گازرسانی به مناطق صعب‌العبور با دانش بومی

درحال حاضر۵۰ کشور دنیا توانایی تولید ال‌ان‌جی دارند که بزرگ‌ترین تولیدکنندگان آن کشورهایی مانند استرالیا، قطر، آمریکا و روسیه است. به‌تازگی یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی نیز با دستیابی به دانش فرآیندهای فوق سرد ـــ کرایوژنیک ـــ موفق به تولید گاز طبیعی مایع شده است. مرداد۱۴۰۱نخستین مجتمع تولید «گاز طبیعی مایع» این مجموعه با ظرفیت تولید روزانه پنج تن گاز طبیعی مایع به روش فوق سرد با حضور معاون اول رئیس‌جمهور، معاون علمی، فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری و رئیس دانشگاه صنعتی شریف در تهران رونمایی و به بهره‌برداری رسید. هفته گذشته نیز دومین مجتمع تولید هلیم و ال‌ان‌جی این مجموعه با هدف گازرسانی به مناطق صعب‌العبور با حضور مسئولان کلنگ‌زنی شد. در گفت‌وگو با مسعود پورجولا، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان به اهمیت تولید ال‌ان‌جی و جایگاه کنونی ایران در تولید و صادرات این محصول پرداخته‌ایم.

 مسعود پورجولا، مدیرعامل این شرکت دانش‌بنیان مستقر درپارک علم وفناوری دانشگاه صنعتی شریف، فارغ التحصیل رشته مکانیک دانشگاه صنعتی شریف درخصوص این دستاورد به جام‌جم می‌گوید: ال‌ان‌جی راهکاری نوین و ایمن جهت گازرسانی به نقاط دوردست و صعب‌العبور است. این همان گاز طبیعی یا شهری است که در فشار یک بار و در دمای ۱۶۲- درجه سانتی‌گراد مایع شده است. حجم آن نیز نسبت به گاز طبیعی ۶۰۰ برابر کمتر است و از این‌رو قابلیت ذخیره‌سازی و حمل آسان‌تر با ایمنی بالاتری دارد. وی درباره مشخصات دیگر این گاز اظهار می‌کند: ال‌ان‌جی گازی بی‌بو، بی‌رنگ و غیرسمی است. بیش از ۹۰درصد این گاز از متان و بقیه از مقادیر کمی اتان، پروپان، بوتان و برخی آلکان‌های سنگین دیگر تشکیل شده است. این گاز در مقایسه با ال‌پی‌جی (گاز شهری که از پروپان و بوتان تشکیل شده است) به هوای کمتری نیاز دارد از این‌رو ارزش حرارتی بالاتری دارد و میزان آلایندگی‌اش نیز کمتر است. همچنین بنابر طراحی و نیاز مشتری، امکان نگهداری ال‌ان‌جی در مخازن با فشار اتمسفر یک یا مخازن با فشار بالاتر وجود دارد. دمای نگهداری این گاز نیز به‌تبع فشار ذخیره‌سازی تغییر می‌کند و با افزایش فشار، دمای ذخیره‌سازی افزایش‌می‌یابد.
   
سوختی ارزشمند و ایمن
پورجولا «تجارت گاز بین کشورها»، «رفع ناترازی مصرف با ذخیره سازی ال‌ان‌جی و تبخیر مجدد آن در زمان‌های اوج مصرف»، «گازرسانی به نقاط دور افتاده از شبکه اصلی گازرسانی» و «جایگزینی به جای سوخت‌های فسیلی در حمل‌ونقل جاده‌ای و ریلی» را ازجمله کاربردهای اصلی این فناوری شمرده و می‌گوید: زمانی که ال‌ان‌جی تبخیر و تبدیل به گاز می‌شود، امکان لوله‌کشی آن وجود دارد اما در مسافت‌های طولانی نمی‌توان ال‌پی‌جی را به راحتی لوله‌کشی کرد. خطر انفجار ال‌پی‌جی نیز در مقایسه با ال‌ان‌جی بیشتر است. همچنین ال‌ان‌جی نسبت به ال‌پی‌جی سوخت پاک‌تری محسوب می‌شود و از نظر قیمت نیز استفاده آن مقرون به صرفه‌تر است. وی بیان می‌کند: لوله‌کشی گاز در مسافت طولانی مقرون به صرفه نیست و جریان آن در وضعیت ناپایدار مانند شرایط جنگی قطع می‌شود. همچنین امکان تحریم ال‌ان‌جی به سادگی وجود ندارد. این سوخت گزینه مناسب و تنها روش حمل‌ونقل آسان گاز طبیعی برای مسافت‌های طولانی (برای مثال از ایران تا چین) نیز قلمداد می‌شود. به گفته پورجولا قطع انتقال گاز روسیه به اروپا به دلیل شرایط ویژه نظامی، کمتر بودن آلاینده‌های این حامل انرژی نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی و همچنین سهولت حمل‌ونقل و استفاده از آن، اقبال کشورها به توسعه ال‌ان‌جی را جهت کاهش خطر تامین انرژی و تضمین خوراک پایدار مضاعف کرده است. وی می‌افزاید: این افزایش تقاضا باعث افزایش قیمت ال‌ان‌جی‌ شده است. قیمت این محصول در بازارجهانی پیش ازشیوع کرونا ۳۰۰ دلار بر تن بود. پس از شیوع کرونا با ایجاد شوک در بازار قیمت آن به ۱۰۰دلار کاهش یافت وپس ازفروکش همه‌گیری‌کرونا قیمت آن به‌حدود ۱۵۰۰دلار برتن و با شروع جنگ روسیه واوکراین‌به بیش‌از‌۲۵۰۰دلار رسید. درحال‌حاضر قیمت آن ۷۰۰ تا ۹۰۰دلار برتن است. 
   
فرصت‌های صادراتی ایران
هر ساله با توجه به مزایای گاز طبیعی مایع، این گاز سهم بیشتری از بازار مبادلات گاز را به خود اختصاص داده است. پیش‌بینی می‌شود سهم ال‌ان‌جی تا سال ۲۰۴۰ میلادی به ۵۳درصد افزایش پیدا کند. همچنین بر اساس اطلاعات موجود، در انتهای سال ۲۰۲۱ میزان ظرفیت کل تولید ال‌ان‌جی در دنیا در حدود ۴۶۰ میلیون تن در سال بوده است. پیش‌بینی می‌شود در سال ۲۰۲۷ میزان تقاضا و حجم تولید ال‌ان‌جی به ترتیب به بیش از ۵۶۰ و ۶۷۰ میلیون تن در سال برسد که روندی رو به رشد ( بیش از ۱.۲برابر طی شش سال) دارد.پورجولا دراین خصوص می‌گوید: نگاهی به بازارجهانی نشان می‌دهدکه نزدیک به بیش از۱۰۰کشور جهان دارای ذخایر گاز طبیعی‌اند و حدود ۴۰ کشور جهان در لیست صادرکنندگان گاز طبیعی قرار دارند. همچنین بیش از ۵۰ کشور نیز خریدار و واردکننده این سوخت فسیلی ارزشمند هستند؛ کشورهای آسیای شرقی و در راس آنها چین، همچنین هند، پاکستان، ترکیه و کشورهای عضو اتحادیه اروپا در ردیف بزرگ‌ترین خریداران و واردکنندگان این گاز قرار دارند.وی می‌افزاید: اکنون سهم ایران_ به عنوان دومین دارنده منابع گاز در جهان- از این بازار رو به رشد صفر است. در حالی که قطر از میدان پارس جنوبی (گنبد شمالی) ۳۰درصد هلیم جهان را تامین می‌کند و ما می‌توانیم گاز طبیعی مایع را از آنجا به هند و چین، کشورهای اروپایی صادر کنیم. 
این فناور اظهار می‌کند: بر اساس آمارهای بین‌المللی در سال ۲۰۲۱، پاکستان حدود هشت میلیون تن ال‌ان‌جی وارد کرده است که ۱۰درصد نسبت به سال ۲۰۲۰ رشد داشته است. میزان واردات ال‌ان‌جی در این کشور در سال ۲۰۲۲ نیز به ۱۰میلیون تن رسیده است. اکنون مهم‌ترین تامین‌کننده‌های ال‌ان‌جی در پاکستان کشورهای قطر، آمریکا، مصر و آنگولا هستند. حجم واردات ال‌ان‌جی در هند نیز بیش از ۲۰میلیون تن در سال است. ظرفیت واردات ال‌ان‌جی ترکیه هم سالانه ۲۵میلیون تن است؛ این کشور در سال‌های اخیر اقدام به احداث دو ترمینال جدید برای واردات بیشتر ال‌ان‌جی کرده است. مهم‌ترین تامین‌کننده‌های ال‌ان‌جی برای ترکیه کشورهای الجزایر، آمریکا، نیجریه و مصر هستند. این کشورها با توجه به همسایگی ایران و فاصله مبادلاتی کمتر نسبت به سایر کشورهای تولیدکننده و در نتیجه کاهش هزینه‌های حمل‌ونقل ال‌ان‌جی می‌توانند در ردیف خریداران گاز مایع تولیدشده در ایران قرار بگیرند.

چالش‌های توسعه فناوری مایع‌سازی گاز طبیعی
این شرکت دانش‌بنیان در چشم‌انداز آینده‌اش قصد دارد با همکاری نخبگان مراکز معتبر علمی و بین‌المللی، تبدیل به بزرگ‌ترین مرجع ایرانی مشاوره و مهندسی واحدهای فرآیند کرایوژنیک به‌خصوص ال‌ان‌جی و هلیم شود اما اکنون برای تحقق این مهم با پاره‌ای از چالش‌ها و مشکلات مواجه است.پورجولا می‌گوید: چرخه اصلی این مجتمعی که طراحی کرده‌ایم بر پایه توان متخصصان این مجموعه کار می‌کند که تحقیق و توسعه دانش در این زمینه را از ۱۰ سال پیش شروع کرده‌اند. برای ساخت تجهیزات این مجتمع از ۲۰ الی ۳۰ شرکت دانش‌بنیان دیگر نیز کمک گرفته‌ایم. این شرکت‌های دانش‌بنیان برای ۳۰۰۰ ــ ۲۰۰۰ نفر نیروی نخبه ایرانی فرصت اشتغال ایجاد کرده‌اند، از این‌رو انتظار داریم دولت برای حمایت از بومی‌سازی این فناوری ارزشمند، استفاده از فناوری‌های خارجی را محدود کند و برای واردات این محصولات حمایتی اختصاص ندهد. وی می‌افزاید: برای مثال یکی از شرکت‌های واردکننده چندی پیش مطالعات اولیه احداث کارخانه ال‌ان‌جی را از مجموعه ما گرفت و پس از آن برای واردات این محصولات اقدام کرد. تخصیص ارزی که امروزه به‌سختی در کشور به‌دست‌می‌آید برای واردات این فناوری به‌جای حمایت از طرح‌های داخلی باعث می‌شود تمام این شرکت‌های دانش‌بنیان متضرر شوند.  به عقیده پورجولا، این روند باید متوقف شود زیرا در نهایت به ضرر کشور است. وی تصریح می‌کند: دولت باید به جوانان اعتماد کند. متاسفانه چنین روندی که دولت در پیش گرفته، باعث دلسردی نخبگان کشور می‌شود. نخبگانی که ۱۵ ــ ۱۰ سال از عمرشان را صرف دستیابی به این فناوری کرده‌اند. درنهایت نتیجه این بی‌اعتمادی باعث فرار نخبه‌ها و پیاده‌سازی طرح‌های‌شان در کشورهای دیگر می‌شود. وی خاطرنشان می‌کند: مشکل اصلی ما رقابت نیست، بلکه مشکل ما تخصیص تسهیلات و ارز با نرخ ترجیحی برای شرکت‌های وارداتی است. این شرکت‌ها با ارز ترجیحی محصول چینی را وارد می‌کنند درحالی‌که ما باید با ارز آزاد تجهیزات مورد نیازمان را تهیه کنیم. پرواضح است در چنین شرایطی محصول چینی در صحنه رقابت از ما پیشی خواهد گرفت. واردات محصولات افتخار نیست. افتخار، حمایت از فناوری‌های داخلی است؛ فناوری‌هایی که با اتکا به توان متخصصان ایرانی بومی‌سازی و ساخته شده است.