پس از سه دهه آمار طلاق در کشور روند کاهشی پیدا کرد؛ گزارشی که مرکز رصد جمعیت کشور سازمان ثبت‌احوال کشور اعلام کرد. بر این اساس درسال۱۴۰۲تعداد ۲۰۱هزار و ۴۶۸ رویداد طلاق در پایگاه اطلاعات جمعیت کشور به ثبت رسیده است که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۳درصد کاهش را نشان میدهد.
این درحالی‌است که در یک سوی دیگر ماجرا و طبق گفته صابر جباری،رئیس مرکز جوانی جمعیت وزارت بهداشت،روند ازدواج درسال۱۴۰۲نسبت به سال۱۴۰۱حدود ۸.۷درصدکاهش ثبت ازدواج را داشته؛موضوعی که به‌دنبال بحران پیری جمعیت، زنگ خطری جدی برای نظام جمعیتی کشوربه‌شمار می‌رود؛اماچرا همچنان بیش ازدومیلیون دختر بالای ۳۰سال مجرد و همین حدود پسر مجرد بالای ۳۰ سال داریم؟
با وجودی که ازدواج و تشکیل خانواده یکی از مهمترین فصل‌های کتاب زندگی است و بر سلامت جسمی و روانی، نشاط و کارایی افراد تاثیرات چشمگیری دارد اما هنوز شاهد این موضوع هستیم که تمایل به ازدواج و فرزندآوری حتی در میان جوانانی که شرایط اقتصادی خوبی هم دارند کمتر شده است. درحالی‌که قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت، مصوب‌ها و مشوق‌های خوبی برای این موضوع دارد اما هنوز هم شاهد اجرای ناقص آن هستیم. مصوبه‌ای که قرار بود به سالمندی جمعیت کمک کند، اما حالا خودش به‌عنوان یک معضل مطرح میشود. شاید تنها راه برون‌رفت از این مشکل و پیشگیری از این بحران، تشویق خانواده‌‌های جوان برای فرزندآوری و ایجاد زمینه‌های ازدواج آسان جوانان است، چراکه فرزندآوری و جوانی جمعیت نیز مایه حیات جامعه و از اصلی‌ترین مؤلفههای رشد و پیشرفت جوامع بشری و از مهمترین شاخص‌های پایداری نظام خانواده است.
قانون جوانی جمعیت در بلاتکلیفی!
پیر شدن جمعیت ایران طی سال‌های آتی، واقعیت تلخی است که باید تا پیش از بسته‌شدن پنجره جمعیتی کشور، راهکاری برای آن در نظر گرفت. با این‌که از تصویب قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت زمان زیادی گذشته، اما میزان اجرای تکالیف مندرج درقانون وپایبندی متولیان به عملی‌کردن وظایف محوله حکایت ازبی‌عملی‌هاوبی‌برنامگی‌های آشکاردارد.ازسوی‌دیگر جمعیت‌‌پژوهان و صاحب‌‌نظران این حوزه معتقدند که با اجرای نیم‌‌بند قانون جوانی جمعیت و اقدامات جزیره‌‌ای نمی‌‌توان برای افزایش فرزندآوری و مقابله با پیری جمعیت کاری کرد، بلکه تمامی دستگاه‌های اجرایی و مسئولان مرتبط در حوزه‌های مختلف جامعه باید با تکیه بر این قانون برای رفع این چالش اساسی اقدام کنند. به‌هرحال اگر قانون جوانی جمعیت که قرار است به‌صورت آزمایشی به مدت هفت سال در کشور اجرایی شود، نتواند به اهداف تعیین‌شده برسد، مشخص نیست وضعیت کشور در حوزه جمعیتی به کدام سو خواهد رفت. گویا روی کاغذ ماندن این قانون و عملی نشدنش، آن را به یک ضدقانون تبدیل کرده است.
پدیده‌ای به نام دیرفرزندی!
کارشناسان سال‌‌هاست نسبت به روند کاهشی فرزندآوری هشدار می‌‌دهند و میگویند جمعیت ایران رو به کاهش است. آنها راهحل این مشکل را در افزایش زاد و ولد می‌دانند. حتی تصویب قانون جوانی جمعیت هم آن‌طور که باید وشاید در تمایل زوج‌ها به فرزندآوری موثر نبود. البته حسین فرشیدی، معاون بهداشت وزارت بهداشت از افزایش چشمگیر موالید مادران در سنین ۲۰ تا ۲۴ سالگی خبر داد و گفت: «این موضوع نشانگر کاهش سن زایمان و باروری است. کاهش سن زایمان باعث میشود که برای تولد نوزادان بعدی راحت‌‌تر برنامه‌‌ریزی کرد. از طرفی تعداد زایمان‌‌های سوم و به دنبال آن تعداد فرزندان چهارم و پنجم نیز در کشور افزایش یافته است.» بااین‌حال هنوز هم بسیاری از جوانانی که ازدواج می‌کنند به‌ویژه قشر تحصیل‌کرده و مرفه تمایلی به فرزندآوری ندارند یا به سمت تک‌فرزندی می‌روند. مسأله‌ای که آسیب‌های زیادی به خانواده و فرزندشان وارد میکند. متاسفانه امروزه تک‌فرزندی با نوعی پرستیژ اجتماعی همراه است که باید این ذهنیت اصلاح شود. البته بماند که در کنار آن به پدیده جدید دیرفرزندی هم رسیده‌ایم و طبق آمار فاصله بین ازدواج و تولد نخستین فرزند در زوجین ایرانی ۵ ــ ۴ سال است.
آثار طلاق بر جمعیت
به‌هرحال ازدواج و طلاق یکی از مؤلفههای مهمی است که تأثیری جدی بر مسأله جمعیت دارد. طبیعتا هر زوجی که فرد میشود و هر خانواده‌‌ای که ازهم فرومی‌‌پاشد درکنار تبعات فردی‌‌اش، درحوزه شخصی واثرات و آسیب‌هایی که در زندگی زن و مرد و فرزند یا فرزندان احتمالی دارد، دارای تبعاتی اجتماعی نیزهست.باتوجه به این‌که اغلب این جدایی‌ها درپنج سال نخست زندگی مشترک رخ میدهد بسیاری از زوج‌هایی که از یکدیگر جدامی‌‌شوند فرزندی ندارند.ازسوی دیگر درصدی از این افراد ممکن است دیگربه زندگی مشترک بازنگردند یا زمانی ازدواج مجدد داشته باشند که دیگر امکان وشرایط فرزندآوری برای‌شان فراهم نباشد. به نظر می‌‌رسد فرهنگ‌‌سازی، کنارگذاشتن رسم ورسوم غلط واعطای مشوق‌‌ها، مهمترین راهکارهای آشتی دوباره جوانان باازدواج، فرزندآوری و جوانی جمعیت است.
