حضور پویا در میدان نظرسنجی‌ها

این هفته از۱۹آذر آغازشده وما به این مناسبت گفت‌وگویی با محسن شاکری‌نژاد، رئیس مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما داشتیم تا درباره اقدامات این مرکز در هفته پیش‌رو بگوید. 

سلسله‌نشست‌هایی در مرکز تحقیقات برگزار می‌شود که غالبا به موضوعات تخصصی و نتایج پژوهش‌ها و تحلیل‌های انجام شده در حوزه رسانه می‌پردازد. عناوین پژوهشی برای ارائه در این نشست‌ها با چه سازوکاری گزینش می‌شود؟
 یک اداره کل مطالعات داریم که این اداره کل در سه حوزه آینده‌پژوهی، فضای مجازی و رسانه‌های جدید و همچنین زبان و زیبایی‌شناسی رسانه کار می‌کند. در کنار پژوهش‌هایی که به صورت کیفی در این سه اداره انجام می‌شود، نشست‌های علمی هم ذیل همین موضوعات‌برگزارمی‌‌شود؛مثلا اخیرا بحث برنامه‌ریزی زبان ذیل مدیریت و زیبایی‌شناسی رسانه اجرا شد. نشست بعدی‌مان در حوزه هوش مصنوعی است که در حوزه مدیریت فضای مجازی و رسانه‌های جدید برگزار می‌شود. در حوزه آینده‌پژوهی هم مواردی داشتیم. معمولا نشست‌های این سه حوزه به صورت ماهانه برگزار می‌شود و از پژوهشگران و مدیران رسانه‌ای مرتبط دعوت می‌کنیم. البته از دیگر بخش‌های سازمان هم در این نشست‌ها شرکت می‌کنند. 
 
حضور در این جلسات برای عموم هم آزاد است؟ 
آزاد است ولی اطلاع‌رسانی‌اش عمومی نیست. معمولا اطلاعیه‌اش در فضای سازمان منتشر می‌شود و همکاران سازمانی می‌آیند اما مانعی برای حضور عموم مردم نیست. 
 
در هفته پژوهش، مرکز تحقیقات سازمان صداوسیما به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی کشور چه اقداماتی را در دستور کار دارد؟
به این مناسبت، مراسم تقدیر از پژوهشگران همه معاونت‌های سازمان و رونمایی از آثار جدیدی که در یک‌ساله اخیر در مرکز تحقیقات رخ داده، صورت می‌گیرد. همچنین نشست‌های مرتبط برگزار می‌شود و بناست در نشست سراسری مدیران رسانه افق تحول که به فاصله چند روز بعد از روز پژوهش برگزار می‌‍شود، پنل اجرای نظرسنجی را به همه همکاران سازمان ارائه دهیم. چون اجرای نظرسنجی‌مان به‌صورت آنلاین و قابل رصد است، همه همکاران می‌توانند به صورت زنده فرآیند اجرای نظرسنجی را در سراسر کشور ببینند و سؤالاتی را که پژوهشگران می‌پرسند، بشنوند و ببینند وضعیت میزان مخاطب تاساعت۱۱صبح روز برگزاری این پنل، چند درصد است. همچنین تا غروب که این برنامه ادامه پیدا می‌کند، می‌توانند برآورد کنند. در واقع به‌صورت زنده و آنلاین صدای پرسشگر را می‌شنوند و فایل‌های صوتی نظرسنجی که آن روز در اقصی نقاط ایران انجام می‌شود‌، گوش دهند. چون گاهی در مورد کیفیت نظرسنجی یا میزان مخاطب سازمان شک و شبهه‌هایی ایجاد می‌شود، این فرصت را فراهم می‌آوریم تا برای اولین‌بار به صورت زنده همه بتوانند وضعیت نظرسنجی را بشنوند و ببینند. 
 
البته پیش از این هم بارها در مصاحبه‌ها شیوه کار علمی نظرسنجی‌ها اعلام و تبیین شده است، با وجود این چرا همچنان گاهی هجمه‌هایی را نسبت به آمار منتشر شده در خصوص تعداد بینندگان شاهد هستیم؟
همه‌جا در مورد وضعیت مخاطب صداوسیما، شبکه نمایش خانگی و ماهواره نظرسنجی می‌کنند و فقط ما نیستیم. ما مثلا می‌گوییم ۷۰ درصد مخاطب داریم؛ در شبکه نمایش خانگی نظرسنجی می‌شود و می‌گویند فلان سریال نهایتا ۳۰ درصد مخاطب دارد. به‌نظر می‌رسد خیلی واضح است. ۷۰درصد صداوسیما رادنبال می‌کنند و۳۰درصد صداوسیما را نمی‌بینند. حالا پرسش این است مصرف رسانه‌ای این ۳۰درصد چیست؟ وقتی همه مصرف‌ها را کنار هم می‌گذارید، می‌بینید داده‌ها همدیگر را تایید می‌کنند. بعید است کسی در جامعه از هیچ رسانه‌ای استفاده نکند. کسی که صداوسیما نمی‌بیند ماهواره یا شبکه نمایش خانگی می‌بیند، پس بالاخره جایگزینی دارد. داده‌های ما کاملا شفاف و روشن است و بارها گفتیم اگر کسی شک و شبهه‌ای دارد، می‌تواند مراجعه کند و نظرسنجی را از نزدیک ببیند، بشنود و بعد داده‌هایی را که می‌گوییم تایید کند. امروز درمیان دیوارهای شیشه‌ای زندگی می‌کنیم و چیزی پنهان نیست. اگر مطرح کردیم سریال آقای قاضی ۴۱.۳درصد مخاطب داشته، این در فضای مجازی به‌خصوص پلتفرم‌ها یا فضاهایی که مدیریت‌شان در اختیار ما نیست خود را به خوبی نشان می‌دهد. برای مثال قطعاتی از سریال آقای قاضی ۲۵ میلیون بار در یوتیوب یا بیش از ۴۰۰ میلیون بار در اینستاگرام دیده شده است. این آماری نیست که بتوانیم آن را دستکاری کنیم. این پلتفرم‌ها موجودند و افراد می‌توانند به آنها مراجعه کنند تا ببینند آیا این آمار صحت دارد یا خیر. واکنش‌ها، بازدیدها و دنبال‌کردن‌ها در فضای مجازی که مدیریت‌شان در اختیار ما نیست، همه و همه این داده‌ها را تایید می‌کنند. پس مثلا اگر می‌گوییم این سریال ۴۰ درصد مخاطب دارد، میزان بازدیدش در فضای مجازی هم باید این را تایید کند. افراد می‌توانند همه اینها را کنار همدیگر بگذارند و نتیجه را صحت‌سنجی کنند. مراکز افکارسنجی نیز این نظرسنجی‌ها را انجام می‌دهند. واضح است برخی هجمه‌ها فقط ناشی از بحث‌های سیاسی است. شاهد هستیم که سایت‌ها و کانال‌هایی که ادعا دارند صداوسیما مرجعیت و مخاطب ندارد، در این برهه زمانی که بحران‌های مختلف منطقه‌ای در جریان است، اصرار بر بازگشت یک گزارشگر بازنشسته رسانه‌ملی به صداوسیما را مطرح می‌کنند. اگر صداوسیما مخاطب ندارد، چرا اصرار می‌کنند یک گزارشگر بازنشسته به این رسانه بازگردد؟! پس خودشان می‌دانند صداوسیما مخاطب دارد و به نظر می‌رسد این بحث‌ها، بحث‌های سیاسی است و ربطی به واقعیت ماجرا ندارد. ما یک مرکز علمی هستیم و با عدد و رقم حرف می‌زنیم. دیگر از این بالاتر نیست که اعلام می‌کنیم روزی که مخاطب‌سنجی داریم، کسانی که شبهه دارند می‌توانند حضور پیدا کنند و از نزدیک فرآیند را ببینند. چند کنترلگر داریم که صداهای پرسشگران را در لحظه می‌شنوند تا اگر پرسشگری اشتباه سؤال بپرسد تذکر دهند. هر‌کس نکته‌ای دارد، می‌تواند به مرکز بیاید و در جریان قرار گیرد و ببیند واقعیت این است یا نه. نظرسنجی‌ها مبتنی بر متدهای روز دنیا انجام می‌شود. وقتی نظرسنجی تلفنی ما کاملا تصادفی است، نمی‌‎دانیم کسی که تلفن را پاسخ می‌دهد، کیست و چه تفکری دارد. کاملا به‌صورت تصادفی شماره‌گیری می‌شود و بازخوردگیری می‌کنیم. به این هم اکتفا نمی‌کنیم و نظرسنجی میدانی هم انجام می‌دهیم؛ چون ممکن است کسی بگوید شماره تلفنم را دارند و شاید خودسانسوری کند. به همین دلیل میدانی هم چک می‌کنیم. امروز در فضای مجازی نیز بازخوردها رصد می‌شود و همه اینها کنار هم، یکدیگر را تایید می‌کنند. مضاف بر این، به یکسری واقعیت‌ها هم توجه می‌کنیم؛ این‌که در دنیا میزان مخاطب تلویزیون‌های خطی کاملا یک شیب نزولی دارد. ما از بقیه دنیا جدا نیستیم و نسل جدید ما با فناوری‌های ارتباطی به‌روز شبیه همه جای دنیا تعامل می‌کند. این‌که می‌گوییم مصرف رسانه نسل جدید از تلویزیون خطی به سمت فضای مجازی می‌رود یک واقعیت آشکار جهانی است؛ همه می‌گویند و ما هم این را می‌گوییم. مباحثی که علمی هستند و با عدد و رقم سر‌و‌کار دارند نباید درگیر سیاسی‌کاری شوند. عده‌ای نگاه‌شان سیاسی است و معتقدند سازمان مخاطب ندارد ولی همان‌طور که گفتم در کمال تعجب اصرار می‌کنند یک گزارشگر به رسانه‌ای که مدعی‌ هستند مخاطب ندارد، برگردد!

هر دو هفته، یک نظرسنجی
از شاکری‌نژاد می‌پرسیم در هفته‌های اخیر آماری از میزان مخاطبان سریال‌های روی آنتن به‌دست آمده است؟ وی به جام‌جم توضیح می‌دهد که برای سریال‌های روی آنتن هر دو هفته یک‌بار نظرسنجی صورت می‌گیرد و می‌افزاید: مخاطبان سریال سوجان ۲۴.۷درصد و تانک‌خورها ۲۶.۵درصد است. نتایجی که می‌گویم مربوط به آخرین نظرسنجی تانک‌خورها و اولین نظرسنجی سوجان است. این دست نظرسنجی‌ها هر دو هفته یک‌بار اجرا می‌شود. از زمان اجرا در مورد سریالی که روی آنتن است، می‌پرسیم. سریال تانک‌خورها در دو هفته پایانی آبان که نظرسنجی کردیم و هنوز روی آنتن بود ۲۶.۵درصد مخاطب داشته است. همزمان بازدید این سریال در تلوبیون تا آن موقع بالای سه میلیون بوده است. آمار بازدید سریال سوجان در همین بازه زمانی در تلوبیون یک میلیون بوده است. البته هر چه جلو برویم این درصدها و اعداد هم در فضای مجازی و هم در میزان مخاطب تلویزیون افزایش می‌یابد. بنابراین الان نمی‌توانیم بگوییم مخاطب سریال سوجان۲۴.۷درصد است و تمام؛ چون در اجرای اول این نتایج به‌دست آمده است. تا زمانی که سریال در حال پخش است، دو هفته یک‌بار نظرسنجی می‌کنیم. پس نظرسنجی‌ پایانی ملاک است.