بازار خرما در حسرت تاسیس یک سازمان توانا

بر اساس آخرین آمارنامه وزارت جهاد کشاورزی، سطح زیر کشت این محصول در ایران ۲۶۰ هزار و ۲۰۹ هکتار و تولید آن یک میلیون و ۲۳۳ هزار و ۴۸۷ تن درسال برآورد می‌شود.با این حال سال‌هاست که هر وقت زمان برداشت خرما می‌شود، همه به فکر مشکلات موجود و دردهای نخلکاران می‌افتند و بعد از آن همه‌چیز بایگانی می‌شود تا سال بعد و فصل برداشت بعدی. اما نکته حائز اهمیت این است که با توجه به تولید خرما در بیش از ۱۵استان ایران، هنوز سازمان و نهاد مشخصی وجود ندارد تا مسئولیت نوع تولید، قیمت‌گذاری، وضعیت بازار و صادرات خرما را مدیریت کند.

بر اساس آمارهای رسمی در ۱۵ استان ایران می‌توان به کاشت و برداشت خرما پرداخت. در حال حاضر بیشترین خرمای تولید کشور به‌ترتیب به سیستان‌وبلوچستان با ۶۳ هزار هکتار(۲۵ درصد)، خوزستان با ۴۲ هزار هکتار (۱۷ درصد)، فارس با ۴۱ هزار و ۲۹۳ هکتار (۱۶ درصد)، هرمزگان با ۳۸ هزار هکتار (۱۵ درصد)، بوشهر با ۳۶هزارهکتار(۱۴ درصد) و کرمان با ۳۱ هزار و ۳۰۰ هکتار (۱۳ درصد) تعلق دارد. با این‌که خرما را می‌توان یکی از محصولات استراتژیک ایران به‌شمار آورد، اما هنوز آمار دقیقی از سرشماری نخیلات صورت نگرفته و برآوردها نشان می‌دهد استان بوشهر دارای شش میلیون اصله نخل در قالب ۳۴ هزار و ۵۰۰ هکتار نخلستان است که سالانه ۱۶۵هزار تن محصول شامل ۸۰۰۰ تن خارَک یا همان خرمای نارس، ۴۶ هزار تن رطب و حدود ۱۰۸ هزار و ۵۰۰ تن خرما تولید می‌کند و اشتغال مستقیم ۱۸ هزار نفر و غیرمستقیم ۶۷ هزار نفر را در این بخش فراهم کرده‌ است.
 
درد خرده‌مالکی
شاید خرما یکی از مهم‌ترین محصولاتی باشد که می‌تواند آورده و سود خوبی برای خرماکاران به همراه داشته باشد، اما هر سال در زمان برداشت می‌توان صدای ناله کشاورزان را شنید.در کنار تمام مشکلات موجود، خرده‌مالک‌بودن خرماکاران هم مزید بر علت شده تا آنها نتوانند در چند هکتار از نخلستان‌های خود به درآمدی حتی در حد امرار معاش برسند. استان بوشهر یکی از قطب‌های تولید خرما در کشور است، اما این محصول مزیت‌دار چند سالی است که به دلایل مختلف همواره با مشکلات و نوسان‌هایی روبه‌رو می‌شود؛ به‌طوری که فعالان این بخش را خسته و از ادامه فعالیت ناامید کرده است.برداشت محصول نخلستان‌ها در سه مرحله از اواسط تیرماه به‌صورت خارَک آغاز می‌شود و بعد از تحمل یک دوره گرما و شرجی حالا خارَک‌های رسیده به نام رطب در نیمه‌های مرداد برداشت می‌شود و پس از یک دوره مشخص در شهریورماه رطب‌ها رسیده و تغییر رنگ داده و به خرما، میوه شیرین و مغذی جنوب تبدیل شده و خرماچینان در گرمای ۵۰ درجه از نخل‌های سر‌به‌فلک کشیده بالا می‌روند و محصول خود را برداشت می‌کنند. متاسفانه در حال حاضر به خاطر از دست رفتن بازارهای صادراتی، انباشت خرما در سردخانه‌ها و افزایش هزینه‌های نگهداری، مشکلاتی برای خرماداران بوشهری ایجاد شده است؛ موضوعی که رئیس اتاق بازرگانی بندر بوشهر هم به آن اشاره کرده و می‌گوید: «خرما نقشی مهم در اقتصاد استان با ایجاد اشتغال پایدار دارد که نیازمند توجه جدی مسئولان برای رفع مشکلات در دو بخش نخلداری وصنایع مرتبط با محصول خرماست.بارها مشکلات نخلداران و صاحبان صنایع فرآوری و بسته‌بندی خرمای بوشهر را به‌عنوان یک اولویت و چالش در نشست‌ها  گفت‌وگویی بخش خصوصی و دولت در استان مطرح کرده‌ایم که اگرچه بخشی از این گرفتاری‌ها رفع شده، اما همچنان مشکلات مهم و اساسی پابرجاست.» خورشید گزدرازی ادامه می‌دهد: «یک تاجر خرما برای به‌ دست آوردن یک بازار جهانی باید سال‌ها ممارست و تلاش کند، اما یک‌شبه و با یک بخشنامه دولتی این بازار را به دیگر رقبای جهانی واگذار می‌کند که به دست آوردن همان جایگاه در صورت برگشت دستورالعمل‌ها به وضعیت قبلی، زمانبر و گاهی دیگر امکان‌پذیر نیست.»
به گفته این مسئول، راهی جزنوسازی نخیلات، استفاده از فناوری وعلم روز برای عملیات کاشت، داشت و برداشت محصول خرما در کنار حمایت‌های وسیع و پردامنه دولت از نخلداران و صاحبان صنایع فرآوری و بسته‌بندی زنجیره غذایی خرما وجود ندارد.

نیازمند همکاری وزارت صمت و جهاد کشاورزی
یکی از بزرگ‌ترین بی‌توجهی‌های دولتی به محصول خرما را می‌توان درعدم تشکیل یک سازمان یا نهاد جهت مدیریت تولید و فروش این محصول دانست. به‌عنوان مثال وقتی در سه استان شمالی کشور،چای تولید می‌شود، برای آن یک سازمان بزرگ تشکیل شده تا بتواند از تمام زوایاوضعیت چایکاران،بازار وحتی صادرات وواردات را مدیریت کند.اما با وجود حضور۱۵استان خرماخیز، نبود سازمانی برای مدیریت این محصول، مشکلات فراوانی از جمله تعیین قیمت، خرید تضمینی توسط دولت، بازارهای فروش و صادرات را به وجود آورده است. علاوه بر خلاء وجود چنین سازمانی، این صنعت پردرآمد و ارزآور، با یک روش سنتی توسط نخلداران اداره می‌شود و به‌دلیل کمبود شدید منابع مالی و تسهیلات در گردش برای نوسازی صنایع وابسته به زنجیره غذایی خرما، عملا فضای رقابت در بازارهای جهانی برای صادرکنندگان ایرانی با چالش‌های وسیعی همراه است. به گفته دکتر غلامرضا مقدم، کارشناس حوزه کشاورزی باید یک هماهنگی بین‌بخشی میان وزارت صمت و جهاد کشاورزی در موضوع خرما به وجود بیاید تا با رفع محدودیت‌های صادراتی خرما به‌خصوص در زمان‌هایی مشخص مانند ماه مبارک رمضان گامی در جهت بهبود اوضاع برداشته شود. وی می‌گوید: «ورود شرکت‌های دانش‌بنیان برای تحول و نوسازی در شرکت‌های فرآوری و بسته‌بندی و همچنین آموزش‌های وسیع به نخلداران در کنار حرکت به سمت کشت گونه‌ها و واریته‌های اقتصادی و بازارپسند خرما، می‌تواند نبض بازار جهانی خرما را به دست ما بدهد.»