«جام‌جم» در پرونده‌ای از نکات مهم برنامه‌های‌مذهبی دوران تحولی رسانه ملی گزارش می‌دهد
برنامه‌سازی دینی در ابعادجهانی
دوران تحولی تلویزیون، شروع برنامه‌سازی به سبکی تازه در رسانه‌ملی بود. از حوزه برنامه‌های سرگرمی و اجتماعی گرفته تا حوزه مذهبی که در این چند سال شاهد پخش گونه‌های تازه و فاخرتری از این برنامه‌ها بود. در چند سال اخیر برنامه‌های مختلفی با هدف تولید یک برنامه مذهبی روی آنتن رفته که این برنامه‌ها محدود به زمان خاصی نیست؛ برنامه‌هایی مثل «محفل» و «حسینیه معلی».
نگاهی به کلیت برنامه‌ها در محرم و دیگر بازه‌های زمانی، تنوع آنها را نشان می دهد. برنامه‌هایی مثل «جرس»، «از سرگذشت»، «ماه من»، «حسینیه ایران»، «علامت»، «نشان ارادت»، «مجلس واقعه»، «سدره» و ...که هرکدام تلاش کرده روایتی متفاوت از برنامه‌های مذهبی را در آنتن تلویزیونی ایجاد کند. نکته مهم تنوع قالب برنامه‌سازی است که در کلیت این برنامه‌ها مشهود است.
نمایش تازه‌ای از نخبگی در جامعه دینی
ازجمله ویژگی‌هایی که می‌توان برای برنامه‌های مذهبی دوران تحولی ذکر کرد، نمایش نخبگی در جامعه دینی است؛ به نوعی که مخاطب به‌خوبی می‌تواند روایت تازه‌ای از زیبایی زندگی دینی را شاهد باشد.سیدمحمدمهدی موسوی‌مهر، عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما و معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه در این‌خصوص به جام‌جم می‌گوید: یکی از چندجنبه‌ای که این برنامه‌ها دارد، همین نمایش نخبگی در رسانه است. در معاونت فرهنگی دانشگاه صداوسیما هم برنامه‌های متعددی داشتیم که از عوامل آنها دعوت شد تا حاضر شوند و با دانشجویان رسانه صحبت کنند. در این نشست‌ها برنامه‌های مذهبی را از منظرهای مختلفی مثل فرم و نحوه ترکیب آن با محتوا بررسی می‌کردیم. کما این‌که عوامل برنامه محفل درروز دختر درجوار حرم حضرت معصومه(س) بودند و میزان استقبال مخاطبان از حضورآنها، نشان دادکه چقدر این‌گونه برنامه‌ها، می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. برنامه‌های این‌چنینی می‌توانند در متن جامعه جریان‌ساز باشد. وی ادامه می‌دهد: البته همیشه جریان‌هایی در تلاش برای عقب راندن این جریان است. حقیقت این که رسانه این توانمندی را دارد که زیبایی‌ها و معجزه بودن قرآن را نشان دهد. در حقیقت رسانه‌ملی می‌تواند برخلاف جریان هالیوودی که بیشتر روی مسائل جنسی و خشونت متمرکز شده، به شیوه سالم به گسترش پشتوانه‌های فکری و فرهنگی درست زندگی دینی بپردازد. البته نباید فراموش کرد که این برنامه‌ها بی‌آسیب نیست و روی لبه تیغ حرکت می‌کند.
ذائقه‌سازی به شیوه رسانه‌ملی
نکته مهم دیگر درخصوص این برنامه‌ها، ایجاد یک ذائقه درست برای مخاطبی است که احتمالا با خیل عظیم انتخاب‌ها روبه‌رو شده است. مخاطب امروز علاوه‌بر انتخاب، به مرور زمان با تغییر سلیقه روبه‌رو می‌شود و بر همین اساس، تلویزیون و رسانه‌ملی نقش مهمی ایفا می‌کند. سیدکمال اکبری استادیار علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه صداوسیما، در این‌خصوص به جام‌جم می‌گوید: نگاه من به طور کلی به بحث‌های تحولی مثبت است. به نظرم با این‌که مقاومت‌هایی به صورت طبیعی نسبت به اجرای برنامه‌های این حوزه وجود دارد اما توانسته موفق عمل کند. برخی برنامه‌ها مثل محفل توانسته به صورت مشخص خود را نشان دهد و پیامی متفاوت به جامعه ارائه دهد. البته برخی برنامه‌ها بیشتر جای کار دارد اما می‌تواند موفق شود چراکه معتقدم رسانه می‌تواند گرایش مردم را به سمتی که می‌خواهد، تغییر دهد.در دوره ای که طنزهایی مثل «شب‌های برره» در جامعه رواج داشت و رابطه با فرهنگ بومی و دینی ما خیلی تعریف‌شده نبود، شاهد یک نوع ذائقه‌سازی برای مخاطب بودیم. به نظرم الان وارد یک فضای جدیدی از ذائقه‌سازی می‌شویم که قطعا مقاومت زیادی هم خواهد داشت. نیاز است که مدتی این ذائقه‌ها را برگردانیم.
مسیر تازه در رسانه
اما نکته دیگر، تازه‌بودن مسیری است که رسانه‌ملی مقابل خود دارد. مسیر تحولی و تلاش رسانه‌ملی برای حرکت به سمت نوسازی و ارائه مدل تازه‌ای از برنامه‌ها، در حوزه برنامه‌سازی مذهبی هم خود را نشان داده است.احمد زرنگار، استاد دانشگاه و از پیشکسوتان قرآنی و رسانه‌ای درخصوص ارزیابی خود از برنامه‌های معارفی تلویزیون به جام‌جم می‌گوید: تاکنون کارهای بسیاری انجام شده و برنامه‌های اخیری که در حوزه مذهبی روی آنتن رفته، موفقیت‌آمیز بوده. به‌طورکلی پخش این برنامه‌ها به شرطی که از مشاوران خوب استفاده کنند موفقیت‌آمیز خواهد بود. درواقع برنامه‌سازان بهتر است با کارشناسان قرآنی و رسانه‌ای ارتباط برقرار کنند تا آثار این‌چنینی پخته‌تر شود. برنامه‌ای موفق است که بتواند برای همه مخاطبان قابل استفاده باشد. وقتی برنامه‌ها جوابگو و موثر خواهد بود که روی آن کار شود. این برنامه‌ها شروع خوبی برای جذب مخاطب عموم به قرآن بوده است.
وی در بیان برخی نکات مثبت این برنامه‌ها عنوان می‌کند: اصل وجود این برنامه‌ها خوب است و باید زودتر آغاز می‌شد. از نکات مثبت آن این است که در ایام مبارک توانست بسیاری از مردم را به قرآن جذب کند و این موفقیت بزرگی برای یک برنامه است. البته معتقدم که باید نقد کرد تا کار بهتر شود. به‌طورکلی هرقدر از افراد خبره بیشتری استفاده شود، قطعا برنامه موفق‌تری خواهد بود. معتقدم که برنامه‌های این‌چنینی می‌تواند افراد را به سمت حفظ و تلاوت قرآن هدایت کند. البته همه این‌ها، مقدماتی برای فهم قرآن است. وقتی از سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی صحبت می‌کنیم همین است. یعنی وقتی قرآن را یاد گرفتیم، آثارش در زندگی‌مان نمود پیداکندوکلام و اخلاق‌مان قرآنی شود.برنامه‌های مذهبی این‌چنینی جرقه‌های خوبی است و می‌تواند انگیزه‌های خوبی به مخاطب بدهد. در این میان برخی کارشناسان معتقدند که مسیر تازه رسانه‌ملی، مرحله تازه‌ای از گسترش برنامه‌های دینی در رسانه است. موسوی‌مهر به جام‌جم می‌گوید: من به‌عنوان فردی که سال‌هاست در دانشگاه ــ در مقاطع مختلف کارشناسی ارشد و دکتری ــ درس دین و رسانه و مبانی برنامه‌سازی دینی را تدریس کرده‌ام، فکر می‌کنم برنامه‌های مذهبی تلویزیون مرحله تازه‌ای از گسترش برنامه‌های دینی در سطح رسانه است. وقتی تا دو سال قبل توضیحاتی پیرامون سازگاری رویکردها و کارکردهای رسانه‌ای برنامه‌های دینی در دانشگاه مطرح می‌کردم و می‌گفتم باید به قالب‌های نوینی در این حوزه دست پیدا کنیم، مصداقی برای اشاره نداشتم، اما با تلاشی که در سازمان صداوسیما صورت گرفته است، این مسئولیت مهم انجام شد و به‌عنوان برنامه‌هایی می‌توان از آن یاد کرد که در چارچوب کارکردهای رسانه‌ای می‌توانند قالب سرگرمی را در کنار مسائل مذهبی و دینی گسترش دهند. این مسأله برای خود من نقطه روشنی در فعالیت‌های سازمان است و فکر می‌کنم اگر همین خط سیر ادامه یابد، می‌توانیم توانمندی‌های رسانه را محملی برای برنامه‌های دینی کنیم و آن را پیش‌ببریم. در حوزه قالب‌های برنامه‌سازی هم باید تاکید کنم که پیش از این، قالب‌های روتین برنامه‌های مذهبی، بیشتر به شکل سخنرانی و برنامه‌های ترکیبی بود.اما رسانه‌ملی توانسته با برنامه‌هایی که چند سال اخیر روی آنتن رفته، برنامه‌های در دسترس و تاثیرگذار برای گروه‌های مختلف تولید کند که مورد توجه مخاطب قرار گرفته است. هرچند زود است که بخواهیم این فعالیت‌ها را خیلی موفق ارزیابی کنیم اما می‌توان گفت یک خط سیر تحول و پیشرفت آغاز شده و اگر با ملاحظات فکری و دینی همراه شود شاهد تبدیل شدن رسانه جمهوری اسلامی به یک رسانه دینی خواهیم بود. رسانه‌ملی در تلاش است تا با تولید و پخش این برنامه‌ها، دین را به‌نوعی به بطن رسانه بکشاند و به فرهنگ عمومی مردم راه دهد. پیش از این، بحث تواشیح بسیار مطرح بود و خیلی‌های‌مان از این برنامه‌ها تاثیر می‌گرفتیم. خود من خیلی از جهتگیریهایم به‌واسطه همین مسأله بود، البته چند سال در این برنامه‌ها گسست ایجاد شده بود اما خوشبختانه در چند سال اخیر، برنامه‌های بسیاری با دست فرمان نمایش زیبایی‌های زندگی دینی و انس با مفاهیم قرآنی روی آنتن رفته که توانسته نشان دهد قرآن می‌تواند بستر مناسبی برای پرورش جامعه ما باشد. سیدکمال اکبری، استادیار علوم ارتباطات اجتماعی هم در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: تلویزیون همچنان جای خود را دارد و تحول در این دوره در سخت‌ترین زمان است اما برای جامعه امروز لازم‌و ضروری نشان می دهد . اگر می‌خواهیم فرهنگ خودمان را جا بیندازیم باید این تحول را بپذیریم. تا زمانی که مخاطب را به برنامه جذب نکنیم، موفق عمل نکرده‌ایم. به همین خاطر گاهی باید تاکتیک‌ها را عوض کرد تا مخاطب را داشته باشیم. اصل و هدف ما باید مخاطب باشد.
به وسعت جهان اسلام
از دیگر نکاتی که در اهمیت برنامه‌های مذهبی باید در نظر داشت، پتانسیل گسترش این برنامه‌ها به رسانه‌های جهان اسلام است. موسوی‌مهر در این رابطه می‌گوید: ما در برنامه‌هایی مثل «حسینیه معلی» دیدیم که با گذر از برخی آسیب‌های احتمالی، می‌توان فرهنگ هیات را دوباره احیا کرد. در این میان برخی نگاه‌های پوزیتیویستی در تلاش برای کنار زدن این فرهنگ و تحمیل برچسب خرافه به آن است. با این حال برخی کارها به گونه‌ای بود که شکل نو و جدیدی از این برنامه‌ها را نشان داد که می‌تواند در آینده به سمت بین‌المللی‌شدن حرکت کرده و به دل اروپا و آمریکا برود. قطعا رسانه‌ملی در دوران تحولی این ظرفیت را دارد که از یک رسانه صرفا ملی به رسانه‌ای فراملی و جهانی حرکت کند. نکته دیگر این‌که، در تقسیم‌بندی نظریاتی که در نسبت میان دین و رسانه مطرح می‌شود، نظریه‌ای که بر عنصر خلاقیت‌های رسانه‌ای در حوزه ارتباط میان دین و رسانه تاکید می‌کند، موفق‌تر است و برنامه‌های این‌چنینی براساس همین نظریه جلو می‌روند؛ یعنی به این نتیجه رسیده‌اند که با نمایش خلاقیت‌ها، زیبایی‌های زندگی دینی را در رسانه بازگو کنند و مخاطب را پای آن بکشانند.سیدکمال اکبری هم در این خصوص تاکید می‌کند: ما در جهان اسلام جنس برنامه‌سازی تلویزیون‌های غربی که در شبکه‌های مختلف پخش شده را به کرات شاهد هستیم، یعنی نیاز به مدل‌های تازه برای جذابیت داریم. زمانی می‌توانیم در این کشورها مخاطب جذب کنیم که با مدل تازه فرم و محتوا، تولید برنامه داشته باشیم. به نظرم الان مدل برخی از این برنامه‌ها زبان اسلامی خودش را پیدا کرده است.
رویکرد تبیینی و نشر دین
نباید از نظر دور نگاه داشت که مسأله رویکرد تبیینی برنامه‌های مذهبی و تاثیری که در نشر دین دارند، بسیار قابل‌توجه است.داوود طالقانی، پژوهشگر علوم اجتماعی در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: صداوسیما در تولید برنامه‌های مذهبی در مرحله گذار قرار دارد. یعنی سال‌ها فرم معمولی و همیشگی صداوسیما در برنامه‌های مذهبی کاملا مبتنی بر ارائه محتوای مذهبی و نمایش امر مقدس به صورت مستقیم بوده اما واقعیت این است که هرچقدر معنا و امر مقدس و مذهب در زیرمتن قرار گیرند، هم جذاب‌تر هستند و هم اصول نمایش امر مقدس رعایت شده و هم اثر بیشتری روی مخاطب می‌گذارد. این دو برنامه از این جهت که به شکل مستقیم و عیان و ظاهری مسأله مقدس را ارائه نکرده بلکه در یک چارچوب و بسته‌بندی درست قرار می‌دهد، موفق از آب درآمده است. با قالب‌های جدید می‌توان مخاطب را جذب کرد.محمد عشایری هم در این خصوص به برخی نکات مهم در جذب مخاطب با برنامه‌های مذهبی اشاره کرده و می‌گوید: من فکر می‌کنم رسانه اگر بتواند با نیاز و مجهولات مخاطب ارتباط بگیرد و برنامه‌هایش را در قالب‌های جدید ارائه کند، قطعا می‌تواند در جذب مخاطب موفق باشد. بنابراین وقتی رسانه می‌تواند پاسخی به مجهولات و آنچه مخاطب نمی‌داند بدهد و به ویژه این‌که او را متوجه مجهولاتی کند که نمی‌داند، دراین صورت است که مخاطب به سمت رسانه روی می‌آورد. اگر پیام خوب و موجهی به مخاطبان منتقل شود، استقبال می‌کنند.دربرنامه‌های زندگی پس از زندگی و محفل، به یکسری از مجهولات مخاطبان پاسخ داده می‌شد.
کلام آخر
به طور قطع اگر مخاطب برنامه‌های تلویزیونی باشید، این صحبت را تایید می‌کنید که رسانه ملی در چند سال اخیر و با مسیر تحولی که در پیش گرفته، توانسته یک ریل‌گذاری تازه در تولید برنامه‌های مذهبی داشته باشد. با این حال، طبق صحبت‌های مطرح شده از سوی کارشناسان، نمی‌توان انتظار داشت که این برنامه‌سازی در نگاه اول بتواند یک مسیر چند‌ده ساله را طی کند. با این حال، مسیر آغاز شده برای حرکت به سمت تحول در برنامه‌سازی حوزه مذهبی را باید به فال نیک گرفت و امیدوار بود که این مسیر بتواند به نقطه مناسبی برسد.
دریچه ای به تحلیل کارشناسان
۱- جذب مخاطب با قالب‌های جدید
۲- قرار داشتن رسانه‌ملی در مرحله گذار
۳- لزوم حرکت به سمت تولید برنامه‌های فراملی
۴- دوره سخت تحولی در دوره فعلی
۵- شروع خط سیر تحول و پیشرفت در تلویزیون
۶- لزوم ذائقه‌سازی برای مخاطب
۷- نمایش زیبایی‌های زندگی دینی در تلویزیون
۸- نمایش نخبگی در جامعه دینی
۹- حرکت برنامه‌های مذهبی روی لبه تیغ
۱۰- رسانه ،محملی برای نمایش برنامه‌های مذهبی
۱۱- کمک رسانه‌ملی برای سوق دادن دین به بطن جامعه
۱۲- لزوم ارائه برنامه‌های مذهبی در قالب‌های نو
نمایش تازه‌ای از نخبگی در جامعه دینی
ازجمله ویژگی‌هایی که می‌توان برای برنامه‌های مذهبی دوران تحولی ذکر کرد، نمایش نخبگی در جامعه دینی است؛ به نوعی که مخاطب به‌خوبی می‌تواند روایت تازه‌ای از زیبایی زندگی دینی را شاهد باشد.سیدمحمدمهدی موسوی‌مهر، عضو هیات علمی دانشگاه صداوسیما و معاون فرهنگی و دانشجویی دانشگاه در این‌خصوص به جام‌جم می‌گوید: یکی از چندجنبه‌ای که این برنامه‌ها دارد، همین نمایش نخبگی در رسانه است. در معاونت فرهنگی دانشگاه صداوسیما هم برنامه‌های متعددی داشتیم که از عوامل آنها دعوت شد تا حاضر شوند و با دانشجویان رسانه صحبت کنند. در این نشست‌ها برنامه‌های مذهبی را از منظرهای مختلفی مثل فرم و نحوه ترکیب آن با محتوا بررسی می‌کردیم. کما این‌که عوامل برنامه محفل درروز دختر درجوار حرم حضرت معصومه(س) بودند و میزان استقبال مخاطبان از حضورآنها، نشان دادکه چقدر این‌گونه برنامه‌ها، می‌تواند برای مخاطب جذاب باشد. برنامه‌های این‌چنینی می‌توانند در متن جامعه جریان‌ساز باشد. وی ادامه می‌دهد: البته همیشه جریان‌هایی در تلاش برای عقب راندن این جریان است. حقیقت این که رسانه این توانمندی را دارد که زیبایی‌ها و معجزه بودن قرآن را نشان دهد. در حقیقت رسانه‌ملی می‌تواند برخلاف جریان هالیوودی که بیشتر روی مسائل جنسی و خشونت متمرکز شده، به شیوه سالم به گسترش پشتوانه‌های فکری و فرهنگی درست زندگی دینی بپردازد. البته نباید فراموش کرد که این برنامه‌ها بی‌آسیب نیست و روی لبه تیغ حرکت می‌کند.
ذائقه‌سازی به شیوه رسانه‌ملی
نکته مهم دیگر درخصوص این برنامه‌ها، ایجاد یک ذائقه درست برای مخاطبی است که احتمالا با خیل عظیم انتخاب‌ها روبه‌رو شده است. مخاطب امروز علاوه‌بر انتخاب، به مرور زمان با تغییر سلیقه روبه‌رو می‌شود و بر همین اساس، تلویزیون و رسانه‌ملی نقش مهمی ایفا می‌کند. سیدکمال اکبری استادیار علوم ارتباطات اجتماعی، دانشگاه صداوسیما، در این‌خصوص به جام‌جم می‌گوید: نگاه من به طور کلی به بحث‌های تحولی مثبت است. به نظرم با این‌که مقاومت‌هایی به صورت طبیعی نسبت به اجرای برنامه‌های این حوزه وجود دارد اما توانسته موفق عمل کند. برخی برنامه‌ها مثل محفل توانسته به صورت مشخص خود را نشان دهد و پیامی متفاوت به جامعه ارائه دهد. البته برخی برنامه‌ها بیشتر جای کار دارد اما می‌تواند موفق شود چراکه معتقدم رسانه می‌تواند گرایش مردم را به سمتی که می‌خواهد، تغییر دهد.در دوره ای که طنزهایی مثل «شب‌های برره» در جامعه رواج داشت و رابطه با فرهنگ بومی و دینی ما خیلی تعریف‌شده نبود، شاهد یک نوع ذائقه‌سازی برای مخاطب بودیم. به نظرم الان وارد یک فضای جدیدی از ذائقه‌سازی می‌شویم که قطعا مقاومت زیادی هم خواهد داشت. نیاز است که مدتی این ذائقه‌ها را برگردانیم.
مسیر تازه در رسانه
اما نکته دیگر، تازه‌بودن مسیری است که رسانه‌ملی مقابل خود دارد. مسیر تحولی و تلاش رسانه‌ملی برای حرکت به سمت نوسازی و ارائه مدل تازه‌ای از برنامه‌ها، در حوزه برنامه‌سازی مذهبی هم خود را نشان داده است.احمد زرنگار، استاد دانشگاه و از پیشکسوتان قرآنی و رسانه‌ای درخصوص ارزیابی خود از برنامه‌های معارفی تلویزیون به جام‌جم می‌گوید: تاکنون کارهای بسیاری انجام شده و برنامه‌های اخیری که در حوزه مذهبی روی آنتن رفته، موفقیت‌آمیز بوده. به‌طورکلی پخش این برنامه‌ها به شرطی که از مشاوران خوب استفاده کنند موفقیت‌آمیز خواهد بود. درواقع برنامه‌سازان بهتر است با کارشناسان قرآنی و رسانه‌ای ارتباط برقرار کنند تا آثار این‌چنینی پخته‌تر شود. برنامه‌ای موفق است که بتواند برای همه مخاطبان قابل استفاده باشد. وقتی برنامه‌ها جوابگو و موثر خواهد بود که روی آن کار شود. این برنامه‌ها شروع خوبی برای جذب مخاطب عموم به قرآن بوده است.
وی در بیان برخی نکات مثبت این برنامه‌ها عنوان می‌کند: اصل وجود این برنامه‌ها خوب است و باید زودتر آغاز می‌شد. از نکات مثبت آن این است که در ایام مبارک توانست بسیاری از مردم را به قرآن جذب کند و این موفقیت بزرگی برای یک برنامه است. البته معتقدم که باید نقد کرد تا کار بهتر شود. به‌طورکلی هرقدر از افراد خبره بیشتری استفاده شود، قطعا برنامه موفق‌تری خواهد بود. معتقدم که برنامه‌های این‌چنینی می‌تواند افراد را به سمت حفظ و تلاوت قرآن هدایت کند. البته همه این‌ها، مقدماتی برای فهم قرآن است. وقتی از سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی صحبت می‌کنیم همین است. یعنی وقتی قرآن را یاد گرفتیم، آثارش در زندگی‌مان نمود پیداکندوکلام و اخلاق‌مان قرآنی شود.برنامه‌های مذهبی این‌چنینی جرقه‌های خوبی است و می‌تواند انگیزه‌های خوبی به مخاطب بدهد. در این میان برخی کارشناسان معتقدند که مسیر تازه رسانه‌ملی، مرحله تازه‌ای از گسترش برنامه‌های دینی در رسانه است. موسوی‌مهر به جام‌جم می‌گوید: من به‌عنوان فردی که سال‌هاست در دانشگاه ــ در مقاطع مختلف کارشناسی ارشد و دکتری ــ درس دین و رسانه و مبانی برنامه‌سازی دینی را تدریس کرده‌ام، فکر می‌کنم برنامه‌های مذهبی تلویزیون مرحله تازه‌ای از گسترش برنامه‌های دینی در سطح رسانه است. وقتی تا دو سال قبل توضیحاتی پیرامون سازگاری رویکردها و کارکردهای رسانه‌ای برنامه‌های دینی در دانشگاه مطرح می‌کردم و می‌گفتم باید به قالب‌های نوینی در این حوزه دست پیدا کنیم، مصداقی برای اشاره نداشتم، اما با تلاشی که در سازمان صداوسیما صورت گرفته است، این مسئولیت مهم انجام شد و به‌عنوان برنامه‌هایی می‌توان از آن یاد کرد که در چارچوب کارکردهای رسانه‌ای می‌توانند قالب سرگرمی را در کنار مسائل مذهبی و دینی گسترش دهند. این مسأله برای خود من نقطه روشنی در فعالیت‌های سازمان است و فکر می‌کنم اگر همین خط سیر ادامه یابد، می‌توانیم توانمندی‌های رسانه را محملی برای برنامه‌های دینی کنیم و آن را پیش‌ببریم. در حوزه قالب‌های برنامه‌سازی هم باید تاکید کنم که پیش از این، قالب‌های روتین برنامه‌های مذهبی، بیشتر به شکل سخنرانی و برنامه‌های ترکیبی بود.اما رسانه‌ملی توانسته با برنامه‌هایی که چند سال اخیر روی آنتن رفته، برنامه‌های در دسترس و تاثیرگذار برای گروه‌های مختلف تولید کند که مورد توجه مخاطب قرار گرفته است. هرچند زود است که بخواهیم این فعالیت‌ها را خیلی موفق ارزیابی کنیم اما می‌توان گفت یک خط سیر تحول و پیشرفت آغاز شده و اگر با ملاحظات فکری و دینی همراه شود شاهد تبدیل شدن رسانه جمهوری اسلامی به یک رسانه دینی خواهیم بود. رسانه‌ملی در تلاش است تا با تولید و پخش این برنامه‌ها، دین را به‌نوعی به بطن رسانه بکشاند و به فرهنگ عمومی مردم راه دهد. پیش از این، بحث تواشیح بسیار مطرح بود و خیلی‌های‌مان از این برنامه‌ها تاثیر می‌گرفتیم. خود من خیلی از جهتگیریهایم به‌واسطه همین مسأله بود، البته چند سال در این برنامه‌ها گسست ایجاد شده بود اما خوشبختانه در چند سال اخیر، برنامه‌های بسیاری با دست فرمان نمایش زیبایی‌های زندگی دینی و انس با مفاهیم قرآنی روی آنتن رفته که توانسته نشان دهد قرآن می‌تواند بستر مناسبی برای پرورش جامعه ما باشد. سیدکمال اکبری، استادیار علوم ارتباطات اجتماعی هم در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: تلویزیون همچنان جای خود را دارد و تحول در این دوره در سخت‌ترین زمان است اما برای جامعه امروز لازم‌و ضروری نشان می دهد . اگر می‌خواهیم فرهنگ خودمان را جا بیندازیم باید این تحول را بپذیریم. تا زمانی که مخاطب را به برنامه جذب نکنیم، موفق عمل نکرده‌ایم. به همین خاطر گاهی باید تاکتیک‌ها را عوض کرد تا مخاطب را داشته باشیم. اصل و هدف ما باید مخاطب باشد.
به وسعت جهان اسلام
از دیگر نکاتی که در اهمیت برنامه‌های مذهبی باید در نظر داشت، پتانسیل گسترش این برنامه‌ها به رسانه‌های جهان اسلام است. موسوی‌مهر در این رابطه می‌گوید: ما در برنامه‌هایی مثل «حسینیه معلی» دیدیم که با گذر از برخی آسیب‌های احتمالی، می‌توان فرهنگ هیات را دوباره احیا کرد. در این میان برخی نگاه‌های پوزیتیویستی در تلاش برای کنار زدن این فرهنگ و تحمیل برچسب خرافه به آن است. با این حال برخی کارها به گونه‌ای بود که شکل نو و جدیدی از این برنامه‌ها را نشان داد که می‌تواند در آینده به سمت بین‌المللی‌شدن حرکت کرده و به دل اروپا و آمریکا برود. قطعا رسانه‌ملی در دوران تحولی این ظرفیت را دارد که از یک رسانه صرفا ملی به رسانه‌ای فراملی و جهانی حرکت کند. نکته دیگر این‌که، در تقسیم‌بندی نظریاتی که در نسبت میان دین و رسانه مطرح می‌شود، نظریه‌ای که بر عنصر خلاقیت‌های رسانه‌ای در حوزه ارتباط میان دین و رسانه تاکید می‌کند، موفق‌تر است و برنامه‌های این‌چنینی براساس همین نظریه جلو می‌روند؛ یعنی به این نتیجه رسیده‌اند که با نمایش خلاقیت‌ها، زیبایی‌های زندگی دینی را در رسانه بازگو کنند و مخاطب را پای آن بکشانند.سیدکمال اکبری هم در این خصوص تاکید می‌کند: ما در جهان اسلام جنس برنامه‌سازی تلویزیون‌های غربی که در شبکه‌های مختلف پخش شده را به کرات شاهد هستیم، یعنی نیاز به مدل‌های تازه برای جذابیت داریم. زمانی می‌توانیم در این کشورها مخاطب جذب کنیم که با مدل تازه فرم و محتوا، تولید برنامه داشته باشیم. به نظرم الان مدل برخی از این برنامه‌ها زبان اسلامی خودش را پیدا کرده است.
رویکرد تبیینی و نشر دین
نباید از نظر دور نگاه داشت که مسأله رویکرد تبیینی برنامه‌های مذهبی و تاثیری که در نشر دین دارند، بسیار قابل‌توجه است.داوود طالقانی، پژوهشگر علوم اجتماعی در این خصوص به جام‌جم می‌گوید: صداوسیما در تولید برنامه‌های مذهبی در مرحله گذار قرار دارد. یعنی سال‌ها فرم معمولی و همیشگی صداوسیما در برنامه‌های مذهبی کاملا مبتنی بر ارائه محتوای مذهبی و نمایش امر مقدس به صورت مستقیم بوده اما واقعیت این است که هرچقدر معنا و امر مقدس و مذهب در زیرمتن قرار گیرند، هم جذاب‌تر هستند و هم اصول نمایش امر مقدس رعایت شده و هم اثر بیشتری روی مخاطب می‌گذارد. این دو برنامه از این جهت که به شکل مستقیم و عیان و ظاهری مسأله مقدس را ارائه نکرده بلکه در یک چارچوب و بسته‌بندی درست قرار می‌دهد، موفق از آب درآمده است. با قالب‌های جدید می‌توان مخاطب را جذب کرد.محمد عشایری هم در این خصوص به برخی نکات مهم در جذب مخاطب با برنامه‌های مذهبی اشاره کرده و می‌گوید: من فکر می‌کنم رسانه اگر بتواند با نیاز و مجهولات مخاطب ارتباط بگیرد و برنامه‌هایش را در قالب‌های جدید ارائه کند، قطعا می‌تواند در جذب مخاطب موفق باشد. بنابراین وقتی رسانه می‌تواند پاسخی به مجهولات و آنچه مخاطب نمی‌داند بدهد و به ویژه این‌که او را متوجه مجهولاتی کند که نمی‌داند، دراین صورت است که مخاطب به سمت رسانه روی می‌آورد. اگر پیام خوب و موجهی به مخاطبان منتقل شود، استقبال می‌کنند.دربرنامه‌های زندگی پس از زندگی و محفل، به یکسری از مجهولات مخاطبان پاسخ داده می‌شد.
کلام آخر
به طور قطع اگر مخاطب برنامه‌های تلویزیونی باشید، این صحبت را تایید می‌کنید که رسانه ملی در چند سال اخیر و با مسیر تحولی که در پیش گرفته، توانسته یک ریل‌گذاری تازه در تولید برنامه‌های مذهبی داشته باشد. با این حال، طبق صحبت‌های مطرح شده از سوی کارشناسان، نمی‌توان انتظار داشت که این برنامه‌سازی در نگاه اول بتواند یک مسیر چند‌ده ساله را طی کند. با این حال، مسیر آغاز شده برای حرکت به سمت تحول در برنامه‌سازی حوزه مذهبی را باید به فال نیک گرفت و امیدوار بود که این مسیر بتواند به نقطه مناسبی برسد.
دریچه ای به تحلیل کارشناسان
۱- جذب مخاطب با قالب‌های جدید
۲- قرار داشتن رسانه‌ملی در مرحله گذار
۳- لزوم حرکت به سمت تولید برنامه‌های فراملی
۴- دوره سخت تحولی در دوره فعلی
۵- شروع خط سیر تحول و پیشرفت در تلویزیون
۶- لزوم ذائقه‌سازی برای مخاطب
۷- نمایش زیبایی‌های زندگی دینی در تلویزیون
۸- نمایش نخبگی در جامعه دینی
۹- حرکت برنامه‌های مذهبی روی لبه تیغ
۱۰- رسانه ،محملی برای نمایش برنامه‌های مذهبی
۱۱- کمک رسانه‌ملی برای سوق دادن دین به بطن جامعه
۱۲- لزوم ارائه برنامه‌های مذهبی در قالب‌های نو
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
لزوم کامل‌تر شدن حکم قابل تحسین دادگاه لاهه
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
تکرار اتهامات واهی علیه ایران
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
بازی اروپا در پازل اسرائیل | رای شجاعانه دادگاه کیفری بین‌المللی
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
قطعنامه اتحادیه اروپا دست ایران را باز کرد
گفت و گو
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد