشه در همه ارکان و نه فقط در رسانه از شر برخی مشکلات رها شویم. سازوکاری که با تغییر مدیران عوض نشود و تلاش‌هایی که در یک دوره صورت می‌گیرد با وجود تغییرات تا رسیدن به نتیجه پی گرفته شوند. با حل این مسائل شاهد اتفاقات خوبی در حوزه موسیقی خواهیم بود. به عنوان مثال، برنامه همآهنگ شجاعت و شهامت بسیاری برای به سرانجام رساندن ایده‌اش می‌خواست که انجام شد.
در اینجا به نام تعدادی از برنامه‌هایی که محتوای‌شان با موسیقی پیونده خورده است اشاره کرده‌ایم
۱۳۸۱ تماشاگه راز
۱۳۸۷ با کاروان شعر و موسیقی
۱۳۹۱ ساعت ۲۵
۱۳۹۴ شب کوک
۱۳۹۸ شب موسیقی
۱۴۰۰ سرنا
۱۴۰۲ همآهنگ
خاطره‌انگیز مثل یک کاروان
اگر قدری به عقب بازگردیم، در خاطرات‌مان می‌توانیم سراغ برنامه موسیقایی با کاروان شعر و موسیقی را بگیریم. این برنامه با چهره خاطره‌انگیز سهیل محمودی اجرا می‌شد و مخاطبان را در شب‌های جمعه پای تلویزیون می‌کشاند. با کاروان شعر و موسیقی تا سال۱۳۸۷ از شبکه دو سیما پخش می‌شد و دلدادگان موسیقی را به سمت خود می‌کشاند. این برنامه به تهیه‌کنندگی برادران مناجاتی و با اجرای سهیل محمودی، شب‌های جمعه از تلویزیون پخش می‌شد تا با دعوت از هنرمندان عرصه شعر و موسیقی، این دو هنر را با هم پیوند بزند. سهیل محمودی خودش گفته بود که این برنامه که به موضوعات روز مرتبط با موسیقی و ادبیات می‌پرداخت، سعی داشت دچار روزمرگی نشود و با وجود این‌که گاهی در سطح متوسط و گاهی بالا ارائه شد اما همواره تلاش می‌کرد دچار ابتذال، ساده‌پسندی و آسانگیری نشود. این برنامه ازجمله برنامه‌های ماندگار و پرطرفدار در حوزه برنامه‌های موسیقایی تلویزیون بود که سال‌ها به پخش خود ادامه داد. نوع اجرای این برنامه به‌گونه‌ای بود که بسیاری از مخاطبان علاقه‌مند به حوزه موسیقی را به سمت خود می‌کشاند.
نسیمی از آوا
از دیگر برنامه‌های حوزه موسیقی رسانه‌ملی می‌توان به برنامه ترکیبی نسیم‌آوا اشاره کرد که با محوریت پخش موسیقی هنرمندان کشور و توجه به موسیقی اصیل ایرانی، روی آنتن می‌رفت. این برنامه با اجرای رضا محبی، موسیقی‌های جذاب را همراه با آخرین رویدادهای این عرصه به مخاطبان ارائه می‌کرد. تنوع در پخش آثار موسیقی، باعث شد تا این برنامه بتواند سلیقه‌های مختلف مخاطبان را تامین کند و به برنامه‌ای برای تامین نظر دیدگاه‌های مختلف در حوزه موسیقی تبدیل شود. این برنامه در فصل‌های آخر خود، آیتم جدیدی را با حال و هوای طنز تقدیم مخاطبان کرده بود. توجه به مقوله سرود هم دیگر ویژگی این برنامه موسیقایی بود. البته نسیم آوا انعطاف لازم را هم برای پخش داشت به‌گونه‌ای که در زمان محرم، توانست با پخش آواها و نواهای عاشورایی و نوحه‌های قدیمی، موسیقی مناسبتی را هم در دستور کار خود قرار دهد. درعین حال در برخی برنامه‌های خود به بررسی شعر آیینی وصحبت‌های کارشناسی نوحه‌های اصیل اقوام هم پرداخت ومیزبان افراد متخصص در این حوزه بود. شعرخوانی و سایر بخش‌هایی که متناسب با حال وهوای محرم بودند هم به برنامه نسیم‌آوای محرمی اضافه شده بود تا حال و هوای آیینی به خود بگیرد.
رقابت در شب‌کوک
بخشی از برنامه‌های موسیقی‌محور تلویزیون، با رویکرد رقابتی و برای استعدادیابی علاقه‌مندان این حوزه بوده؛ درست مثل برنامه شب‌کوک که یک مسابقه برای خوانندگی بود و در شهریور و مهر۱۳۹۴ از شبکه نسیم روی آنتن رفت. شب‌کوک به تهیه‌کنندگی هادی دمیرچی یک برنامه ترکیبی بود که با آیتم‌های متنوع تلاش می‌کرد به شیوه متفاوتی به حوزه موسیقی بپردازد. پخش دو آهنگ درخواستی و گزارش‌های مردمی هم در جهت مشارکت بینندگان در این برنامه بود. این برنامه در یک قسمت به میان مردم رفته بود تا یادی از آهنگ‌های خاطره‌انگیز و نوستالژی کند. در واقع گزارشگر از مردم می‌خواست که قطعه‌ای از آهنگی که با آن خاطره دارند، بخوانند و پس از آن ترانه در برنامه پخش می‌شد. دعوت از هنرمندان و ورزشکارانی که به نوعی وارد دنیای موسیقی نیز شدند هم آیتم دیگری بود که در برنامه شب‌کوک پخش می‌شد تا مهمان برنامه از تجربیات خود در زمینه موسیقی بگوید. شب‌کوک توانسته بود به نوعی محفلی برای جوانان تازه‌وارد در عرصه موسیقی شود تا با زیر و بم این حوزه بیشتر آشنا شوند. در عین حال تلاش شده بود توجه لازم به آهنگ‌های محلی و فولکلور نیز صورت گیرد.
آوانوایی برای سحرخیزان
برخلاف سال‌های دور که برنامه‌های موسیقی‌محور را تنها از یک شبکه تماشا می‌کردیم، حالا شبکه‌های مختلف به میان آمده‌اند تا رنگ و بوی حوزه موسیقی را به برنامه‌های خود اضافه کنند. ازجمله این شبکه‌ها، آموزش و از برنامه‌های موسیقی‌محور آن، آوانوا بوده که در قالب یک برنامه ترکیبی، نیمه‌شب‌ها روی آنتن شبکه آموزش می‌رفت. برنامه‌ای که بر محور موسیقی و ادبیات استوار بود و با حال و هوای موسیقی ایرانی اقوام و نغمات، پخش می‌شد. این برنامه چند ساعت از زمان مرده آنتن شبکه را برای مخاطبان تماشایی کرده بود. آن‌طور که عوامل این برنامه گفته بودند، دغدغه اصلی این بوده که حس خوب و آرامش را به مخاطب شب‌بیدار القا کنند. نکته جالب دیگری درباره آوانوا، نامگذاری ساعت‌های مختلف پخش آن بود. بیداران، هوشیاران، صاحبدلان، دلنوازان، بندگان و سحرخیزان از نام‌هایی بود که این برنامه در ساعات مختلف پخش به مخاطبان خود اطلاق می‌کرد. آوا نوا در زمان سحرهای ماه مبارک رمضان هم بخش‌های متنوعی مثل مناجات را در‌نظر گرفته بود تا نظر سحرخیزان را هم تامین کند. آوا نوا به تهیه‌کنندگی علی کرمی با تصاویر و موسیقی‌های فاخر روی آنتن شبکه آموزش می‌رفت. در این برنامه مسعود فروتن، میترا بهرامی و علیرضا بختیاری در قامت مجری این برنامه حاضر شده بودند.
متنوع مثل شب موسیقی
در میان همه برنامه‌های تلویزیونی که به حال و هوای موسیقی پرداخته، باید به برنامه مجله‌محور شب موسیقی که از شبکه چهار روی آنتن می‌رفت هم اشاره کرد. به‌عنوان مثال در یک قسمت سراغ آسیب‌شناسی آواز ایرانی رفته بود. شب موسیقی از مجموعه شب‌های هنر و به تهیه‌کنندگی حبیب‌ا... ذوالفقاری بود که شبکه چهار آن را روی آنتن می‌برد. «شب‌های هنر» هم عنوان برنامه شبانه گروه ادب و هنر شبکه چهار سیما بود که از شنبه تا چهارشنبه هر شب با یک تیم تهیه و اجرای مختلف به سراغ «تئاتر»، «موسیقی»، «شعر»، «کتاب» و «سینما» می‌رفت. در یک قسمت از این برنامه، بخشی از کنسرت محمد اصفهانی در تالار وحدت پخش شد و با این خواننده گفت‌وگویی صورت گرفت. این برنامه در هر قسمت با یک موضوع به بررسی چالش‌های حوزه موسیقی می‌پرداخت تا زوایای تازه‌تری از آن را برای مخاطبان روشن کند.
سرودهای شنیدنی همآهنگ
برنامه تلویزیونی «همآهنگ» روایتی تازه از سرود و موسیقی است که به تهیه‌کنندگی سید‌محمد‌صادق حسینی و کارگردانی مهدیار عقابی روی آنتن رفت. در این برنامه امیریل ارجمند(بازیگر، آهنگساز وخواننده)، فلورا سام(بازیگر، نویسنده و کارگردان)، عباس غزالی(بازیگر) و اشکان کمانگری(خواننده) به‌عنوان اعضای هیأت انتخاب در مرحله نخست حضور داشتند. برنامه در این مرحله ۱۴هزارکیلومتر سفر زمینی برای معرفی گروه‌های سرود در ۱۰ نقطه ایران را تجربه کرد. همآهنگ برنامه‌ای با هدف ارتقای سطح کیفی تولیدات سرود در کشور بود. این برنامه محصولی از موسسه مأواست.
مرحله دوم مسابقه همآهنگ که در استودیو در تهران برگزار شد با حضور داورانی مثل سیما تیرانداز(بازیگر سینما و تلویزیون و مدرس تئاتر)، بهزاد عبدی(آهنگساز و رهبر ارکستر)، محمدمهدی سیار(شاعر و استاد دانشگاه)، علی لهراسبی(خواننده) و امیریل ارجمند(بازیگر و خواننده، به نمایندگی از هیات انتخاب) روی آنتن رفت. در این برنامه سعی شده بود به مقوله سرود از زاویه تازه نگاه شود و این امر موسیقایی را در میان گروه‌های نوجوان با حال و هوای جدیدی به تصویر بکشد تا بیشتر جنبه تصویری و نمایشی داشته باشد و از یک مقوله شنیداری صرف به شنیداری – دیداری تبدیل شود.
به وقت «ساعت ۲۵»
یکی از برنامه‌های تلویزیون که ویژه موسیقی روی آنتن می‌رفت، «ساعت۲۵» بود. این برنامه در زمان پخش سعی داشت با گزارش پشت‌صحنه کنسرت‌ها، دعوت از چهره‌ها و گپ‌های صمیمانه، ضمن طرح مباحث تخصصی، راهی تازه در مسیر پرداختن به موسیقی باز کند. ساعت۲۵ چند فصل روی آنتن رفت و در هر فصل تلاش می‌کرد افزوده‌هایی داشته باشد. نگاه تخصصی‌تر به انواع گوناگون موسیقی‌ها و رصد اتفاقات و رویدادهای حوزه موسیقی و پخش مستندهایی برای معرفی هرچه بهتر بزرگان و هنرمندان این عرصه ازجمله همین افزوده‌ها بود. امیرحسین مدرس و محمودرضا قدیریان از مجریان این برنامه بودند که از شبکه پنج سیما پخش می‌شد. همان‌طور که اشاره شد دعوت از مهمان، اخبار موسیقی، موسیقی فیلم، موسیقی سنتی و... از بخش‌های این برنامه بود.
بارش ترانه‌ها
برنامه تلویزیونی «ترانه باران» با موضوع موسیقی و فرهنگ نواحی ایرانی از شبکه شما پخش می‌شد. این برنامه سعی داشت موسیقی با‌کلام در فرم‌های سرود، ترانه و تصنیف را در ساختارهای مختلف آن در اقصی‌نقاط کشور مورد توجه قرار دهد. برنامه تلویزیونی ترانه باران با اجرای محمد اسکندری، محیا اسناوندی، ریحانه سرلک، مریم ماهور و... روی آنتن رفت و پس از چند سال تغییر نام داد و با نام «هفت ترانه» و فرمی تازه پخش شد.
«ترنم» موسیقی
یکی از برنامه‌های خاطره‌انگیز موسیقی که چند سال پیش روی آنتن تلویزیون رفت، «ترنم» است که با دعوت از خوانندگان و گفت‌وگو با آنان ضمن پخش موسیقی در عصرگاه، فضای شادابی داشت و مخاطبان زیادی را برای خود فراهم آورده بود.
نغمه‌های دل
مجله موسیقایی کاری از گروه ادب و هنر شبکه چهار سیماست که به معرفی و نیز گرامیداشت اساتید بنام و پیشکسوت موسیقی ایران می‌پردازد. برنامه نغمه‌ها ضمن گفت‌وگو با شخصیت هنری برنامه و آشنایان و دوستان ایشان، قطعاتی از آثار ایشان یا آثاری را که از هنر و تخصص ایشان در آن استفاده شده است پخش می‌کند.
سرنای شنیدنی
«سرنا» عنوان مجله تصویری موسیقایی است که به‌صورت تخصصی به موسیقی ملی و نواحی ایران به‌ویژه موسیقی مقامی و سنتی با حضور موسیقیدانان، هنرمندان، موسیقی‌پژوهان و کارشناسان این حوزه می‌پرداخت. این برنامه به تهیه‌کنندگی محمد علیبازی و اجرا و کارشناسی رضا مهدوی در گروه ادب‌وهنر شبکه چهار سیما تولید شده است و پرداختن به اخبار حوزه موسیقی، چهره‌های نامدار، معرفی تک‌آهنگ‌ها، سواد موسیقایی و... ازجمله بخش‌های این مجله موسیقایی بود.
الزامات تولید برنامه‌های موسیقی‌محور
رضا مهدوی، کارشناس حوزه موسیقی است که در تهیه و تولید بسیاری از برنامه‌های موسیقی‌محور تلویزیون دست داشته است. او درخصوص اهمیت برنامه‌های موسیقی‌محور به جام‌جم می‌گوید: تلویزیون در حوزه تولید برنامه‌های حوزه موسیقی به‌نسبت رادیو کمتر فعالیت داشته است. در طول این سال‌ها برنامه‌هایی بوده که روی آنتن رفته و ظرفیت ادامه داشته اما این اتفاق برای‌شان نیفتاده است. برخی برنامه‌ها هم امکان کیفی‌ترشدن را داشته‌اند. در بخش مسابقات این حوزه هم تلاش شده که هیجان ایجاد شود اما شاید بتوان گفت که بهتر است وزن آدم‌های شرکت‌کننده در قامت داور، همسنگ باشد تا واکنش‌های بهتری نسبت به این برنامه‌ها صورت گیرد. به‌نظرم تمام شبکه‌های تلویزیونی ما و حتی شبکه قرآن می‌تواند به واسطه تجوید ــ که به‌نوعی موسیقی قرآن است ــ و تلاوت‌های مختلفی که در جهان اسلام است، موسیقی نهفته و برنامه‌سازی ویژه را با تلاوت و ترتیل منتقل کند. باید به این نکته توجه کنیم که موسیقی را سطحی نگاه نکنیم که تنها جنبه تفریحی آن در نظر گرفته شود. مردم موسیقی‌دوست به موسیقی حساس هستند و امروز شاهد هستیم که استقبال از موسیقی حتی در سطح خانواده‌های مذهبی هم دیده می‌شود. تلویزیون باید در برنامه‌سازی‌های حوزه موسیقی که یک میراث معنوی است و در تمام اقوام به چشم می‌خورد، از کارشناسان خبره استفاده کند و جای‌گذاری مناسبی در سبد شنیداری خانواده ایرانی داشته باشد. یعنی به‌نوعی در تربیت، نهادینه‌سازی و افق آینده به سبک زندگی خانواده ایرانی توجه ویژه‌ای کند. البته رادیو به اندازه کافی برنامه‌های مستقل و فنی دارد و از تمام کارشناسان بهره می‌برد.
وی درخصوص اهمیت برنامه‌های استعدادیابی هم این‌طور بیان می‌کند: به نظرم استعدادیابی در حوزه موسیقی هم می‌تواند موثر باشد و جای خالی آن احساس می‌شود. هر شبکه‌ای طبق ماموریت خود می‌تواند اندازه‌ها و ساحت‌های مختلفی را در بر بگیرد. این برنامه‌ها لزوما نیاز به حضور چهره‌های سرشناس ندارد کما این‌که اگر نگاه کنیم در برنامه‌های کشور‌های خارجی هم این‌طور نیست که لزوما از چهره‌های سرشناس استفاده شود. همین که کارشناس حضور داشته باشد و حرف دقیق بگوید، خانواده‌ها خودشان استقبال کرده و برنامه را به دیگران پیشنهاد می‌کنند. این مسأله سال‌هاست که در رادیو به‌خوبی اتفاق افتاده است. به نظرم اگر دقت بیشتری روی این مسأله در برنامه‌های تلویزیونی صورت گیرد و به‌دنبال حرف‌های دقیق علمی باشیم، مخاطب بیشتری جذب می‌شود و در توسعه موسیقی فرهنگی ــ آیینی ما در سور و سوگ و در ماه‌های مختلف تأثیر گذاشته و می‌توان بهره‌برداری‌های خوبی از آن داشت. به نظرم خیلی باید به این موضوع پرداخته شود و حرف‌های نابی را که از موسیقی ملی ما وجود دارد بیان کنیم. حرف‌هایی که مثل چاه نفتی است که کشف نشده است. باید کارشناسان و برنامه‌سازان در این حوزه برنامه‌ریزی کنند تا این میراث به نسل بعد هم منتقل شود. باید موسیقی‌های خوب وارد و برای آن برنامه‌سازی شود؛ چه به‌صورت مسابقه و چه به‌صورت برنامه‌های چالشی گفت‌وگومحور.
مهدوی همچنین درباره ورود چهره‌های تازه حوزه موسیقی به برنامه‌های این حوزه عنوان می‌کند: ما چندین هنرستان موسیقی و دانشکده مرتبط داریم که بسیاری از دانشجویان آن نخبه هستند و نیاز به دیده‌شدن دارند. نباید فقط دنبال چهره‌های سرشناس برویم بلکه باید دنبال نسل نو برویم که عرق ملی و دینی به کشورشان دارند. این افراد نیاز دارند که برنامه‌هایی در شبکه‌ها برای‌شان ایجاد شود. نمونه آن برنامه‌ای است که با یک گوینده ادیب، موسیقی‌های نابی در آن پخش می‌شود. چنین برنامه‌هایی می‌تواند در شبکه‌های دیگر هم تولید و پخش شود. می‌توان از اشعار شعرای معاصر مثل شهریار، سایه و دیگران استفاده کرد و خوانندگان سرشناس جوان را آورد.
این کارشناس موسیقی درباره اهمیت برگزاری جشنواره موسیقی اقوام هم می‌گوید: به نظرم این جشنواره‌ها باید بیشتر باشد. هر سازمان و نهادی که به‌نوعی با موسیقی ارتباط دارد، موظف است که سالانه چنین رویداد‌هایی برگزار کند. جشنواره اخیری که در حوزه موسیقی اقوام برگزار شد، با کیفیت خوبی اتفاق افتاد که من از مباحث کارشناسی آن استقبال کردم. البته یک نکته وجود دارد که ساز‌های بومی را بیشتر نشان دهیم تا در اتحاد اقوام ایرانی هم مؤثر باشد. رسانه‌ملی مثل یک دانشگاه عمومی است که می‌تواند در این حوزه موثر باشد.
حرکت به سمت موسیقی ایرانی
هوشنگ جاوید که از پژوهشگران حوزه موسیقی است، تأکید می‌کند که حرکت خوبی برای برنامه‌های موسیقی‌محور در تلویزیون آغاز شده است.
وی درخصوص ادامه این حرکت و توجه به برنامه‌های موسیقی‌محور به جام‌جم می‌گوید: حرکتی که رسانه‌ملی برای این کار شروع کرده حرکت خوبی است و شایسته است که در برنامه‌ها افراد قوی‌تر و هنرمندان باتجربه‌تری را بیاورد تا رسانه از هنر فاخر آنها بهره ببرد و دانش موسیقایی فاخر را در مخاطب بالا ببرد.
وی ادامه می‌دهد: به نظرم جای خالی برنامه‌های بیشتر در این حوزه احساس می‌شود. درعین‌حال، با توجه به تعدد کانال‌ها، دست‌کم در پنج شبکه باید به‌نوعی به موسیقی پرداخته شود. اولویت این برنامه‌ها هم باید موسیقی ایرانی درست باشد. یعنی دست‌کم ۶۰درصد به موسیقی ردیف و دستگاهی و البته موسیقی اقوام پرداخته شود. با این کار می‌توان آگاهی مخاطب را بالا برد و حضور هنرمندان می‌تواند تولیدات سازمان صداوسیما را جهت دهی کند. به طور کلی این حرکتی که آغاز شده، درست و خوب است و‌امیدوارم ادامه داشته باشد. این پژوهشگر در خصوص تولید و پخش برنامه‌های استعدادیابی بیان می‌کند: به‌نظرم در حوزه برنامه‌های استعدادیابی، نباید سراغ برنامه‌های بی‌علم رفت. یعنی باید دستگاه‌های فرهنگی هماهنگ باشند تا استعداد‌های کشف شده هدایت شود. رسانه باید به‌درستی روی این مسأله فکر و کار کند.
تاثیرگذاری بر سلیقه مخاطب
اشکان کمانگری، خواننده و از داوران مرحله اول مسابقه همآهنگ در گفت‌وگو با جام‌جم بیان می‌کند: پر واضح است که صداوسیما به‌عنوان رسانه صوتی و تصویری فراگیر که سال‌هاست باهمه جامعه ارتباط دارد، می‌تواند بر سلیقه موسیقی مخاطبان تاثیرگذار باشد. آنچه رصد کردیم این است که با وجود مشاوره افراد دغدغه‌مند و بسیاری از بزرگان متاسفانه، خروجی مطلوبی را در سطح جامعه شاهد نبودیم. آنچه بیشتر می‌شنویم که مردم به همدیگر توصیه می‌کنند، موسیقی‌های دیگری غیر از موسیقی کلاسیک است. در دنیای امروز اطلاعات تخصصی را خیلی راحت می‌توان به‌دست آورد. پس شاید نیاز به مشاوره یا هم‌اندیشی بیشتری با هنرمندان دارد تا فارغ از ساختار اداری به این موضوع توجه شود.
وی ادامه می‌دهد: موسیقی ایرانی که شناسنامه این سرزمین و هویت این خاک است. اگر نوجوان امروز بخواهد موسیقی کلاسیک را جست‌وجو کند، باید رسانه مرجعی برای آن وجود داشته باشد. ازکمانگری درباره برنامه‌های صداوسیما برای موسیقی نظیر همآهنگ یا جشنواره اخیر(جشنواره موسیقی سنتی ویژه اقوام ایرانی) می‌پرسیم که وی توضیح می‌دهد: در این خصوص تلاش‌هایی صورت گرفته که برنامه همآهنگ یکی از آنها و برای نسل تازه ساخته شده بود. البته برای پیشی گرفتن از رقبا برای معرفی موسیقی درست یک دست صدا ندارد. نیازمند کار گروهی و با طراحی پیشین هستیم. باید سازوکاری وجود داشته باشد تا برای همیشه در همه ارکان و نه فقط در رسانه از شر برخی مشکلات رها شویم. سازوکاری که با تغییر مدیران عوض نشود و تلاش‌هایی که در یک دوره صورت می‌گیرد با وجود تغییرات تا رسیدن به نتیجه پی گرفته شوند. با حل این مسائل شاهد اتفاقات خوبی در حوزه موسیقی خواهیم بود. به عنوان مثال، برنامه همآهنگ شجاعت و شهامت بسیاری برای به سرانجام رساندن ایده‌اش می‌خواست که انجام شد.
در اینجا به نام تعدادی از برنامه‌هایی که محتوای‌شان با موسیقی پیونده خورده است اشاره کرده‌ایم
۱۳۸۱ تماشاگه راز
۱۳۸۷ با کاروان شعر و موسیقی
۱۳۹۱ ساعت ۲۵
۱۳۹۴ شب کوک
۱۳۹۸ شب موسیقی
۱۴۰۰ سرنا
۱۴۰۲ همآهنگ
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
ابعاد حائز اهمیت سفر فرستاده ویژه رهبر انقلاب به سوریه و لبنان
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
جنگ تبلیغاتی رژیم صهیونیستی و تکرار حرف‌های بدون پشتوانه
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
سناریوی رژیم صهیونیستی برای تحریک ترامپ
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تغییری در شرایط نامناسب رژیم صهیونیستی ایجاد نمی‌شود
گفت و گو
